آیا با وجود گرمایش جهانی، می توان به آینده امیدوار بود؟

آناهیتا جمشیدنژاد
Anahita.jamshidnezhad@gmail.com

مساله تغییر اقلیم به موضوعی بسیار سخت و پیچیده در دنیای امروز تبدیل شده است. پیشگویی‌ها در مورد سرنوشت زمین شامل هشدارهای بی‌پایان می‌شود. ما لیستی از پاسخ‌های سریع به سوالات متداول در مورد تغییر اقلیم را جمع‌آوری کرده‌ایم. امیدواریم این پاسخ‌ها بتواند شروع خوبی برای درک این مشکل باشد. در بخش اول و دوم این مقاله به چند سوال معمول از جمله اینکه «زمین تا چه اندازه در حال گرم شدن است؟» و «وظیفه ما به‌عنوان یک انسان چیست؟» پاسخ دادیم و «سناریوهای بدبینانه و خوشبینانه» را در این زمینه مرور کردیم؛ در بخش پایانی به چند سوال دیگر پاسخ خواهیم داد:

۱- آیا کسی از گرمایش جهانی منفعت به‌دست می‌آورد؟

کشورهایی مانند کانادا و روسیه که دارای سرزمین‌های بزرگ و یخ‌زده هستند، می‌توانند شاهد برخی مزایای اقتصادی باشند. مزایایی که گرمایش جهانی، کشاورزی، معدن‌کاری و مانند اینها را در این نقاط امکان‌پذیرتر می‌سازد. شاید به همین دلیل است که روس‌ها همواره نسبت تعهدات اقلیمی بلند پروازانه بی‌میل بوده‌اند و رئیس‌جمهور این کشور، ولادیمیر پوتین، آشکارا علم تغییر آب و هوا را مورد تردید قرار داده است. گرچه هر دوی این کشورها می‌توانند متحمل آسیب‌های عظیم در منابع طبیعی خود شوند؛ به‌عنوان مثال وقوع آتش سوزی در روسیه سالانه میلیون‌ها جریب از جنگل‌ها را نابود می‌کند. علاوه‌بر این، برخی کارشناسان معتقدند کشورهایی که خودشان را احتمالا برندگان گرمایش جهانی می‌بینند، وقتی گرفتار میلیون‌ها پناهجو از مناطق کم‌اقبال‌تر شدند، مسلما به این موضوع با دید متفاوت‌تری نگاه خواهند کرد.

۲- آیا دلیلی برای امیدواری وجود دارد؟

دانشمندان از دهه 1980 در حال هشدار دادن هستند که برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، سیاست‌های قوی مورد نیاز است. اما این اخطارها معمولا نادیده گرفته می شدند، نتیجتا گازهای گلخانه‌ای در جو ایجاد شدند و به‌طور بالقوه سطوح خطرناکی را ایجاد کرده‌اند. بنابراین می‌توان گفت که زمان برای اقدام دیر شده است. اما پس از 20 سال از دیپلماسی به کار رفته که تا حد زیادی بی‌ثمر بوده است، دولت‌های جهان در نهایت به‌طور جدی شروع به یافتن راه‌حل برای این مشکل افتادند. اجلاس تغییرات اقلیمی در پاریس هر کشوری را متعهد به اقداماتی در این راستا کرده است که در مقالات زیست بوم گذشته به تفصیل به آن ها پرداختیم.رهبران مذهبی در جهان مانند پاپ فرانسیس در این زمینه داد سخن داده‌اند. تکنولوژی‌هایی با انتشار کربن پایین مانند ماشین‌های برقی در حال بهبود هستند. هدایت شرکت‌ها به این سمت بوده است که قول‌های قطعی برای جایگزینی برق تجدیدپذیر و توقف تخریب جنگل‌ها داده اند. آنچه هنوز به‌طور گسترده در این زمینه نادیده گرفته می‌شود، صدای شهروندان عادی است. چرا که سیاستمداران تنها زمانی که فشار افکار عمومی زیاد می‌شود و تقاضا برای آن وجود دارد به فکر راه‌حل برای این مشکلات پیچیده می‌افتند.

۳- کشاورزی چه تاثیری بر تغییرات اقلیمی می‌گذارد؟

فشارهای محیط‌زیستی ناشی از کشاورزی در جهان حقیقتا بزرگ است. تقاضا برای غذا در حال افزایش است که بخش بزرگی از آن به علت رشد جمعیت و افزایش درآمدهاست که به میلیون‌ها نفر با درآمدهای پایین توانایی داشتن رژیم‌های غذایی غنی‌تری را می‌دهد. به‌عنوان مثال، تقاضای جهانی برای گوشت گاو و برای خوراک حیوانات موجب شده است که کشاورزان مقدار قابل‌توجهی از جنگل‌های انبوه آمازون را قطع کنند. تلاش‌های بسیاری برای رفع این مشکلات در حال انجام شدن است. بزرگ‌ترین موفقیت شاید در برزیل رخ داده است؛ چرا که این کشور اشتباهات بزرگ خود را پذیرفته است و طی یک دهه برای کاهش روند جنگل‌زدایی در آمازون اقدامات بسیاری کرده و توانسته است تا حدودی زیادی این روند را مدیریت کند. اما دستاوردها شکننده هستند و مشکلات جدی در بخش‌های دیگری از جهان ادامه دارند؛ مشکلاتی مانند از بین بردن جنگل‌ها در اندونزی. اما شرکت‌ها و سازمان‌ها مانند تولیدکنندگان بزرگ محصولات مصرفی در سال 2014 در نیویورک بیانیه‌ای امضا کردند که بر اساس آن متعهد شدند تا سال 2020 جنگل‌زدایی را به نصف کاهش دهند و تا سال 2030 این روند را به‌طور کامل قطع کنند. شرکت‌هایی که این قرارداد را امضا کرده اند، اکنون در تلاش برای ترسیم چگونگی عمل به این وعده هستند. بسیاری از کارشناسان جنگل در کنفرانس تغییرات اقلیمی پاریس در اواخر سال 2015 متوجه شدند که این التزام هرچند بلندپروازانه است، اما ممکن خواهد بود. ضمنا بیان داشتند که فشار مصرف‌کنندگان بر شرکت‌هایی که از آنها محصولات می‌خرند (از صابون تا بستنی) بسیار مهم و تاثیرگذار بوده است.

۴- آب دریاها تا چه اندازه بالا خواهد آمد؟

آب اقیانوس‌ها در هر قرن با نرخی حدود یک فوت (حدود 30 سانتی‌متر) در حال بالا آمدن است. این امر منجر به اثرات شدیدی بر خط ساحلی اقیانوس‌ها می‌شود و به دولت‌ها و مالکان زمین فشار آورده است تا ده‌ها میلیارد دلار برای مقابله با این فرسایش هزینه کنند، اما کارشناسان معتقدند که اگر این نرخ ادامه یابد، شاید بتواند قابل مدیریت باشد. نکته هشداردهنده این است که این نرخ به‌طور محسوسی در حال شتاب گرفتن است. اگر انتشار دی‌اکسیدکربن کنترل نشود، آنگاه دمای سطح زمین می‌تواند به زودی مشابه یک دوره تاریخی در گذشته شود؛ دوره‌ای که به آن دوره پلیوسن گفته می‌شود. در این دوره میزان بزرگی از یخ‌ها آب شدند و آب اقیانوس‌ها حدود 8 فوت در مقایسه با امروز بالا آمد. مطالعه اخیر نشان داده است که سوختن همه سوخت‌های فسیلی در زمین می‌تواند همه یخ‌های قطبی را به‌طور کامل آب کند؛ در حالی که طی یک دوره نامشخص منجر به بالا آمدن آب دریا تا بیش از 160 فوت می‌شود. با همه این نکاتی که گفته شد، مساله مهم احتمالا این نیست که اقیانوس‌ها تا چه حد در حال بالا آمدن هستند؛ بلکه مساله مهم این است که این اتفاق با چه سرعتی در حال رخ دادن است. بهترین اطلاعات آنها از مطالعه تاریخ زمین‌شناسی ناشی می‌شود و بیان می‌شود که این نرخ می‌تواند در هر دهه حدود یک فوت بالا رود و در نتیجه احتمالا این بدترین سناریوی ممکن خواهد بود. برخی کارشناسان معتقدند حتی نصف این مقدار می‌تواند منجر به عقب‌نشینی سریع از سواحل اقیانوس‌ها شود و جامعه انسانی را در بحران فجیعی گرفتار سازد. حتی اگر این افزایش بسیار پایین‌تر باشد، بسیاری از شهرهای بزرگ جهان سرانجام دچار سیل خواهند شد. مطالعات نشان می‌دهد که کاهش‌های عظیم در میزان این انتشارات، می‌تواند این روند افزایش را کند سازد و برای جوامع زمان بخرد تا با این خط ساحلی تغییر یافته خود را وفق دهند.

۵- آیا افزایش سطح دریا در سراسر کره زمین به‌طور برابر خواهد بود؟

بسیاری از مردم اقیانوس‌ها را مانند یک وان حمام تصور می‌کنند؛ جایی که سطح نسبتا آب در همه نقاط آن ثابت است. در حقیقت، دریا دارای سطح ناصافی است؛ بادهای قوی و دیگر عوامل می‌تواند منجر به این شود که آب در برخی نقاط جمع شود و در جاهای دیگر پایین‌تر باشد. اینکه بالا آمدن آب اقیانوس‌ها چگونه بر بخش‌های خاصی از جهان تاثیر می‌گذارد به این امر بستگی خواهد داشت که کدام تکه یخ‌ها سریع‌تر آب می‌شوند؛ چگونه بادها و جریان‌ها تغییر جهت می‌دهند و بسیاری دیگر از عوامل مرتبط. در راس همه اینها، برخی نواحی ساحلی همزمان با بالا آمدن سطح دریاها، پایین‌تر رفته و در حال نشست کردن هستند؛ بنابراین آنها دارای یک بدشانسی مضاعف خواهند بود.

۶- آیا واقعا همه چیز به دی‌اکسیدکربن مربوط است؟

گازهای گلخانه‌ای که توسط فعالیت‌های انسانی آزاد می‌شوند، اغلب به اختصار «انتشارات کربنی» نامیده می‌شوند. علت این امر این است که دو گاز بسیار مهم یعنی دی‌اکسیدکربن و متان حاوی کربن هستند. بسیاری دیگر از گازها نیز گرما را در نزدیک سطح زمین به دام می‌اندازند و بسیاری از فعالیت‌های انسانی موجب رها شدن چنین گازهایی در اتمسفر می‌شوند. همه این گازها در حقیقت حاوی کربن نیستند؛ اما در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. تا حد زیادی بزرگ‌ترین عاملی که منجر به گرمایش جهانی می‌شود، سوختن سوخت‌های فسیلی برای الکتریسیته و حمل و نقل است. این فرآیند کربنی را که میلیون‌ها سال در زیر زمین بوده است می‌گیرد و آن را به اتمسفر منتقل می‌کند؛ به‌طوری‌که دی‌اکسیدکربنی که ایجاد می‌شود، در قرن‌های آینده بر آب و هوا تاثیر خواهد گذاشت. متان نسبت به دی‌اکسیدکربن در دام انداختن گرما به مراتب قوی‌تر است اما سریع‌تر در هوا تجزیه می‌شود. متان از باتلاق‌ها، از تجزیه غذا در زباله‌های دفن شده در زیر خاک، از احشام و کشاورزی روزانه و از نشت چاه‌ها و لوله‌های گاز طبیعی ناشی می‌شود. گرچه انتشار سوخت‌های فسیلی مساله اصلی است، خالق مهم دیگر این انتشارات تخریب جنگل‌ها، بخصوص در نواحی استوایی است. میلیاردها تن کربن در این درخت‌ها ذخیره شده است و زمانی که جنگل‌ها پاکسازی شوند، بیشتر زندگی گیاهی سوزانده شده و دی‌اکسیدکربن را به هوا می‌‌فرستد. زمانی که شما در مورد مالیات کربن، تجارت کربن و مانند اینها می‌شنوید، اینها تنها توصیفات مختصری از روش‌های طراحی شده برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای یا راه‌هایی برای گران‌تر کردن آنها هستند تا مردم به ذخیره سوخت تشویق شوند.