مشخصات یک ساختمان ایمن
تغییر دولت و درنتیجه تغییر مدیریت عالیه وزارت راه و شهرسازی، بهانه ای شد تا خطاب به وزیر جدید راه و شهرسازی، این سوال کلیدی را مطرح کنیم و کارشناسان و صاحب نظران و رسانه‌های مرتبط را به همفکری و تبادل نظر و کمک به دولت یازدهم و وزارت راه و شهرسازی دعوت کنیم که کیفیت ساخت مسکن در ایران چگونه است و چه باید کرد؟
همه می‌دانیم که ایران کشوری حادثه خیز و به‌ویژه زلزله خیز است. معمولا بعد از هر حادثه طبیعی از قبیل زلزله‌های ویرانگر در یکی از مناطق کشور، برای مدتی مقوله مقاوم سازی سازه‌های ساختمانی در راس اخبار و تحلیل‌های خبری و کارشناسی قرار می‌گیرد و بیش از هر زمان دیگری به این ضرورت انسانی و حیاتی پرداخته می‌شود، ولی امیدواریم فراموش نشود.
سطح کیفیت یا سطح انتظارات و نگرش‌ها در ساختمان سازی در سه پله طبقه‌بندی می‌شود:
۱. پله اول- مقاوم ساختن: آیا ساختمان‌های موجود و حتی ساخت‌وسازهای جدید، در برابر زلزله مقاوم هستند؟ بی‌شک پاسخ منفی است. با وجود تلاش‌های ارزنده‌ای که در این جهت انجام شده است باید اعتراف کنیم که بیشتر ساختمان‌های شهری و روستایی کشورمان، حتی ساخت‌وسازهای جدید چند ساله اخیر نیز در برابر زلزله ای به بزرگی زلزله بم مقاوم نیستند. امیدواریم همه دست‌اندرکاران، مسوولان، مجریان، ناظرین و... تلاش کنند تا ساختمان‌ها در برابر زلزله مقاوم باشند تا در صورت وقوع زلزله، آسیب‌ها و تلفات انسانی کاهش یابند. یکی دیگر از شاخص‌های تعیین‌کننده کیفیت ساختمان از نظر مقاوم بودن آن، عمر مفید ساختمان‌ها است که متاسفانه در کشورما حدود ۳۰ سال برآورد شده است؛ درحالی‌که در کشورهای پیشرفته نزدیک ۱۰۰ سال است و این یعنی اتلاف منابع ملی و... .
۲. پله دوم- ایمن ساختن: حال جای این سوال باقی است که آیا حداکثر نیاز انسان‌ها و هموطنان ما این است که ساختمانی مقاوم داشته باشند؟ اگر ساختمان در برابر بزرگ‌ترین زلزله احتمالی مقاوم بود، آیا این ساختمان، ایمن است و ساکنان آن در امنیت و آسایش هستند؟ جواب قطعا خیر است و باید انتظارات خود و مردم را از کیفیت ساخت‌وساز مسکن بالاتر ببریم. متاسفانه زوایای پنهان ایمنی ساختمان‌ها در پس مقوله مقاوم سازی، پنهان و مغفول می‌ماند و حتی در طرح در دست تدوین چندساله بیمه ساختمان‌ها در تعامل بین دولت و مجلس، فقط پوشش بیمه ای در برابر زلزله و حوادث طبیعی مد نظر است. بدون شک ساختمان‌های مقاومی در کشور هست که خطرات جدی حریق و انفجار، برق گرفتگی، سقوط آسانسور، گازگرفتگی و... در آنها برای ساکنان وجود دارد.
در همین راستا یادآوری می‌شود که به استناد آمار و گزارش‌های رسمی سازمان پزشکی قانونی کل کشور، سالانه هزاران نفر از هموطنان ما در ساختمان‌ها قربانی حوادث تلخی چون سوختگی ناشی از حریق و انفجار، برق گرفتگی، گاز گرفتگی، سقوط آسانسور و ... می‌شوند. به این آمار، باید قربانیان ناشی از حوادث کار در زمان ساخت ساختمان‌ها در کارگاه‌های ساختمانی را هم اضافه کرد.
لذا ضروری است که با کمک همه دست‌اندرکاران بخش‌های فرهنگی کشور، دستگاه‌های مسوول در بخش نرم‌افزاری و سخت افزاری ساختمان، نهادهای قانونی و... که برای امنیت و حفظ جان انسان‌ها ارزش قائلند، برای ایمن‌سازی ساختمان‌ها -یعنی فراتر از مقاوم‌سازی صرف-، فرهنگ‌سازی و بسترسازی همه جانبه قانونی، اجرایی و اطلاع‌رسانی بشود.
• تحقق این هدف مهم یعنی «ضرورت تغییر نگرش و پارادایم ذهنی در ساخت مسکن که مقاوم سازی کافی نیست و باید «ساختمانی ایمن» بسازیم که «مقاوم بودن» یکی از مولفه‌های ایمن بودن ساختمان است.»
۳. پله سوم- بهینه ساختن: در کنار ضرورت و الزام ساخت ساختمان‌های ایمن، مسوولیت دست‌اندرکاران صنعت ساختمان تمام نشده است و باید در ساخت‌وساز به نحوه استفاده از منابع ملی اعم از مصالح و انرژی توجه و اهتمام خاص داشته باشند. باید به این واقعیت توجه داشت که با توجه به پایان‌پذیر بودن منابع تولید انرژی‌های فسیلی تجدیدناپذیر و همچنین در راستای اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و آزادسازی تدریجی قیمت حامل‌های انرژی -مانند کشورهای پیشرفته دنیا- ضمن توجه کامل به ایمنی ساختمان‌ها (ایمنی در برابر زلزله و دیگر حوادث اشاره شده به‌عنوان زوایای پنهان ایمنی)، از هم‌اکنون باید در زمان طراحی و ساخت ساختمان‌های جدید، علاوه بر توجه به استفاده درست و بهینه از منابع و مصالح ساختمانی، از طریق اجرای کامل و صحیح مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان -که البته نیاز به بازنگری و به روز رسانی جدی دارد- با تاکید بر اولویت عایق‌بندی پوسته خارجی، سقف و کف ساختمان‌ها، انتخاب درست سیستم‌های انرژی بر از طریق توجه به راندمان و میزان مصرف انرژی و شاخص میزان آلایندگی‌های خروجی از دودکش انواع سیستم‌های حرارتی که هرچند به خارج از ساختمان اما به هوای تنفسی شهر و محیط زیست وارد می‌شود، به مقوله‌های مهم «مصرف بهینه انرژی، کاهش آلایندگی هوا، حفظ محیط زیست، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و...» نیز بپردازیم و به تمام معنا، توجه به «رفاه و آسایش خانواده‌ها» را در ساخت‌وساز مسکن مسوولیت خود بدانیم. امید است به این مهم در اجرای قانون برچسب انرژی ساختمان و همچنین شناسنامه فنی ساختمان‌ها توجه شود.
جمع‌بندی:
برای گام برداشتن و پیشرفت در مسیر پله‌های اشاره شده، حتی اگر نخواهیم مثل کشورهای پیشرفته، سخن از مفاهیم جدید، زیبا، ارزشمند و کاملا انسانی آخرین پله کیفیت یعنی «ساختمان با بام سبز، مصرف انرژی کم، حفظ محیط زیست و...» در مقوله بهینه سازی در صنعت ساختمان حرف بزنیم، ظلم بزرگ و نابخشودنی است که در ساخت‌وساز، ایمنی را فقط «ایمنی در برابر زلزله» تعریف کنیم و خدای نکرده - همین حداقل انتظار هم- در عمل، زیر سوال باشد. توجه به کیفیت ساخت‌وساز مسکن، به افزایش عمر مفید ساختمان‌ها نیز می‌انجامد.
• این سوال را همه دست‌اندرکاران صنعت ساختمان می‌توانند از خود بپرسند، در کدام مرحله یا کدام پله کیفیت قرار داریم؟ ساختمان‌هایی که می‌سازیم تا چه اندازه باکیفیت هستند: یعنی مقاومند یا فراتر از آن ایمن و بهینه‌اند، یا هرسه یا هیچ‌کدام؟
امیداست حداقل در گذر از مفهوم مقاوم‌سازی به ایمن‌سازی، موفق عمل کنیم تا حداقل ساختمانی مقاوم بسازیم که بدون شک حق مسلم خریداران و ساکنان واحدهای مسکونی جدیدالاحداث است. اگر همین اتفاق تحقق یابد، به هموطنانی که قرار است در داخل این ساختمان‌ها سکونت یابند، خدمت بزرگی کرده‌ایم.
• ارزنده و قابل تقدیر است که ضمن ضرورت فرهنگ سازی و بسترسازی برای اجرای کامل مقررات ملی ساختمان و بها دادن به ایمنی ساختمان‌ها، بار دیگر بر ضرورت اولویت «کیفیت» به جای «کمیت» تاکید و توصیه شود که «کمتر بسازیم اما با کیفیت بسازیم».
برای تحقق این اهداف والای انسانی و اجتماعی، انتظار می‌رود همه دست‌اندرکاران صنعت ساختمان، ضمن به‌روز رسانی و همسوسازی مقررات ملی ساختمان‌ها و دستورالعمل‌ها و عمل به آن، بر اصول، سوگندنامه و اخلاق حرفه‌ای خود پایبند باشند.