مصرف منابع آبی را تغییر دهیم
دکتر احمدعلی کیخا* شاید در گذشته یک تا شش ماه خشکسالی در بعضی شهرها حاکم می‌شد که این معضل خلاف معمول و قاعده بود، اما در حال حاضر بحران آب در کشور بیداد می‌کند و به نظر من باید طور دیگری به این قضیه نگاه کنیم. در واقع ما باید این را بپذیریم که شرایط آب و هوا و فضا تغییر کرده و میزان منابع آب هم کاهش پیدا کرده است و باید خودمان را با شرایط جدید تطبیق دهیم، یعنی آن نوع نگاهی که در برنامه‌های توسعه اقتصادی از جمله در افزایش سرمایه بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی و در مصرف غیراقتصادی منابع آب در بخش‌های مختلف کشاورزی و... داشتیم را تغییر دهیم تا از پس شرایط برآییم. در حقیقت این واقعیت را باید جامعه ایران، حال چه در بخش دولتی و چه عمومی بپذیرند که دیگر میزان دسترسی به آب مثل گذشته نیست و اگر می‌خواهند ادامه حیات داشته باشند، محیط‌زیست‌مان حفظ شود و با چالش‌های کمتری مواجه شوند، قطعا باید رفتار خودشان را با منابع آب تغییر دهند. در حال حاضر وضعیت بسیاری از شهرهای دنیا از لحاظ دسترسی به منابع آب بهتر از کشور ما است، اما مردم برای همه کارهایشان که نیاز به آب است به صورتی بسیار بهینه عمل می‌کنند. ساده‌ترین مساله و مثال مسواک زدن است، در کشورهای دیگر فقط از یک لیوان آب استفاده می‌کنند، نه اینکه شیر آب را باز گذاشته و چندین لیتر آب هدر بدهند تا یک‌بار مسواک بزنند. به نظر من باید وزارت نیرو و سایر دستگاه‌ها به دنبال مدیریت اقتصادی باشند، چون با مدیریت فنی دیگر نمی‌توان بیش از این امکان دسترسی به آب را بیشتر کرد. در واقع با مدیریت اقتصادی باید طوری از منابع آب استفاده کنیم که همیشه در دسترس همه باشد و اگر قرار است منابع آب پایدار در مملکت حفظ شود، مصرف‌کنندگان باید هزینه واقعی آب را بپردازند. در همین راستا من به یاد دارم که پارسال در جلسه شورای عالی آب برای اینکه در مشهد بحران آب نداشته باشیم حدود۹۳۲ میلیارد تومان اعتبار تامین آب در نظرگرفته شد. من در آنجا مثالی زدم که وقتی شما صحبت از حضور ۵۰ میلیون زائر در مشهد مقدس می‌کنید، اگر به طور متوسط هر کدام از زائرها سه روز اسکان داشته باشند، یعنی 150 میلیون روز/نفر در شهر هستند و اگر هر روز حداقل هزار تومان هزینه آب بپردازند؛ چیزی حدود 150 میلیارد تومان می‌شود و دیگر نیاز به بودجه عمومی نیست، چون ما آنقدر بودجه عمومی هم نداریم که مثلا بخواهیم 150 میلیارد تومان برای حل مشکل آب مشهد، اصفهان، تهران، زاهدان یا هر شهر دیگری صرف کنیم. بنابراین باید هزینه‌های اضافی مربوط به آب در کشور پرداخته شود، یعنی اگر قرار است کسی به شهر مشهد سفر کند به‌جز هزینه اسکان، حمل‌ونقل، خوراک و... باید هزینه‌های آب را هم پرداخت کند و بعید می‌دانم پرداخت هزار یا دو هزار تومان برای آب بالا باشد.اما با توجه به اینکه سازمان مربوطه آب رایگان در اختیار افراد قرار می‌دهد، در صورتی که شهروندان یا مصرف‌کنندگان هزینه‌های آب مصرفی‌شان را نپردازند، قطعا مصرف آب مصرف بهینه‌ای نیست و از آن استفاده درست نخواهد شد. در همین حال آنچه مشخص است، اینکه به دلیل پایین بودن قیمت آب در بخش کشاورزی، تولیدات محصولاتی که بازدهی اقتصادی لازم را ندارند و بسیاری از آنها کشت و آب داده می‌شوند به دلیل اینکه قیمت شان آنقدر پایین است که حتی برداشت هم نمی‌شود این مساله یکی دیگر از اشکالات اساسی پایین بودن قیمت آب است. با این حال ما می‌توانیم با افزایش قیمت آب در کشاورزی، درآمد حاصله را به خود کشاورز برگردانیم، یعنی برای کسری اراضی، یکپارچه‌سازی و حمایت فنی و علمی، بهبود بسته بندی محصولات و یارانه صادراتی بدهیم تا آب بهتر استفاده شود. به نظر من دولت، مجلس و مردم باید در صرفه‌جویی از منابع آب جدی‌تر عمل کنند، چون متاسفانه این بحران در کشور ما رخ داده است و در این راستا همه باید دست به دست هم دهیم و رفتارمان را در مورد استفاده از منابع آب تغییر دهیم و در شیوه‌های زندگی‌مان تجدیدنظر کنیم تا بر این بحران فائق بیاییم.
*متخصص اقتصاد آب از دانشگاه نیوانگلند استرالیا*معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست