مروری بر جاذبه‌های فرهنگی و دینی
طشت‌گذاری، جلوه‌ای از قداست آب
اسدالله قربان‌زاده هر‌ساله چند روز مانده به ماه محرم، دوستداران اهل بیت در استان‌های شمال غرب و برخی شهرهای شمال کشور به خصوص اردبیل با برپایی مراسم عزاداری در قالب مراسم طشت‌گذاری یاد و خاطره شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارند. این مراسم جلوه‌ای از نماد مشک سقای کربلا و رود فرات است که با حضور اقشار مختلف مردم در تکایا و مساجد قدیمی و نام آشنای این استان‌ها برپا می‌شود. در این مراسم که برپایه قداست آب شکل گرفته، با قرار دادن نمادین یک طشت مسی در جایگاه ویژه‌ای از مسجد به یاد شهیدان تشنه لب کربلا عزاداری می‌شود.
اسدالله قربان‌زاده هر‌ساله چند روز مانده به ماه محرم، دوستداران اهل بیت در استان‌های شمال غرب و برخی شهرهای شمال کشور به خصوص اردبیل با برپایی مراسم عزاداری در قالب مراسم طشت‌گذاری یاد و خاطره شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارند. این مراسم جلوه‌ای از نماد مشک سقای کربلا و رود فرات است که با حضور اقشار مختلف مردم در تکایا و مساجد قدیمی و نام آشنای این استان‌ها برپا می‌شود. در این مراسم که برپایه قداست آب شکل گرفته، با قرار دادن نمادین یک طشت مسی در جایگاه ویژه‌ای از مسجد به یاد شهیدان تشنه لب کربلا عزاداری می‌شود. طشت‌گذاری آیینی است که همه ساله چند روز مانده به ماه محرم در برخی مناطق کشور از جمله استان‌های اردبیل، زنجان و نیز گیلان برگزار می‌شود و در آن طشت نماد مشک سقای کربلا و آب نماد بسته شدن رود فرات به روی امام حسین (ع) و یارانش است.
اقشار مختلف مردم در روز ۲۷ذی حجه جامه عزا بر تن کرده و این سنت به تاسی از سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه ایشان در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت در این روز آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و تمام لشکر حُر و اسبان آنها را سیراب کرد.
مراسم از 3 روز مانده به محرم در مساجد و تکایا برگزار می‌شود، طشت‌ها را بالای سرها می‌گیرند و مسجد را دور می‌زنند، سپس در داخل آنها آب می‌ریزند. بر دوش ریش‌سفیدان هر محله این طشت‌ها حمل مى شود و بعد از طواف مسجد طشت‌ها در جاى مخصوص قرار گرفته و با خواندن دعاى مخصوص طشت‌ها پر از آب می‌شود. مردم دست به طشت و آب آن می‌زنند. این آیین نوعی بیعت با امام حسین (ع) بوده که مردم آب طشت‌ها را در شیشه‌هایی برای شفا و تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان برمی‌دارند. ممکن است طشت‌ها در خانه صاحب نذر باشد که در این صورت دسته‌های عزادار به آن خانه رفته و پس از عزاداری، طشت‌ها را برداشته و به مکان برگزاری مراسم حرکت می‌کنند.
خاستگاه
واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین (ع) و یاران ایشان و ایثارگری‌ها سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه‌آفرینی آنها که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به‌خصوص ایرانیان عمق و وسعت بسیاری بخشیده؛ تا جایی که انعکاس این امر را در جای‌جای فرهنگ مردم و به‌خصوص در شکل‌گیری آداب و رسوم و آیین‌ها شاهد هستیم.
رسم طشت‌گذاری یا طشت‌گردانی جزو باورهای منسوب به اردبیل و منطقه آذربایجان کشورمان است. این مراسم با معنویت و نمادی از غیرت و جوانمردی امام حسین(ع) و نیز حضرت عباس(ع) و اصحاب آن بزرگواران بوده که در استان اردبیل مرسوم است و ۳ یا ۴ روز مانده به ماه محرم در تکایا و مساجد برگزار می‌شود.
این مراسم وی‍ژگی‌های خاصی دارد که براساس آن قبل از مراسم، طشت و کوزه آب را در یک خانه می‌برند و در شروع مراسم بزرگان هیات و محل با یک برنامه خاص آن طشت و کوزه را به مجلس می‌آورند و مردم پس از مراسم آب آن طشت به‌عنوان تبرک می‌خورند و به‌عنوان شفای مریضان به خانه می‌برند. جالب اینکه تا روز هفتم محرم طشت را پر از آب نگه می‌دارند و در آن روز که روز بسته شدن راه فرات است آب طشت را خالی کرده و بر مظلومیت اهل بیت می‌گریند. pic1
pic۲
در کتاب «نفس المهموم و زندگانی امام حسین(ع) »
مرحوم شیخ عباس قمی(ره) به این مراسم اشاره شده است.
سبقه تاریخی
یکی از مداحان شمال غرب کشور، درباره سابقه تاریخی طشت‌گذاری می‌گوید: وقتی امام حسین(ع) از مکه به سمت عراق حرکت می‌کنند، در منطقه‌ای نزدیک عراق دستور می‌دهند که هر‌چه مشک و ظرف دارند پر از آب کنند و هر چه می‌توانند آب ذخیره کنند.
شهرام غریب ادامه می‌دهد: دستور امام باعث شد تا عده‌ای از اصحاب به حضرت بگویند، ما به اندازه کافی آب داریم پس چرا باید آب ذخیره کنیم. کاروان در عراق به راه خود ادامه می‌دهد تا اینکه در منطقه‌ای با خیل لشکریان حر بن یزید ریاحی که در تعقیب کاروان کربلا بودند روبه‌رو می‌شوند، حر به نزد امام می‌آید و از امام تقاضا می‌کند که از ادامه مسیر خودداری کند؛ چرا که دستور دارد از حرکت کاروان جلوگیری کند. امام خطاب به حر می‌گوید: «ای حر تو قاتل من نیستی.» در این لحظه حر و لشکریانش که از مدت‌ها در تعقیب امام و کاروان ایشان بودند به دلیل تشنگی از امام تقاضای آب می‌کنند. این مداح اضافه می‌کند: به دستور امام و با وجود کمبود آب، لشکریان و حتی اسب‌های لشکر حر سیراب می‌شوند؛ همان لشکری که 3 روز در ایام عاشورا آب را به روی امام و یارانش بستند و حتی به کودکان کاروان امام(ع)
رحم نکردند.
وی درباره برگزاری مراسم طشت‌گذاری می‌افزاید: این مراسم نوعی اعلان عزا است که هر ساله در تکایا و مساجد قدیمی و شناخته‌شده برخی شهرها و استان‌های شمال غرب برگزار می‌شود.
اردبیل خاستگاه اصلی این آیین مذهبی با ۶۰۰ سال قدمت بوده و همه ساله چند روز مانده به محرم میزبان سنت طشت‌گذاری می‌شود.
شکل رسمی در دوره صفویه
یک پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران، با پرداختن به شکل‌گیری دین اسلام در ایران گفت: پس از به رسمیت شناختن دین اسلام از سوی صفویه مردم کشورمان ارادت و علاقه خود را به خاندان نبوی نشان دادند. رحیم نیکبخت با بیان اینکه با گسترش دین اسلام در گستره جغرافیایی ایران آیین‌ها و مراسم متنوعی برگزار می‌شد، می‌گوید: در دوره آل‌بویه مراسم سوگواری اجرا می‌شد که در دوره صفویه این آیین‌ها و سنت‌های مذهبی شکل رسمی به خود گرفت.
وی ادامه می‌دهد: این مراسم علاقه و دلبستگی مردم مناطق مختلف ایران را به خاندان پیامبر نشان می‌دهد که نشات‌گرفته از باورهای اعتقادی ایرانیان به مظلومیت امام حسین(ع) و خاندان آن بزرگوار است.
نیکبخت می‌افزاید: در تاریخ ایران قبل از اسلام نیزحوادثی از جمله قتل ناجوانمردانه سیاوش وجود داس رد که در شکل‌گیری این مراسم بی‌تاثیر نبود؛ اما در شکل متعالی، هدفمند و الهی سوگ سالار شهیدان رنگ و بوی دیگری دارد.
به گفته وی، این مراسم در گذر زمان از منطقه آذربایجان به سایر نقاط کشور نیز کشیده شده و اکنون در تهران نیز برگزار می‌شود. جالب اینکه اشعار این مراسم را «ولی‌الله کلامی» از مداحان نام آشنای منطقه آذربایجان می‌سراید.
این محقق با اعلام اینکه این مراسم از اردبیل شروع شده و با توجه به ساختار محلات این شهر در ماه ذیحجه برگزار می‌شود، ادامه می‌دهد: محتوای مراسم، درباره حضرت ابوالفضل(ع) و حضرت علی اصغر(ع) دو چهره حادثه کربلا در ارتباط با آب و تشنگی است.
نیکبخت با بیان اینکه گسترش زندگی شهری و فضاهای عمومی موجب شده تا نحوه برگزاری این مراسم با استقبال پرشور مردمی همراه شود، عنوان می‌کند: این برنامه پیوند مردم با تاریخ کربلا بوده که این روزها جا افتاده است.
این آیین در مسجد فیضیه واقع در منطقه سیلاب، تکیه میرفتاح هیات حضرت رقیه(س) کوچه حاجی نوروزلر، مجمع حیدریون، مسجد عباسیه واقع در منطقه دگرمان ارخی و نیز مسجد زینبیه اعظم(س) زنجان برگزار می‌شود. این مراسم، روز اول در مسجد جامع اردبیل، روز دوم در مساجد اصلی محلات ۶ گانه و مساجد بزرگ استان و روز سوم در مساجد محلات، حسینیه‌ها و منازل برگزار می‌شود.
اقشار مختلف مردم در روز ۲۷ذی حجه جامه عزا بر تن کرده و این سنت به تاسی از سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه ایشان در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت در این روز آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و تمام لشکر حُر و اسبان آنها را سیراب کرد.
مراسم از 3 روز مانده به محرم در مساجد و تکایا برگزار می‌شود، طشت‌ها را بالای سرها می‌گیرند و مسجد را دور می‌زنند، سپس در داخل آنها آب می‌ریزند. بر دوش ریش‌سفیدان هر محله این طشت‌ها حمل مى شود و بعد از طواف مسجد طشت‌ها در جاى مخصوص قرار گرفته و با خواندن دعاى مخصوص طشت‌ها پر از آب می‌شود. مردم دست به طشت و آب آن می‌زنند. این آیین نوعی بیعت با امام حسین (ع) بوده که مردم آب طشت‌ها را در شیشه‌هایی برای شفا و تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان برمی‌دارند. ممکن است طشت‌ها در خانه صاحب نذر باشد که در این صورت دسته‌های عزادار به آن خانه رفته و پس از عزاداری، طشت‌ها را برداشته و به مکان برگزاری مراسم حرکت می‌کنند.
خاستگاه
واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین (ع) و یاران ایشان و ایثارگری‌ها سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه‌آفرینی آنها که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به‌خصوص ایرانیان عمق و وسعت بسیاری بخشیده؛ تا جایی که انعکاس این امر را در جای‌جای فرهنگ مردم و به‌خصوص در شکل‌گیری آداب و رسوم و آیین‌ها شاهد هستیم.
رسم طشت‌گذاری یا طشت‌گردانی جزو باورهای منسوب به اردبیل و منطقه آذربایجان کشورمان است. این مراسم با معنویت و نمادی از غیرت و جوانمردی امام حسین(ع) و نیز حضرت عباس(ع) و اصحاب آن بزرگواران بوده که در استان اردبیل مرسوم است و ۳ یا ۴ روز مانده به ماه محرم در تکایا و مساجد برگزار می‌شود.
این مراسم وی‍ژگی‌های خاصی دارد که براساس آن قبل از مراسم، طشت و کوزه آب را در یک خانه می‌برند و در شروع مراسم بزرگان هیات و محل با یک برنامه خاص آن طشت و کوزه را به مجلس می‌آورند و مردم پس از مراسم آب آن طشت به‌عنوان تبرک می‌خورند و به‌عنوان شفای مریضان به خانه می‌برند. جالب اینکه تا روز هفتم محرم طشت را پر از آب نگه می‌دارند و در آن روز که روز بسته شدن راه فرات است آب طشت را خالی کرده و بر مظلومیت اهل بیت می‌گریند. pic1
pic۲
در کتاب «نفس المهموم و زندگانی امام حسین(ع) »
مرحوم شیخ عباس قمی(ره) به این مراسم اشاره شده است.
سبقه تاریخی
یکی از مداحان شمال غرب کشور، درباره سابقه تاریخی طشت‌گذاری می‌گوید: وقتی امام حسین(ع) از مکه به سمت عراق حرکت می‌کنند، در منطقه‌ای نزدیک عراق دستور می‌دهند که هر‌چه مشک و ظرف دارند پر از آب کنند و هر چه می‌توانند آب ذخیره کنند.
شهرام غریب ادامه می‌دهد: دستور امام باعث شد تا عده‌ای از اصحاب به حضرت بگویند، ما به اندازه کافی آب داریم پس چرا باید آب ذخیره کنیم. کاروان در عراق به راه خود ادامه می‌دهد تا اینکه در منطقه‌ای با خیل لشکریان حر بن یزید ریاحی که در تعقیب کاروان کربلا بودند روبه‌رو می‌شوند، حر به نزد امام می‌آید و از امام تقاضا می‌کند که از ادامه مسیر خودداری کند؛ چرا که دستور دارد از حرکت کاروان جلوگیری کند. امام خطاب به حر می‌گوید: «ای حر تو قاتل من نیستی.» در این لحظه حر و لشکریانش که از مدت‌ها در تعقیب امام و کاروان ایشان بودند به دلیل تشنگی از امام تقاضای آب می‌کنند. این مداح اضافه می‌کند: به دستور امام و با وجود کمبود آب، لشکریان و حتی اسب‌های لشکر حر سیراب می‌شوند؛ همان لشکری که 3 روز در ایام عاشورا آب را به روی امام و یارانش بستند و حتی به کودکان کاروان امام(ع)
رحم نکردند.
وی درباره برگزاری مراسم طشت‌گذاری می‌افزاید: این مراسم نوعی اعلان عزا است که هر ساله در تکایا و مساجد قدیمی و شناخته‌شده برخی شهرها و استان‌های شمال غرب برگزار می‌شود.
اردبیل خاستگاه اصلی این آیین مذهبی با ۶۰۰ سال قدمت بوده و همه ساله چند روز مانده به محرم میزبان سنت طشت‌گذاری می‌شود.
شکل رسمی در دوره صفویه
یک پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران، با پرداختن به شکل‌گیری دین اسلام در ایران گفت: پس از به رسمیت شناختن دین اسلام از سوی صفویه مردم کشورمان ارادت و علاقه خود را به خاندان نبوی نشان دادند. رحیم نیکبخت با بیان اینکه با گسترش دین اسلام در گستره جغرافیایی ایران آیین‌ها و مراسم متنوعی برگزار می‌شد، می‌گوید: در دوره آل‌بویه مراسم سوگواری اجرا می‌شد که در دوره صفویه این آیین‌ها و سنت‌های مذهبی شکل رسمی به خود گرفت.
وی ادامه می‌دهد: این مراسم علاقه و دلبستگی مردم مناطق مختلف ایران را به خاندان پیامبر نشان می‌دهد که نشات‌گرفته از باورهای اعتقادی ایرانیان به مظلومیت امام حسین(ع) و خاندان آن بزرگوار است.
نیکبخت می‌افزاید: در تاریخ ایران قبل از اسلام نیزحوادثی از جمله قتل ناجوانمردانه سیاوش وجود داس رد که در شکل‌گیری این مراسم بی‌تاثیر نبود؛ اما در شکل متعالی، هدفمند و الهی سوگ سالار شهیدان رنگ و بوی دیگری دارد.
به گفته وی، این مراسم در گذر زمان از منطقه آذربایجان به سایر نقاط کشور نیز کشیده شده و اکنون در تهران نیز برگزار می‌شود. جالب اینکه اشعار این مراسم را «ولی‌الله کلامی» از مداحان نام آشنای منطقه آذربایجان می‌سراید.
این محقق با اعلام اینکه این مراسم از اردبیل شروع شده و با توجه به ساختار محلات این شهر در ماه ذیحجه برگزار می‌شود، ادامه می‌دهد: محتوای مراسم، درباره حضرت ابوالفضل(ع) و حضرت علی اصغر(ع) دو چهره حادثه کربلا در ارتباط با آب و تشنگی است.
نیکبخت با بیان اینکه گسترش زندگی شهری و فضاهای عمومی موجب شده تا نحوه برگزاری این مراسم با استقبال پرشور مردمی همراه شود، عنوان می‌کند: این برنامه پیوند مردم با تاریخ کربلا بوده که این روزها جا افتاده است.
این آیین در مسجد فیضیه واقع در منطقه سیلاب، تکیه میرفتاح هیات حضرت رقیه(س) کوچه حاجی نوروزلر، مجمع حیدریون، مسجد عباسیه واقع در منطقه دگرمان ارخی و نیز مسجد زینبیه اعظم(س) زنجان برگزار می‌شود. این مراسم، روز اول در مسجد جامع اردبیل، روز دوم در مساجد اصلی محلات ۶ گانه و مساجد بزرگ استان و روز سوم در مساجد محلات، حسینیه‌ها و منازل برگزار می‌شود.
ارسال نظر