پروستات و علائم آن
دکترمحمدعلی مدینه‌ای
جراح و متخصص اورولوژی
پروستات عضوی است در پایین مثانه که از درون آن مجرای پروستاتی عبور می کند و ابتلای ان با علائم ادراری همراه است. سه بیماری عمده پروستات شامل التهاب یا ورم پروستات، بزرگی خوش خیم پروستات و بد خیمی یا سرطان پروستات است که اولی در سنین جوانی و دومی و سومی در بالای ۴۰ ساله ها اتفاق می افتد.

علایم انسدادی پروستات شامل: درنگ در ادرار کردن، کاهش فورس و قطر ادرار، قطع و وصل ادرار یا ادرار منقطع، احتباس حاد و مزمن ادراری است.علایم تحریکی مثانه شامل: سوزش ادرار، احساس فوریت در دفع ادرار و تکرر ادرار روزانه و شبانه است.آقایان به محض دیدن علائم فوق سریعا باید برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنند. در آقایان بالای ۴۰ سال نیز حتی اگر این علایم را نداشته باشند چک آپ جهت بررسی بزرگی و سرطان پروستات ضروری است.

محل پروستات و وظیفه آن در بدن
پروستات عضوی است که در آقایان و در پایین مثانه به وزن حدود ۲۰-۱۸ گرم و با طول و عرض و ارتفاع ۳×۴×۲ سانتیمتر واقع شده و از درون آن مجرای عقبی (همان مجرای پروستاتی) به طول حدود ۵/۲ سانتیمتر عبور می‌کند. مجرای ادرار همان لوله‌ای است که ادرار را از مثانه به بیرون بدن هدایت می‌کند. وظیفه مجرای ادراری هدایت ادرار به خارج است. مجاری انزال منی، پروستات را سوراخ کرده و به طول مایل از پروستات عبور و منی را به مجرای پروستاتی تخلیه می‌کنند. همچنین ترشحات پروستات به وسیله مجاری کوچکی به نزدیک همان قسمت می‌ریزد. در عقب پروستات ، کیسه منی و لوله مقعد (رکتوم) واقع است. بافت پروستات از عضله، بافت لیفی و غده ساخته شده است.

سه بیماری عمده پروستات
سه بیماری عمده پروستات عبارت است از ورم یا التهاب پروستات ، بزرگی خوش خیمی پروستات و بالاخره بدخیمی یا سرطان پروستات.ورم یا عفونت پروستات بیشتر در جوانان و در سنین فعال جنسی اتفاق می‌افتد و بیماری خوش‌خیمی و نیز بدخیمی پروستات در مردان بالای ۴۰ سال روی می‌دهد. بزرگی خوش‌خیم پروستات شایع‌ترین تومور خوش‌خیم مردان است که حدود نصف مردان ۵۰-۶۰ ساله و ۹۰ درصد مردان ۸۰ ساله را مبتلا می‌کند یعنی در واقع بسیار شایع است.

علایم عمده بیماری‌های پروستات
دو علامت عمده بیماریهای پروستات عبارت است از علائم انسدادی گردن مثانه و علائم تحریک مثانه که در تمام سه نوع بیماری فوق ممکن است ایجاد شوند.
آیا علائم انسدادی و تحریکی مثانه فقط در بیماری‌های پروستات مشاهده می‌شود؟ خیر، علاوه بر سه بیماری فوق در تنگی مجرا یا تنگی گردن مثانه با علل مادرزادی، ضربه، جراحی و سونداژ همراه با آسیب مجرا نیز دیده می‌شوند. همچنین تاثیرات بعضی داروها مثل آنتی‌هیستامین‌ها، شربت‌های سرفه، دکونژستان‌ها و هیوسین نیز از علائم پروستاتی تقلید می‌کنند همچنین سنگهای مثانه و بعضی از سرطان‌های مثانه سبب علایم انسدادی و تحریکی می‌شوند.

علائم انسدادی گردن مثانه
علائم انسدادی خروجی مثانه یا همان پروستاتیسم علائمی هستند که در بیماری‌های پروستات ایجاد می‌شوند و در این حالت‌ها گردن مثانه حین ادرار کردن به طور کافی باز نمی‌شود. این علائم عبارتند از:
1- درنگ در ادرار کردن: از علائم اولیه پروستات است. فرد جهت شروع ادرار کردن صبر و درنگ می‌کند تا ادرار خارج شود. با پیشرفت بیماری پروستات زمان درنگ نیز بیشتر می‌شود و اغلب بیمار زور می‌زند تا بتواند ادرار را از محل انسداد رد کند.
۲- کاهش فورس و قطر جریان ادراری: با افزایش تنگی خروجی ادرار به تدریج فورس و قطر جریان ادراری کاهش می‌یابد و حتی در مراحل پیشرفته بیماری، ادرار بسیار باریک و موئینه می‌شود.

۳- ادرار قطره قطره در پایان ادرار کردن: با پیشرفت انسداد اتفاق می‌‌افتد و بسیار آزاردهنده است.
4- زور زدن بیمار جهت ادرار کردن: بیماراحساس می‌کند ادرار خارج نمی‌شود لذا زور می‌زند و در نتیجه آن ممکن است حتی به فتق کشاله ران مبتلا شود یا بواسیرش شدت یابد.
۵- قطع و وصل ادرار یا ادرار منقطع یا ادرار متناوب: ممکن است ناگهانی و همراه درد شدید مجرا باشد. این علامت ممکن است در سنگهای مثانه اتفاق بیفتد.
6- احساس باقیمانده ادراری: بیمار حس می‌کند که در پایان ادرارکردن مقداری از ادرارش باقی مانده است. این احساس ممکن است واقعی باشد و با زدن سوند پس از ادرار کردن بیمار ادرار زیادی خارج شود یا گاه ممکن است کاذب و در اثر تحریک شدید مثانه و مجرا باشد و در واقع بیمار کل ادرار خود را خارج کرده است ولی احساس کاذب باقیمانده ادراری دارد.

در نتیجه بیماری پروستات ، ممکن است بیمار حتی به فتق کشاله ران مبتلا شود یا بواسیرش شدت یابد.
۷- احتباس حاد ادراری: به طور ناگهانی ادرار بیمار خالی نمی‌شود و اکثرا همراه با درد زیرشکمی همراه احساس شدید ادرار کردن می باشد. گاه فقط قطرات کمی ادرار خارج می‌شود در حالی که فرد احساس شدید ادرار کردن دارد.
8- احتباس مزمن ادراری: در موارد طولانی و درمان نشده پروستات ، همراه با درنگ شدید در شروع ادرار و کاهش شدید فورس و قطر ادرار اتفاق می‌افتد در مراحل پیشرفته پروستات در این حالت لبریز شدن ادرار از مثانه اتفاق می‌افتد و فرد دائما قطره قطره ادرار از مجرایش خارج می‌شود. در این حالت انسداد بسیار شدید است در حالی که بیمار توصیف می‌کند که مجرایم باز شده و همینطور ادرار مرتبا از مجرا می‌ریزد. به این حالت عدم نگهداری ادرار از نوع پارادوکسی و یا عدم نگهداری ادرار به علت لبریز شدگی می‌گویند.

علائم تحریک مثانه
این علائم که علاوه بر بیماری‌های پروستات در خود بیماری مثانه نیز رویت می‌شوند عبارتند از:
1- سوزش ادرار و ادرار کردن دردناک: معمولا با التهاب مثانه، مجرا و بیماریهای پروستات مرتبط است. گاهی درد به عنوان سوزش حین ادرار کردن و معمولا در آخر مجرای ادراری و نوک آلت وجود دارد. این درد فقط حین ادرار کردن است و با اتمام ادرار کردن، درد تسکین می‌یابد. دردهای شدید مثانه در پایان ادرار کردن دلیل التهاب مثانه است که در بیماری پروستات نیز اتفاق می‌افتد. سوزش ادراری در شروع ادرار دلیل بیماری‌های مجرا است. سوزش اغلب اولین علامت عفونت ادراری است که همراه تکرر ادراری و احساس فوریت در ادرار کردن اتفاق می افتد. سوزش بدون عفونت نیز ممکن است به علت تحریک مثانه در بیماری‌های پروستات و مجرا ایجاد ‌شود.

2- احساس فوریت ادرار کردن: تمایل شدید و ناگهانی ادرار کردن در اثر تحریک زیاد مثانه ناشی از انسداد می‌باشد که در عفونت مثانه و مثانه عصبی نیز اتفاق می‌افتد. در موارد شدیدتر بیمار قادر به کنترل ادرار خود نیست و نیاز ناگهانی جهت ادرار کردن دارد و ممکن است حتی مقدار کم یا زیاد از ادرار خود را بریزد که به آن عدم توانایی نگهداشتن ادرار از نوع فوریتی می‌گویند.
۳- تکرر ادرار: ظرفیت طبیعی مثانه حدود ۴۰۰ سی‌سی است تکرر ادرار در بیماران پروستاتی و نیز بیماریهای مثانه‌ای اتفاق می‌افتد که با پرشدن مختصر ادرار مثلا حدود ۵۰ سی‌سی احساس ادرار کردن دست می‌دهد. همچنین تکرر ادرار به عنوان علامت انسدادی نیز هست که در انسداد شدید در پروستات ، بیمار نمی‌تواند تمام ادرار خود را خارج کند لذا در اثر باقیمانده ادراری با مختصر‌ پرشدن مثانه ، احساس ادرار کردن دست می‌دهد.

۴- شب ادراری یا تکرر ادراری شبانه: در بیماری‌های مثانه و پروستات روی می‌دهد و در آن فرد برای ادرار کردن بیش از یک بار (در مواردی ۷-۸ بار) از خواب بیدار می‌شود. این حالت در افراد سالمی که مایعات فراوانی را از عصر به بعد می‌نوشند نیز اتفاق می‌افتد. نوشیدن قهوه، چای و الکل به علت حالت ادرار آوری‌شان مخصوصا قبل از خواب نیز سبب شب ادراری می‌شود کلا این عادت تغذیه ‌ای باید در افراد پروستاتی ترک شود.

دردهای مثانه و پروستات
غیر از سوزش ادراری که قبلا گفته شد دردهای مثانه و پروستات نیز وجود دارد.
1- درد مثانه‌ای: درد شدید مثانه در احتباس حاد ادراری در بیماریهای پروستاتی اتفاق می‌افتد.
۲- دردهای زیر شکمی : که این دردها با عملکرد ادراری مرتبط نباشد معمولا منشأ پروستات ندارد. احتباس مزمن ادراری معمولا درد ندارد. شایعترین علت درد مثانه عفونت مثانه است که معمولا روی مثانه احساس نمی‌شود ولی به نوک مجرا می‌زند و با عملکرد ادراری مرتبط است.
3- درد پروستاتی: درد مستقیم پروستات شایع نیست، ولی گاهی در عفونت حاد پروستات ناراحتی یا احساس پُری مبهم ناحیه مقعد یا میان دو راه اتفاق می‌افتد.

با مشاهده علائم پروستات چه کار کنیم؟
آشنایی با علائم انسدادی و تحریکی در بیماری‌های پروستات در تمام سنین مخصوصا در بالای ۴۰ ساله‌ها اهمیت فراوان دارد و به محض احساس هر یک از علائم فوق بررسی مثانه و پروستات لازم است. افراد بالای ۴۰ سال باید سالانه جهت چک‌آپ مثانه و پروستات به پزشک مراجعه کنند که در این مراجعه، پزشک پس از گرفتن شرح حال و معاینه بالینی، درخواست انجام سونوگرافی و آزمایش‌های کامل خون و ادرار شامل آزمایش‌های عملکرد کلیوی (اوره - کراتینین)، آزمایش کامل ادرار و کشت ادرار و آزمابش خونی ویژه سرطان پروستات (PSA) می‌کند.

اگر فردی علامت‌دار باشد باید مرتبا هر سه ماه جهت بررسی و درمان به پزشک مربوطه مراجعه کند. در صورت وجود عفونت ادراری (در کلیه، مثانه، پروستات)، خوردن مایعات فراوان و آنتی‌بیوتیک تجویز خواهد شد. در تکرر ادراری روزانه و شبانه احتمال بیماری پروستات وجود دارد ولی نباید آزمایش قند خون را فراموش کرد. در علائم انسدادی پس از تشخیص قطعی باید بیماری مربوطه را که معمولا بزرگی خوش خیم پروستات است با درمان دارویی یا جراحی معالجه کرد.
در قسمت دوم و سوم مقاله به درمان بیماریهای خوش‌خیم پروستات و نیز درمان التهاب و سرطان پروستات خواهیم پرداخت.