نگاهی به طنزهایی که از سقوط هواپیمای ایران ۱۴۰ ساخته شد

ارتفاع پست طنزهایی که ما روایت می‌کنیم

سینا قنبرپور هنوز هم بعد از گذشت دو هفته کنار کارخانه مینا آثار آن حادثه را می‌توان دید. چه آنجا بایستی و چه لحظه‌ای چشم‌هایت را ببندی می‌توانی این جملات را بشنوی: یا ابوالفضل، یا امام غریب، یا ضامن آهو، یا فاطمه زهرا، یا امام حسین. . . نمی‌دانیم آیا کسی از مسافران در آن ۴ دقیقه‌ای که از پرواز هواپیمای ایران ۱۴۰ که از تهران به مقصد سپری شده بود توانست اشهدی بخواند و دعوت خداوند به دیار باقی را لبیک بگوید یا نه. بی‌تردید همه ما می‌دانیم که آن لحظه موعود که فرا برسد نه توان نه گفتنی هست و نه فرصتی برای تاخیر.

سینا قنبرپور هنوز هم بعد از گذشت دو هفته کنار کارخانه مینا آثار آن حادثه را می‌توان دید. چه آنجا بایستی و چه لحظه‌ای چشم‌هایت را ببندی می‌توانی این جملات را بشنوی: یا ابوالفضل، یا امام غریب، یا ضامن آهو، یا فاطمه زهرا، یا امام حسین... نمی‌دانیم آیا کسی از مسافران در آن ۴ دقیقه‌ای که از پرواز هواپیمای ایران ۱۴۰ که از تهران به مقصد سپری شده بود توانست اشهدی بخواند و دعوت خداوند به دیار باقی را لبیک بگوید یا نه. بی‌تردید همه ما می‌دانیم که آن لحظه موعود که فرا برسد نه توان نه گفتنی هست و نه فرصتی برای تاخیر. به قول خودمان قسمت در آن لحظه فرود آمده است و وقت رفتن است. حالا هنوز چهلم آن عزیزان نشده خیلی از پیامک‌ها یادآورشان شده است. هنوز هم آنهایی که قصد مسافرت با هواپیما را دارند به شوخی می‌گویند: خیلی جرأت می‌خواهد. مسافرانی که صبح دوشنبه در فرودگاه مهرآباد در سالن‌های ترمینال ۴ یا ترمینال ۲ آماده سوار شدن بر هواپیما هستند، به کانترهایی فراخوانده می‌شوند که اتوبوس منتظر انتقال آنها به هواپیما است. دقایقی بعد که روی صندلی هواپیما نشسته‌اند مهمانداران آخرین کنترل‌ها را انجام می‌دهند. عجیب است که پرواز تاخیر ندارد. درهای هواپیما بسته می‌شود و سرمهماندار به مسافران سلام می‌کند و دعای سفر می‌خواند. بعد به همکارانش اشاره می‌کند که در راهروها ایستاده‌اند تا نکات ایمنی را یادآور شوند. از کمربندها شروع می‌شود و بستن آنها و بعد درهای خروج و اضطراری. ماسک‌های اکسیژن و جلیقه‌نجات هم هست. اما یکی از مسافران هنوز تلفن همراهش را خاموش نکرده است. مهمانداری به سمت او می‌رود و تأکید می‌کند باید تلفن همراهش را خاموش کند. مسافر با خنده می‌گوید: بیا این را بخوان همین الان رسیده داغ داغ است.
با سلام و صلوات به روح تمام مسافرین عزیز.
و با درود به وزیر محترم راه و ترابری.
ورود شما را به پرواز لایتناهی هواپیمای... ایران خوش‌آمد می‌گوییم.
خداوندا مشیت خودت را در رسیدن و لقای به خود برما قراردادی و سرعت آن فزون کن.
مقصد ما به احتمال ۹۹درصد بهشت موعود و
یک درصدمقصدی که بر روی بلیت درج شده می‌باشد.
خلبان پرواز مرحوم شهید کاپیتان بهشت زاده و گروه پروازی بد اخلاق؛ سفری خوش برای شما آرزمند است.
لطفا به علامت نکشیدن سیگار اصلأ توجه نکرده و آخرین سیگار زندگیتان را به خوشی دود کنید.
بستن کمربندها اصلا ضرورتی ندارد و کاملا بدرد نخور است.
در صورت بروز اشکال در سیستم هوای کابین ماسک‌هایی از بالای سر شما آویزان خواهد شد که شما قبل از آن رایحه خوش ملایک را احساس خواهید کرد.
این هواپیما مربوط به هزاره دوم میلادی بوده و دارای دو درب اضطراری در جلو، دو در کنارین و یک درب عقب می‌باشد که چندین سال است اهرم‌های آن کار نمی‌کند.
ارتفاع پرواز به احتمال قریب به یقین تا آسمان هفتم بوده و هوای بهشت بسیار عالی است.
سفرخوشی را برایتان آرزو می‌کنیم


این تنها یکی از ده‌ها و شاید صدها پیامک و ایمیلی باشد که این روزها دست به دست شده است. شبکه‌های ارتباط آنلاین اینترنتی از این نمونه متن به خود بسیار دیده‌اند.
اما آیا این حجم از طنزپردازی و این همه پیامک پدیده‌ای طبیعی در یک جامعه است؟ هرکس این واکنش را شاهد باشد، بی‌درنگ می‌گوید مگر پیامک‌هایی که یکی دو سال قبل برای روز پدر رد و بدل شد از خاطر برده‌اید، حتی اگر آنها را از خاطر برده باشیم، پیامک‌هایی را که برای دکتر شریعتی و شهید چمران دست به دست می‌شد به خاطر دارید. اگر آنها را هم از یاد برده باشید همین چند وقت قبل بر سر سبد کالا یا ماجرای حسن کلیدساز را که از یاد نبرده‌اید.


دکتر ناصر قاسم‌زاد، روانشناس و مدرس دانشگاه آزاد می‌گوید: «برخلاف اکثر جوامع پیشرفته که راه‌های بروز هیجانات منفی و مثبت را نهادینه کرده‌اند، جامعه ما هنوز به این نقطه نرسیده است و بروز هیجانات که می‌تواند تاثیر مثبتی در سلامت روانی جامعه داشته باشد
راهکاری ندارد.
ما نمی‌دانیم چگونه خشم خود را خالی کنیم و نمی‌دانیم چگونه از خود شادی بروز دهیم و شادی کنیم.»
راهکارهای افزایش جمعیت در ایران:
«۱- تعطیلی شرکت سایپا۲- لغو تمامی پروانه‌های ساخت و ساز و گود‌برداری 3- منحل کردن هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران»
این هم یکی دیگر از پیامک‌هایی است که این روزها دست به دست شده است، حتی با وجود آنکه هواپیمای سقوط کرده متعلق به شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) نبوده است، اما این شرکت نیز از تیغ این طعنه‌ها در امان نمانده است. این طعنه‌ها آدمی را یاد استعاره‌های بی‌شمار شعر و ادبیاتمان می‌اندازد.
دکتر «فرهنگ ارشاد» استاد بازنشسته دانشگاه و سردبیر مجله ‌جامعه‌شناسی می‌گوید: این جملات در کشور ما به‌صورت طنز مطرح می‌شود و چون جدی نیست، پس می‌تواند کاملا به‌صورت حقیقت در بیاید؛ یعنی اگر کسی حرفی را بگوید باز هم آن حرف سر جای خودش به‌عنوان حقیقت باقی می‌ماند. به عنوان مثال حافظ شاعر بزرگ ایران زمین رند بوده است و در عالم رندی کلمه‌ای به کار برده است که از منهای بی‌نهایت تا مثبت بی‌نهایت معنا دارد. طنز هم می‌تواند همین طور باشد و یکی از کارهای رندانه محسوب شود.
این جامعه‌شناس در توضیح این بحث می‌افزاید: در اصل طنز یک واکنش و بیان رندانه است که می‌تواند از منهای بی‌نهایت تا مثبت بی‌نهایت تفسیر داشته باشد و به نتیجه برسد. بنابراین می‌توان گفت که خصلت طنز همین است. در دوران گذشته زمانی که مجله «نسیم شمال» از واژه جمهوری استفاده کرد، خب این کلمه جمهوری می‌تواند مصداق یک حکومت استبدادی بسیار بدتر از پادشاهی باشد یا اینکه بسیار دموکراتیک باشد و اینکه نه یک فیلسوف بلکه کسی که طنز می‌گوید باید این کلمات را به کار ببرد.
این عضو هیات مدیره انجمن جامعه‌شناسی که بیش از 40 سال سابقه تدریس در دانشگاه را دارد؛ همچنین در تحلیل چنین رفتارهای جامعه ایرانی تاکید می‌کند: گاهی اوقات طنز به‌صورت وارونه‌گویی در ادبیات جامعه‌شناسی ما ترجمه می‌شود. بنابراین، این وارونه‌گویی می‌تواند معنای متفاوتی داشته باشد؛ مثلا سال قبل وقتی انتخابات ریاست جمهوری نزدیک شده بود و آقای دکتر روحانی از کلید به‌عنوان نماد تبلیغاتی خود بهره جست که موضوع حادثه و فاجعه درمیان نبود. او کلید‌ساز نبود ولی وقتی لقب «حسن کلیدساز» را برای او ساختند در آن به کارگیری نوعی کنایه نهفته بود.
دکتر ارشاد می‌گوید: طنز هم می‌تواند تفسیر مثبت داشته باشد و هم منفی و کمتر به‌عنوان خنثی مطرح می‌شود. این در حالی است که در ادبیات کشورهای دیگر این موضوع اصلا خنثی مطرح نمی‌شود. مثلا در مجله‌ای مثل گل آقا یا مجله‌های طنز دیگر، تا به حال نشده که هیچ شوخی ساده‌ و خنثایی مطرح نشود که به کسی بربخورد.


«از این به بعد خواستی از خیابون رد شی اول سمت چپ، بعد سمت راست بعد آسمونو نگاه کن
شاید یه هواپیمایی در حال سقوط باشه…»
نه … نه صبر کن این اس.ام.اسی که برای من آمده را تا به حال نشنیده‌ای.. بگذار برایت پیدایش کنم. … بیا بخوانم برایت...: «به فرزندان خود علاوه بر شنا و تیراندازی پرش از هواپیمای در حال سقوطم یاد بدید».
صبر کن الان به اینترنت وصل شوم صفحه لطیفه‌های با نمک پر شده از همین‌ها. اینکه چیزی نداشت و بعد شروع می‌کند به خواندن.
«هواپیماهای ایران که از لحاظ حادثه در دنیا پس از هواپیماهای مالزی در رده دوم قرار گرفته بودند دوباره به صدر جدول بازگشتند.»
«سال بعد ماه رمضون،اون چند بازمانده هواپیما رو میارن برنامه علیخانی. علیخانی: چی شد که اینجوری «سوختید.»»
«دقایقی پیش هواپیمای بوئینگ در مسیر تهران - شیراز به سلامت به زمین نشست!
کارشناسان در حال بررسی علت ماجرا می‌باشند!!»
دکتر سعید معیدفر، جامعه شناس می‌گوید: «در واقع مردم از هر فرصتی برای تخلیه فشارها و صدمات زندگی سود می‌برند. نخستین تلقی که می‌توان از این پیامک‌ها داد این است که مردم به دنبال فرصتی برای بروز یک نوع شوخی و شادی میان خود بوده‌اند تا تخلیه بشوند.»


مسافران گرامی خلبان پرواز با شما صحبت می‌کند. ما هم‌اکنون از فرودگاه مهرآباد تهران برخاستیم و در طول مسیرمان تا مقصد از شهرهای مختلفی چون ساوه، خرم آباد، مسجد سلیمان و… عبور می‌کنیم. هوای مقصد، آفتابی گزارش شده است و ما قرار است تا ارتفاع ... .