ایلام؛ سرزمین رودها، آبشارها، تنگه‌ها و غارها

عاطفه نبوی nabaviatefe۱۱@gmail. com بارو بنه را که ببندید و به سمت باختر حرکت کنید، یکی از زیباترین مقاصدتان می‌تواند ایلام باشد. استانی در ناحیه‌ای کوهستانی و نیمه گرم، که از غرب با کشور عراق، از جنوب با استان خوزستان، از شرق با استان لرستان و از شمال با استان کرمانشاه همسایه‌ است. ایلام یکی از استان‌های مهم کردنشین ایران محسوب می‌شود. پیشینه تاریخی ایلام با استناد مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی، به هزاره هشتم ق. م تا قرون اولیه اسلامی می‌رسد. این سرزمین مهد تمدن ۱۰هزار ساله‌ای است که در لایه لایه «تپه علی کش» در شهرستان دهلران می‌توان رد پای آن را دید.

عاطفه نبوی [e-mail] بارو بنه را که ببندید و به سمت باختر حرکت کنید، یکی از زیباترین مقاصدتان می‌تواند ایلام باشد. استانی در ناحیه‌ای کوهستانی و نیمه گرم، که از غرب با کشور عراق، از جنوب با استان خوزستان، از شرق با استان لرستان و از شمال با استان کرمانشاه همسایه‌ است. ایلام یکی از استان‌های مهم کردنشین ایران محسوب می‌شود.

پیشینه تاریخی ایلام با استناد مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی، به هزاره هشتم ق.م تا قرون اولیه اسلامی می‌رسد. این سرزمین مهد تمدن ۱۰هزار ساله‌ای است که در لایه لایه «تپه علی کش» در شهرستان دهلران می‌توان رد پای آن را دید. ایلام که در کتیبه‌های بابلی با نام «آلام» یا «آلامتو» آمده است، معنی «کوهستان طلوع خورشید» را می‌دهد. ایلام، جا خوش کرده بر دامنه‌های جنوب و جنوب غربی زاگرس از کوه آغاز شده وبه دشت ختم می‌شود وجاذبه‌های طبیعی و تاریخی، آثار باستانی، آداب و سنن زندگی عشیره‌ای و صنایع دستی زیبای آن ترکیب اعجاب آوری از زیبایی و اصالت را به نمایش می‌گذارد، که وسوسه دیدنش هیچ گردشگر باذوقی را رها نمی‌کند.

به سوی ایلام از جنوب

اگر از خوزستان حرکت کنید در مرز ایلام وارد دهلران می‌شوید وبعد برای رسیدن به شهر ایلام باید از مهران بگذرید. در مهران «رودخانه چوار» جریان دارد که از دامنه باختری کوه گاوه راه در فاصله هفت کیلومتری شمال باختری ایلام سرچشمه می‌گیرد. «کنجان چم» نیزاز دامنه کوه‌های شلم و سرکب و ملد شاه در هفت کیلومتری جنوب شهر ایلام سرچشمه می‌گیرد و در منطقه گل گل گچان با‌ رودخانه آب آفتاب مخلوط شده و پس از عبور از دره تنگ و باریکی وارد شهرستان مهران می‌شود. همچنین در طول مسیر می‌توانید از ویرانه‌های شهر باستانی سامرا در کنار رود چم زنگی که در مجاورت روستای بردی دهلران واقع شده است دیدن کنید که هیات باستان‌شناسی بلژیکی قدمت آن را پیش از تاریخ تخمین زده‌اند.

ورود به ایلام از دروازه لرستان

اگر از شرق به سمت ایلام حرکت کنید، بعد از لرستان در استان ایلام وارد دره شهر یا آبدانان شده و بعد به سوی ایلام رهسپار می‌شوید. تا در آبدانان هستید تماشای رودخانه آبدانان ایلام را که از دامنه کبیرکوه و دینار کوه به ویژه سراب آبدانان سرچشمه می‌گیرد، از دست ندهید. همچنین رودخانه دره شهر که رودی دائمی است و در دهستان دره شهرجریان دارد.

ایلام از جبهه شمالی

اگر مبدا حرکتتان در شمال ایلام است، باید از کرمانشاه گذشته و به سوی ایلام بروید، از شیروان و چرداول یا از ایوان بگذرید تا به ارومیه برسید. در مسیر می‌توانید از جاذبه‌های طبیعی این منطقه مانند رودخانه شیروان که ۲۵ کیلومتر طول دارد و در دهستان شیروان، شهرستان ایلام جریان دارد، دیدن کنید. یکی از روستاهای مهم مقصد گردشگری نیز در طی این مسیر واقع شده، روستاهای موشکان در بخش مرکزی شهرستان شیروان و چرداول در منطقه میان کوهی قرار گرفته و آب و هوای معتدل خشک دارد. رودخانه چرداول از نزدیکی روستا می‌گذرد. وجود رودخانه، کوه‌ها، پوشش گیاهی و حیات وحش از جاذبه‌های طبیعی و مهم روستای موشکان به شمار می‌روند. قلعه ساسانی یکی از جاذبه‌های مهم باستانی و تاریخی روستاست. همچنین در ناحیه هلیلان از توابع شهرستان شیروان و چرداول هشت تپه باستانی مربوط به دوره‌های مختلف وجود دارد که بسیار دیدنی است.

به ایلام که رسیدید، تماشای شکوه و جلال قلعه والی را هم از دست ندهید، این قلعه در عهد قاجار در دشت میان کوهی ایلام و در بالای تپه چگا میرک (خیابان پاسداران کنونی شهر ایلام) ساخته شده‌است. این قلعه در زمان جنگ تحمیلی تا حدود ۵۰ درصد تخریب شد و از سال ۱۳۶۷ با همکاری سازمان میراث فرهنگی بازسازی آن آغاز شده و در سال ۱۳۶۹ به اتمام رسید.

آبشارها و تنگه‌ها، رازآلود و هیجان‌انگیز

سرزمینی که محل اتصال کوه‌ها و دشت‌ها است، بالطبع در بستر رودخانه‌های خود مهد آبشارهای زیبا می‌شود وایلام هم باشکوه‌ترین آنها را در خود جای داده است که از جمله آنها: آبشار چم آو، آبشار آبتاف، .آبشار سرتاف، آبشار گچان که در مسیر رودخانه‌ها متعددی که پیشتر گفته شد واقع شده و حول آن تفرجگاه‌های زیبایی شکل گرفته که در فصول بهار، تابستان و پاییز و حتی زمستان به‌علت دسترسی تقریبا راحت آن پذیرای خیل عظیم دوستداران طبیعت است.

تنگه‌هاو دخمه‌ها هم در همه جای این استان پراکنده شده‌اند و مقصد خوبی برای همه کسانی هستند که به دنبال هیجان از نوعی دیگرند. در تنگه ماژین از توابع دره شهر، دخمه‌ها و شکاف‌هایی وجود دارد که یکی از آنها به غار کول کنی معروف است.

دهانه این غار در محل ورودی حدود ۳۰ متر طول دارد و با توجه به موقعیت استقرار، دسترسی به آن بدون تجهیزات ضروری ناممکن است. علاوه‌بر غار معروف کول کنی، در این محل دخمه‌های متعددی نیز وجود دارد که تعداد آنها به ۱۲ می‌رسد و در برخی از این دخمه نشانه‌هایی از سکونت انسان باستانی

مشهود است.

جالب ترین دخمه‌ها شامل سه شکاف در کنار هم و یک شکاف بر بالای آنها است که به غار انوشیروان معروف هستند. در کندوکاو کف یکی از این غارها، یک قطعه سفال از نوع سفال‌های نیمه‌ هزاره اول قبل از میلاد به دست آمده است.

تنگه بهرام چوبین هم یکی از مهم‌ترین دره‌های کم عرض و بسیار مرتفع و استراتژیک در ضلع باختری مسیر جاده دره شهر- پلدختر است. این تنگه که آن را شکارگاه بهرام هم می‌گویند دارای آثار ارزنده فراوان در قسمت ورودی، پیشانی و ارتفاعات است. این مجموعه آثار ارزنده یک قلعه به جای مانده از

دوران ساسانی است.

علاوه‌بر زیبایی‌های وصف ناپذیر طبیعی و آثار پلکان‌های سنگی بر دیواره‌های سنگی و نقاط سخت گذر داخل تنگه، وجود چهار آب انبار که در صخره‌های سخت تراشیده شده اند، هر یک به اضلاع تقریبی ۳×۳ متر و عمق سه متر و ۳×۲ در عمق ۵/۲ متر با ناودانک‌های سنگی و همچنین ارتباط این چهار آب انبار به هم دیگر و وجود آب آشامیدنی در داخل آنها حکایت از توجه و اهمیت به این منطقه استراتژیک و طبیعی در طول دوران تاریخی دارد که در نوع خود بی نظیر و جالب توجه است.

تنگه بهرام از شاهکارهای طبیعی و تاریخی است که همواره مورد بازدید علاقه مندان

به تاریخ، طبیعت و کوه‌نوردان قرار می‌گیرد.

لباس‌های محلی جذابیت هویت

لباس‌های محلی ضمن آنکه همواره برای گردشگران جذاب و جالب توجه بوده از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی استان ایلام نیز به شمار می‌آیند. پوشاک سنتی بانوان استان ایلام شامل سرپوش‌ها (عرق چین، کلاو، گل وه نی، تاکاری، سه رون، هه بر)، بالاپوش و تن پوش‌ها می‌شود. سرپوش‌ها شامل عرق چین یا که لاو می‌شوند. عرق‌چین عبارت است از: کلاهی کوچک و تنگ که قسمت بالای سر را می‌پوشاند و در دو نوع ساده و مرغوب وجود دارد که نوع ساده آن از پارچه نخی و نوع مرغوب آن از ابریشم است که با منجوق تزئین می‌شود.

پوشاک مردانه نیز شامل عرق چین مردانه که مخصوص سالمندان است، کلاو، له چگ که نوعی سرپوش مربعی شکل است و جنس آن نخی بوده و در طرح‌های هندسی و در نواحی کردنشین استفاده می‌شود.

غذا، لذت چشیدن طعم‌های جدید

همانطور که در شهرهای ایلام می‌شد از «حلوای بگل» هم بخورید که از خرمای مرغوب و بگل(کشک پودر شده) و روغن دان (حیوانی) و کنجد سفید درست می‌شود. همچنین شیرینی «بژی برساق» را امتحان کنید که از شیرینی‌های معروف محلی و سنتی استان ایلام است. «کپه» یکی از غذاهای رایج در ایلام و بسیار لذیذ است که توصیه می‌شود خود را از چشیدن آن محروم نکنید. دیگر غذاهای استان ایلام هم عبارت است از: حلوای قند، پرشگه، ترخینه، کله کنجی، پپگ، شیر برنج، چنگال، سوختی، گمگه، عدس پلو با گوشت، قارچ، کپه و قه له و ماسوا و...

سوغات ایلام، خوردنی و بافتنی

از ایلام می‌توانید سوغاتی‌های مختلفی با خود به شهرتان ببرید از خوراکی گرفته تا صنایع دستی. قالیچه‌های دره شهر و ایوان، گلیم نقش برجسته شیروان چرداول، نمد دهلران و آبدانان، موج یا جاجیم بدون گره ایلام. از خوردنی‌ها هم روغن حیوانی و کره محلی با طعم بسیار لذیذ، عسل کوهی و ناب مناطق سورگه و شلم، کشک، کنجدو گردو، ترخینه، سقز محلی (شیره درخت بنه) که به وفور در کوه‌های استان وجود دارد، کله کنجی و گمکه، هم سوغاتی‌های بسیار لذیذی برای دوستانتان است.