بازهای جوان بر فراز ریاض
عربستان سعودی تحت فشار قرار گرفته است. در داخل این کشور دو دستگی ایجاد شده است.

برخی در مقام انتقاد برآمده‌اند و برخی دیگر در مقام دفاع. در این خصوص مشاور وزیر آموزش عالی عربستان پس از فاجعه منا از حکام این کشور به شدت انتقاد کرده و گفت: چه پاسخ قانع‌کننده‌ای برای افرادی وجود دارد که معتقدند این فاجعه نتیجه جنگ قدرت در خاندان سعودی است.

«عبدالله مقرن» مشاور وزیر آموزش عالی عربستان سعودی در واکنش به فاجعه مرگبار منا با انتشار مطلبی در پایگاه «شؤون خلیجیة» ضمن انتقاد شدید از حکام سعودی نوشت: ما پیش از آنکه در برابر بیش از یک میلیارد نفر از مسلمانان جهان مسوول باشیم، در برابر خدا مسوول هستیم. وی با تاکید بر اینکه مقامات سعودی هرچه سریع‌تر باید تحقیقات درباره وقوع این فاجعه را آغاز و عاملان آن را مجازات کنند، تصریح کرد:

در شرایط کنونی اعلام سریع نتایج تحقیقات در این زمینه بسیار ضروری است. المقرن تاکید کرد: من طرفدار نظریه توطئه نیستم، اما به راستی چه پاسخی برای سوالات مبنی بر اینکه فاجعه مرگبار منا در نتیجه جنگ قدرت در خاندان سعودی رخ داده است، وجود دارد؟ وی ادامه داد: این شائبه وجود دارد که این حادثه توطئه «محمد بن سلمان» علیه «محمد بن نایف» بوده تا به این طریق بتواند زمینه عزل وی از ولیعهدی را فراهم کرده تا بتواند پس از سلمان بن عبدالعزیز به پادشاهی عربستان برسد. سؤال اینجاست که مقامات سعودی چه پاسخ قانع‌کننده‌ای به این ابهامات دارند؟گفته می‌شود فاجعه حج آل‌سعود را تحت فشار قرار داده است. با وجودی که پادشاه عربستان کوشیده هیاتی را مسوول تحقیق در این زمینه قرار دهد، اما شواهد نشان می‌دهد که در کنار فشارهای بین‌المللی بر خاندان سعودی، فشار در میان نخبگان سیاسی هم افزایش یافته است.

ایندیپندنت در گزارشی می‌نویسد: اگرچه شاهدان عینی و برخی منابع می‌گویند مسوول این حادثه «پلیس» و «نیروهای امدادی» هستند که برای چنین اموری آمادگی نداشتند، اما برخی دیگر هستند که انگشت اتهام را به سوی رقابت‌های داخلی بر سر قدرت نشانه می‌روند. بر همین اساس، برخی معتقدند تراژدی حج آغازگر تغییر در عربستان خواهد بود. اگر این کشور با آتش‌افروزی‌های منطقه‌ای در یمن، سوریه و ... بر گسترش دامنه بحران افزوده و از بهار عربی هم جان به در برد، اما دور نیست که «تراژدی منا» موسم تغییر در این کشور را رقم بزند. پیشتر نیز برخی از کارشناسان در این خصوص هشدار داده بودند و پس از انتصابات تازه ملک سلمان اتفاقات اخیر را پیش‌بینی کرده بودند، اما این‌بار یکی از اعضای داخلی خاندان سعودی دست به قلم شده و همصدا با کارشناسان نسبت به اختلافات اخیر این کشور دست به قلم شده است.

گفته می‌شود یکی از اعضای ارشد خاندان سعودی نامه‌ای منتشر کرده و در آن نامه ترس خود از فروپاشی احتمالی پادشاهی سعودی را مطرح کرده است.
این عضو ارشد خانواده سعودی که خود را یکی از نوادگان ملک عبدالعزیز بن سعود اعلام کرده در نامه‌ای ۴ صفحه‌ای از اعضای ارشد خاندان سعودی درخواست کرده تا جلسه‌ای اضطراری تشکیل دهند و نگرانی‌های خاندان سعود را رفع کنند. او در این نامه راه‌حل عبور عربستان از بحران را کنار زدن ملک سلمان و ولیعهد از قدرت اعلام کرده است. این مقام سعودی می‌گوید: «ما به سقوط دولت و از دست دادن قدرت نزدیک و نزدیک‌تر شده‌ایم.»

به گزارش رسانه‌هایی مانند «ایندیپندنت»، «میدل ایست آی» و «آی بی تایمز» این مقام سعودی که به دلیل ترس از جانش نام خود را اعلام نکرده در نامه ۴ صفحه‌ای خود می‌گوید: «ما از تمام فرزندان ملک عبدالعزیز- از شاهزاده بندر به‌عنوان کهنسال‌ترین فرزند تا جوان‌ترین‌شان شاهزاده مقرن- می‌خواهیم تا نشستی اضطراری با خانواده سلطنت تشکیل دهند تا این وضعیت را به بحث بگذارند و هر کاری راکه برای نجات کشور لازم است انجام دهند.» این نامه نشان می‌دهد که «شکاف نسلی» و «رقابت بر سر قدرت» در میان خاندان سعودی به شکلی پنهان جریان دارد. رقابت‌هایی که از زمان انتخاب ملک سلمان و ولیعهدی فرزندش درگرفته بود اکنون با فاجعه سقوط جرثقیل و فاجعه منا شکل عیان‌تری به خود گرفته است.

«کریستیان کوچ»، مدیر مرکز مطالعات خلیج فارس که اندیشکده‌ای تحت حمایت مالی عربستان است، می‌گوید این تغییر نسلی در عربستان- با وجودی که ۱۳ تن از فرزندان عبدالعزیز همچنان زنده هستند- می‌تواند به منبع بحث‌های جدی در عربستان تبدیل شود و احتمالا یکی از انگیزه‌های نگارش نامه مذکور هم همین است. این تحلیلگر منطقه‌ای می‌افزاید: «جدیدترین بحث در عربستان سعودی‌گذار در آل‌سعود بوده یعنی انتقال از فرزندان عبدالعزیر به نوادگانش.» بازی حاصل جمع صفر خاندان سعودی با انتخاب سلمان به اوج رسید و نبرد برای قدرت در این خاندان را تشدید کرد. گفته می‌شود وقتی سلمان با تیم خود جانشین عبدالله شد افرادی مانند «خالد التویجری»، رئیس دربار سلطنتی، انتظار نقش بیشتری داشتند، اما از سوی سلمان به حاشیه رانده شدند. بعدها فاش شد که التویجری در ساعات پایانی عمر ملک عبدالله تلاش داشت موقعیت خود را در ساختار قدرت حفظ کند. چگونه؟ او می‌کوشید با طرح نام «متعب»، فرزند عبدالله و برجسته کردن جایگاه او نزد رقبا او را به ولیعهد آینده تبدیل کند، اما در نهایت تیم سلمان کینه او را به دل گرفت و فرزند سلمان به ولیعهدی برگزیده شد.

بازهای جوان بر فراز ریاض
از بدو روی کار آمدن سلمان سیاست عربستان در منطقه از حالت محافظه‌کارانه‌ دوران ملک عبدالله فاصله گرفت و عملا وارد فاز تهاجم شد. این نامه، که در بحبوحه فاجعه منا باز هم در رسانه‌های اجتماعی دست به دست شد و نشان از کشمکش قدرت در میان خاندان سعودی می‌دهد، مدعی است که مشکلات ۱۰ سال پیش و در دوران عبدالله آغاز شد. این نامه معتقد است که ضرورت اقتضا می‌کند اعضای کهنسال‌تر خاندان سعودی وارد میدان شده و از «محاسبات اشتباه» ارتش در یمن، سوریه و عراق لب به انتقاد بگشایند. این نامه می‌گوید چنین تصمیماتی «اعتماد مردم به ما را تضعیف کرده است.»

در دوران عبدالله، اخوان‌المسلمین دشمن درجه یک سعودی‌ها در منطقه بود. بنابراین، خاندان پادشاهی برای سد نفوذ اخوان و زیرشاخه‌هایش در یمن به حوثی‌ها نزدیک شد. وقتی سلمان روی کار آمد اولویت خود را سد نفوذ ایران اعلام کرد. بنابراین، به میراث عبدالله پشت پا زد. سلمان در اولین گام به همراه فرزندش ائتلافی برای حمله به یمن و زدن حوثی‌ها- به‌عنوان اقمار ایران- ترتیب داد. با وجود تلفات گسترده‌ای که به یمن و حوثی‌ها وارد آمد اما این گروه چریکی هنوز در یمن بقا دارد و سیاست تهاجمی خاندان سلطنت راه به جایی نبرد. در عوض، ده‌ها تن از نیروهای ائتلاف به دست حوثی‌ها دستگیر شدند.

سیاست جنگ طلبانه سلمان و تیم او در سوریه و عراق هم نتوانست به اهداف خود دست یابد. اگرچه در ائتلاف غرب علیه داعش حضور یافتند اما در سوریه اسد همچنان در قدرت است و داعش هم همچنان در عراق و سوریه می‌تازد، چنانکه براساس جدیدترین گزارش‌ها گفته می‌شود موج پیوستن به داعش همچنان ادامه دارد. براساس گزارش نیویورک‌تایمز، تاکنون نزدیک به ۳۰هزار نفر به گروه‌های جهادگرا در سوریه و عراق پیوسته‌اند. نیویورک‌تایمز به نقل از مقام‌های سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و دستگاه قضایی این کشور که هویت آنها فاش نشده، گزارش می‌دهد که در میان این جهادگرایان، شمار زیادی از اتباع کشورهای غربی دیده می‌شود. مقام‌های نهادهای اطلاعاتی و قضایی آمریکا می‌‌گویند، بیش از ۲۵۰ نفر از این جهادگرایان از ایالات متحده آمریکا هستند، یعنی حدود ۱۰۰ جهادگرا در سال.

به گزارش «میدل ایست آی»، در نامه این مقام سعودی به چالش‌های مالی پیش روی خاندان هم اشاره شده است. با کاهش قیمت نفت طی ۱۲ ماه گذشته، قیمت‌ها از ۱۲۰ دلار در هر بشکه به ۵۰ دلار در هر بشکه رسید. یک تحلیلگر «سیتی بانک» به «میدل ایست آی» می‌گوید طی سال جاری دولت سعودی شاهد ۲۰ درصد شکاف در درآمدها و هزینه هایش خواهد بود و باعث می‌شود این کشور یکی از بزرگ‌ترین کسری‌های بودجه در جهان را داشته باشد. هزینه‌های ریاض باعث شد این کشور از ذخایر ارزی خود برای پشتیبانی از این هزینه‌ها استفاده کند. در نیمه اول سال ۲۰۱۵ دولت سعودی از ۸۲ میلیارد دلار از ذخایر خود استفاده کرد و باعث شد کل ذخایر این کشور به ۶۵۰ میلیارد دلار برسد. حجم مشکلات- نظامی و مالی- باعث شد نواده پایه گذار کشور دست به نگارش نامه بزند تا رهبران را از آینده خاندان سعود بترساند.

به گزارش « میدل ایست آی» یکی از مخالفان تبعیدی سعودی که در لندن زندگی می‌کند و اتفاقا با رده‌های عالی حکومت سعودی هم پیوندهایی داشته و دارد می‌گوید شواهد نشان می‌دهد که خاندان سلطنت به جدی بودن بحران پیش رو پی برده است. این مقام به شرط فاش نشدن نام (و از ترس انتقام خاندان سعود) می‌گوید: «در اذهان برخی از اعضای خاندان سعود جرقه‌های مواجهه با اشتباهات زده شده است. اکنون آژیر بیدار باش و آماده باش برای جلوگیری از فروپاشی خاندان به صدا در آمده است.»

این نامه که فروپاشی خاندان سعودی را پیش‌بینی کرده (مگر در صورت اصلاح) در کنار ترسیم چالش‌ها و بحران‌های خاندان سعودی یک راه‌حل هم ارائه می‌دهد. نویسنده با در نظر گرفتن هزینه‌های بهسازی حریم شریفین و در کنار آن گریزی به فاجعه منا و سقوط جرثقیل می‌گوید راه‌حل بحران در رجوع به بزرگان و کهنسالان خاندان سلطنت است که اکنون حاشیه نشین شده‌اند. نویسنده می‌گوید: «ما رهبران قدیمی و تجربیات شان را نادیده گرفته‌ایم و همه چیز را به دست نسل جوانی سپرده‌ایم که با آرزوهای احمقانه‌اش پشت‌سر پادشاه پنهان شده‌ و روند فروپاشی را تسریع کرده است.»

یک منبع می‌گوید: «داستان واقعی در پس این نامه همانا آماده‌سازی برادر ملک سلمان یعنی احمد بن عبدالعزیز برای کسب قدرت است.» احمد، ۷۳ ساله، جوان‌ترین عضو برادران قدرتمند سدیری است که از ۱۹۷۵ به مدت ۳۰ سال معاون وزیر کشور
بوده است. در سال 2012 او وزیر کشور شد اما وقتی عبدالله در سال 2014 مقرن را به‌عنوان ولیعهد برگزید شانس احمد از کف رفت. اکنون سخن از بازگشت اوست. چنین است که برخی می‌گویند رقابت در خاندان سعودی برای کنار زدن سلمان شروع شده و هنوز آخر داستان معلوم نیست.