زیرساخت فرهنگی؛ نیاز رابطه دانشگاه و صنعت
دانشگاه‌های دولتی با ایجاد پردیس‌های دانشگاهی وابستگی به شهریه را تشدید می‌کنند در گذشته فضای دانشگاه، امنیتی بود و به دلیل احساس ترس در اساتید و دانشجویان برای بیان نظراتشان خودسانسوری وجود داشت هر گروهی که صحبت کند، گروه و یا جناح مقابل ممکن است از این صحبت‌ها خوششان نیاید و به بهانه‌های مختلف بخواهند تک‌صدایی را در دانشگاه ایجاد کنند دنیای اقتصاد، سید مهرداد امیرکلالی- ارتباط بین صنعت و دانشگاه یکى از حلقه هاى مفقود تولید و مصرف علم در کشور است. ارتباطى که حاصل نیاز بخش صنعت و توانایى تولید علم در دانشگاه ها است، اما خود ارتباط نیز با مشکلاتى رو به رو است. دانشگاه می تواند براى صنعت نیرو تربیت کند، براى رفع مشکلات صنعت مشاوره بدهد، نیاز جامعه را به صنعت منتقل کند و راهبردهاى جدید تولیدى را در اختیار صنعت بگذارد.
دانشگاه براى اینکه بتواند پاسخگوى نیازهاى صنعت باشد، باید نگاه خود را به جامعه و مسائل و نیازهاى آن معطوف و براى جامعه تولید علم کند. بعضی صاحب نظران معتقدند بسیاری از آموزش های دانشگاهی با نیاز صنعت هماهنگ نیست و به همین دلیل دانش آموخته گان پس از پایان دوره تحصیلی مجبورند به مشاغلی غیرمرتبط با رشته درسی شان فکر کنند.
در شماره های پیش گزارش های مختلفی درباره این موضوع و در گفت و گو با کارشناسان حوزه صنعت منتشر کردیم، اینک اما قصد داریم برای بررسی ابعاد این موضوع از نگاه یک مدیر و مدرس دانشگاهی به آن نگاه کنیم.
به همین جهت با دکتر عباس شیخ الاسلامی
رئیس دانشگاه ازاد مشهد به گفت و گو می نشینیم. شیخ الاسلامی دانش آموخته دکتری حقوق جزا و جرم شناسی از دانشگاه تربیت مدرس تهران است. از جمله سوابق مدیریتی و اجرائی و علمی آقای شیخ الاسلامی در بازه های مختلف زمانی می توان به ریاست دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبانهای خارجی دانشگاه آزاد مشهد ، مدیریت حقوقی و املاک شهرداری و مشاور حقوقی و وکیل شهرداری مشهد، نایب رئیس کانون وکلای دادگستری خراسان اشاره کرد . چاپ دو کتاب و انتشار مقالات گوناگون حقوقی نیز از دیگر سوابق پژوهشی اوست. در صحبت هایش بر این نکته تاکید می کند که تا هنگامی که دانشگاه و صنعت به یکدیگر احساس نیاز نکنند هیچ اتفاقی در بحث پیوند بین این دو حوزه رخ نخواهد افتاد و البته این احساس نیاز اکنون در حال شکل گیری است.
معتقد است که دانشگاه ها باید از طریق تبدیل علم به کارآفرینی، بخش عظیمی از درآمدهای دانشگاه را تامین و وابستگی دانشگاه به پول نفت و
شهریه ها را کمتر کنند. از برنامه های دانشگاه آزاد مشهد در این رابطه می گوید که در سطح کلان و استانی، شورای اقتصاد و کارآفرینی دانشگاه آزاد استان خراسان رضوی تشکیل شده است و هر هفته با برگزاری جلسات مشترک با افراد حوزه صنعت در حال بررسی راهکارهای ورود و استفاده هر چه بهتر از صنعت هستند.
به وضعیت فضای آزاد اندیشی در دانشگاه اشاره دارد که با توجه به روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، فضایی را فراهم کرده اند که تضارب آراء در دانشگاه شکل بگیرد، اما همچنان عده ای قلیل برای تک صدایی کردن فضای دانشگاه تلاش می کنند که نمونه بارز این تلاش های بی ثمر در لغو سخنرانی اخیر فائزه هاشمی در دانشگاه آزاد مشهد مشهود بود.
در طول سالیان متوالی، پیوند ضعیف بین دانشگاه و صنعت از سرعت توسعه کشور کاسته و تولید علم کمتر به صورت ملموس به کار صنعت‌گران آمده است، به‌نظر شما چه استراتژی هایی برای بهترشدن پیوند بین دانشگاه و صنعت می توان ارائه داد؟
موضوع ارتباط بین دانشگاه و صنعت زیرساخت‌های فرهنگی را می‌طلبد که در کشور ما به صورت ملموس وجود ندارد. تا این دو به یکدیگر نیاز نداشته باشند، هر چقدر که تلاش کنیم و همایش و مصاحبه انجام شود اتفاق خاصی در این زمینه نمی‌افتد. چون در دانشگاه‌های دنیا بعد از انقلاب صنعتی هدف این بود که اقتصاد و تولید علمی توأمان باشند و در حقیقت بتوانند تولید انبوه داشته باشند این نیاز به‌وجود آمد که صنعت به سمت مراکز علمی و دانشگاه بیاید، تولید انبوه هم جز با کمک دستاوردهای علمی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل به انقلاب صنعتی،انقلاب علمی هم اطلاق می‌کنیم، دانشگاه هم به سمت پژوهش علمی و در نهایت کارآفرینی برود. در جامعه ما هم صنعت و هم دانشگاه بیمار تولید شده است. از ابتدا که دانشگاه تهران تأسیس شد و هدفش را آموزش بنا نهاد به پول نفت وابسته شد. دانشگاه‌های غیرانتفاعی مثل دانشگاه آزاد اسلامی، به جای وابستگی به نفت به شهریه وابسته شدند، یعنی درآمد دانشگاه از شهریه تامین می‌شود به همین دلیل هم احساس نیاز نمی‌کردند که وارد عرصه علم و فناوری شوند. از ابتدا صنعت کشور هم صنعت مونتاژ و وارداتی بود و با توجه به نیازهای جامعه ایجاد نشده بود. وقتی صنعت وارداتی باشد تحقیقات هم جای دیگری صورت گرفته است. مهم‌ترین صنعتی که داشتیم، صنعت خودرو بود که وقتی نگاهی به وضعیتش بیندازیم ، متوجه می شویم که کاملا وارداتی است. تصمیمات کلان که در سطح کشور گرفته می‌شد، تصمیمات کاملا علمی نبود و وجهه سیاسی‌اش قوی‌تر بود و جامعه هم نیازی به تولید علم دانشگاه پیدا نکرد.
از طرفی از لحاظ آموزش و تولید علم در دانشگاه‌های کشور قوی هستیم و جزو کشورهایی هستیم که در رده هفدهم در تولید علم قرار داریم. موضوع پیوند دانشگاه و صنعت در حال جدی شدن است، چون کم کم وابستگی به نفت در حال کاهش است و باید به سمت تبدیل علم دانشگاه‌ها به کارآفرینی و تولید ثروت برویم. البته دانشگاه‌های دولتی را می‌بینیم که در حال پیمودن مسیر دانشگاه‌های غیرانتفاعی هستند، یعنی با ایجاد پردیس‌های دانشگاهی، وابستگی به شهریه را تشدید می‌کنند.
دانشگاه آزاد اسلامی هم با توجه به اینکه شهریه‌ها کفاف امورات دانشگاه را نمی‌دهد در حال قدم برداشتن به سوی صنعت است . الان نهضتی شروع شده است که دانشگاه‌ها به سمت کارآفرین بودن بروند و در حوزه صنعت هم م‍‍ؤثر باشند.
شرکت های دانش‌بنیان در حال شکل گیری هستند تا علم را وارد چرخه صنعت کنند. با توجه به تحریم ها و با این دید که هرچقدر به صنعت نگاه وارداتی داشته باشند بودجه کشور تامین نمی‌‌شود، این نهضت در صنعت هم در حال شکل‌گیری است. این موضوع هنوز در اول راه است و آن نیاز ها که عرض کردم احساس شده است و جامعه هم باید به این امر مهم کمک کند.
به‌نظر شما موانع این پیوند چیست؟
حالا که دانشگاه‌های کشور به این نتیجه رسیده‌اند که به سمت پیوند دانشگاه و صنعت بیایند، خواهش من این است که جامعه و به‌خصوص دولت در این امر کمک کنند. به عنوان مثال در دانشگاه آزاد مشهد دفتری ایجاد شده با عنوان دفتر ارتباط با صنعت، مسئولی هم انتخاب کردیم که صنعت و دانشگاه را می‌شناسد. این دفتر می‌تواند دانشجویان و اساتید را با صنعت ارتباط دهد. این موضوع در بدنه دولت و صنعت دیده نمی‌شود. با توجه به اینکه دانشگاه این قدم بزرگ را برداشته است.پیشنهاد بنده این است که صنعت هم بیشتر از پیش وارد این مقوله شود و بستر را برای حضور دانشگاه در صنعت فراهم کند. چندی پیش در همایشی که استاندار خراسان رضوی هم حضور داشتند، پیشنهاد دادیم که دفتر ارتباط با دانشگاه را در استانداری تشکیل دهید و به حوزه صنعت هم توصیه کنید که آن‌ها هم دفتر ارتباط با دانشگاه را ایجاد کنند.pic1
شما از مدل های ارتباط و پیوند دانشگاه و صنعت دانشگاه های دنیا اطلاع دارید که چگونه با یکدیگر همکاری می کنند؟
بله. نکته مهم این است که این اقدامات باید از پایین به بالا باشد؛ به عنوان مثال در دانشگاه تورنتو، استاد با واحد صنعتی ارتباط می‌گیرد و قرارداد می‌بندد و مثلا 10 نفر دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری را برای کار در آنجا با خود همراه می‌کند. از این قرارداد 10الی 20 درصد برای دانشگاه، 50 درصد برای استاد و 30 درصد هم برای دانشجویان است. از یک ارتباط دانشگاه و صنعت سه گروه درآمد کسب می‌کنند، دانشگاه هم از این استاد حمایت می‌کند. به‌عنوان مثال به استاد می‌گوید به جای 20ساعت تدریس،10 ساعت تدریس کنید یا امتیازات دیگری به استاد می‌دهند. در دانشگاه‌های دنیا نهایتا20 الی 30 درصد به شهریه وابسته هستند و مابقی درآمد دانشگاه از طریق ارتباط با صنعت تامین می‌شود، مثل دانشگاه استنفورد آمریکا که برای کشور درآمدزایی دارد و شاید باورش سخت باشد که بعضی از دانشگاه‌های معتبر جهان به اندازه بودجه یک کشور درآمد کسب می‌کنند. در همین دانشگاه‌های معتبر اساتید به غیر از تدریس وظیفه دیگری هم مبنی بر اینکه کارآفرینی کنند، دارند. صنعت هم به علم احساس نیاز می‌کند؛ یعنی حوزه صنعت متوجه می‌شود که اگر از علم استاد یا دانشجو استفاده کند برایش بهروه‌وری خوبی دارد.
آیا در دانشگاه آزاد مشهد برنامه هایی برای همکاری سازمان ها و ارگان های مرتبط در این حوزه مد نظر دارید؟
در دانشگاه آزاد استان خراسان رضوی یک شورای اقتصاد و کارآفرینی داریم که هر هفته جلسه دارد. در این شورا به غیر از اساتید دانشگاه از حوزه صنعت مانند اتاق بازرگانی و اتاق صنایع دعوت شده است که این‌ها عضو شورا هستند. هدف این است که از تولیدات علمی دانشگاه در جهت ثروت‌آفرینی برای جامعه و ایجاد اشتغال برای جوانان استفاده کنیم. یکی از کارهایی که در حال برنامه‌ریزی است ، تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان است که چندین شرکت در استان تشکیل شده و به ثبت رسیده است و هدف این شرکت‌ها این است که دستاوردهای علمی را تبدیل به دستاورد مادی کنند.
کار دیگری که در جهت پیوند بین صنعت و دانشگاه در حال انجام است، این است که یک شبکه از دانشگاه‌های استان تشکیل شود که پتانسیل دانشگاه‌ها را بررسی کند. این شبکه همه دانشگاه‌ها را به هم متصل می‌کند تا دانشگاه‌ها از تجربیات یکدیگر استفاده کنند. این حرکت قدم بزرگی است که در سطح استان در دانشگاه‌های فردوسی، علوم‌پزشکی، آزاد اسلامی، پیام‌نور و... در حال انجام است تا همگی به صورت یکپارچه و با پتانسیل قوی‌تری به سمت صنعت پیش بروند. همچنین این شبکه با نظارت استاندار خراسان‌رضوی انجام می‌پذیرد.
چه برنامه‌هایی برای دانشگاه آزاد گلبهار در نظر دارید؟pic2
برنامه‌ای که برای واحد گلبهار درنظر داریم، این است که به عنوان یک واحد بین‌المللی مطرح شود. با توجه به اینکه نیاز کشورهای فارسی زبان برای تحصیل در ایران زیاد می‌شود، به‌خصوص در افغانستان که تحصیلات تکمیلی در آنجا به شدت ضعیف است و از هرات و کابل متقاضی زیادی برای تحصیل در مشهد وجود دارد. دانشگاه آزاد مشهد در آینده نزدیک در حوزه تحصیلات تکمیلی به حدود ۳۰رشته دکترا و ۱۰۰رشته فوق‌لیسانس می‌رسد. در حال پیگیری هستیم که واحد گلبهار به دلیل امکانات و خوابگاه‌های خوبی که دارد به‌عنوان واحد بین‌الملل معرفی شود و از تاجیکستان ، افغانستان و یا فارسی‌زبانان کشورهای دیگر در آینده نزدیک شروع به پذیرش دانشجو می‌کنیم.
به نظر می رسد خواسته بسیاری از دانشجویان در کنار دیگر اقشار مردم در انتخابات 92 تغییر سیاست های سال های اخیر در این حوزه بود، به نظر شما پاسخ درخور و شایسته ای به این خواسته دانشگاهیان تاکنون داده شده است؟
بنده به عنوان کسی که حداقل ۲۰ سال سابقه تدریس در دانشگاه را دارم و فضاهای مختلف را دیده‌ام، فکر می‌کنم در همین مدت کوتاه فضای دانشگاه تغییر کرده است. در گذشته فضای دانشگاه، امنیتی بود و به دلیل احساس ترس در اساتید و دانشجویان برای بیان نظراتشان، خودسانسوری وجود داشت. ترس از این جهت بود که احتمال داشت مانع ادامه تحصیل دانشجو شوند و او را ستاره دار کنند. الان هم که فضای دانشگاه‌ها باز شده است آثار همان وضعیت گذشته ادامه دارد، خیلی‌ها باور نمی‌کنند؛ ولی تا الان هر زمان که با دانشجویان جلسه‌ای داشتیم ، به آنان گفته‌ام که فضای دانشگاه‌ها تغییر کرده است و بدون لکنت زبان و ترس نظرات خود را بیان کنند و بعد از آن هم آثار و عواقبی در پی نخواهد داشت. همانطور که رهبر انقلاب فرموده‌اند باید کرسی‌های آزاداندیشی برگزار شود و افراد بدون دغدغه گفت‌وگو کنند. البته عده‌ای هم مقاومت می‌کنند و می‌خواهند بگویند که فضا تغییری نکرده است و جو ارعاب در دانشگاه ایجاد کنند که خوشبختانه این افراد در اقلیت هستند ؛ ولی اکثریت دانشگاهیان این تغییر را احساس کرده‌اند. در دانشگاه آزاد هم این تغییر فضا را به طور محسوسی در سخنرانی‌ها، می توانیم ببینیم و امیدواریم این فضای باز دانشگاهی تدوام یابد و امنیت خوبی را برای اساتید و دانشجویان در قلمروی مسائل سیاسی شاهد باشیم.
لطفا در مورد لغو سخنرانی خانم هاشمی بگویید، فکر می کنید دلیل اصلی این اتفاق چه بود؟
سیاست دانشگاه این است که خودش را به یک گروه و طیف خاص وابسته نکند و هر تشکلی که درخواستی ارائه داد، بررسی کند تا فضای تعامل و آزادی بیان حفظ شود. سیاست ما اینطور نیست که یک طیف خاص به دانشگاه بیاید و حرف‌هایش را بزند. دانشگاه فقط فضای آزادی بیان را فراهم می‌کند و مسلما هر گروهی که صحبت کند، گروه و یا جناح مقابل ممکن است از این صحبت‌ها خوششان نیاید و به بهانه‌های مختلف بخواهند تک‌صدایی را در دانشگاه ایجاد کنند.
قضیه سخنرانی خانم هاشمی این بود که یک تشکل درخواست مجوز سخنرانی داد و دانشگاه هم مجوز داد. عده‌ای هم تهدید کردند که این برنامه برگزار نشود و در نهایت برنامه در دانشگاه برگزار شد؛ زیرا اراده دانشگاه در جهت ایجاد فضای باز، جدی است. با همه فشارها و تهدیدات، آقای ناصر آملی سخنرانی کردند اما به دلیل جو بدی که ایجاد شده بود خانم هاشمی نتوانستند سخنرانی کنند. این اتفاق یک پیام برای مسئولان امنیتی کشور داشت و آن اینکه وقتی که رهبر انقلاب کرسی‌های آزاد اندیشی را توصیه می‌کنند، باید نهادهای امنیتی فضا را برای این امر مهیا کنند. نباید دانشجویان را چندان مقصر دانست، چون سیاست ها باید به سمتی برود که مقامات کشور به افرادی که پیرو تک‌صدایی هستند، نهیب بزنند که در جای خودشان بنشینند و مداخله‌ای در امور دانشگاه نکنند. از لحاظ قانونی هم این قضیه در حال پیگیری است تا با آن افرادی که خودسرانه اقداماتی از قبیل شکستن در آمفی تئاتر را انجام دادند، برخورد شود.