هادی عیار
روزنامه‌نگار و دانشجوی کارشناسی ارشد ارتباطات

نمایشگاه مطبوعات از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است و می‌توان از زوایای مختلفی به آن پرداخت، اما نکته مهم این است که در عصر رسانه‌های جدیدی مانند تلگرام و فیس‌بوک و اینستاگرام و... مطبوعات و نمایشگاهشان چه کارکردی می‌توانند داشته باشند؟ نمایشگاه مطبوعات را می‌توان مانند المپیکی دانست که در میان‌ رسانه‌های مختلف برگزار می‌شود و در آن، صاحبان رسانه و دست‌اندرکاران آن با ارائه محصولات و کارهای جدیدی که انجام داده‌اند، دستاوردها و تجربیات جدید خود را در معرض دید عموم یا داوری آنان قرار می‌دهند. این اتفاق در واقع یک اقدام تبلیغی است که حاصل آن جلب توجه و نظر مخاطب است و صد البته اگر این جلب توجه مخاطب با چاشنی هوشمندانه تعامل همراه باشد، می‌تواند سازو کار مناسبی برای توسعه رسانه‌ها باشد. شاید طراحان و مبدعان رسانه‌های جدید این ظرافت را به دقت و روشنی دریافته‌اند که سازوکار رسانه‌ای شبکه‌های مجازی را طرح‌ریزی و ایجاد کرده‌اند.

نکته مهمی که امروز با آن مواجهیم این است که استفاده از شبکه‌های اجتماعی و وب رشد افزایشی در میان مردم داشته است. توسعه این قسم رسانه‌ها در میان مردم به حدی است که بخشی از زندگی آنان در قاره‌ای دیگر، یعنی قاره ششم رقم می‌خورد. رسانه‌های جدید قاره ششمی هستند که وظیفه دربرگیری مخاطبان را با اطلاع رسانی به ایشان عهده‌دار شده‌اند. بر این مبنا، فکر می‌کنم که قاره‌ها به‌عنوان زیست‌گاه‌های بشری دیگر همان پنج قاره گذشته نیستند؛ بلکه قاره ششمی به ظهور رسیده است که همین فضای مجازی وب و شبکه‌های اجتماعی است. فضایی که امروزه گسترش وصف‌ناشدنی‌ای در زندگی روزمره بشر دارند و همچون گهواره‌ای گاه آرام و گام متلاطم سواران خود را بر موج‌های رسانه‌ای می‌رانند.

یادمان باشد که دنیای اطلاعات مجازی روز به روز حضور خود را در زندگی افراد جامعه پررنگ‌تر می‌کند و در مقابل، مردم و جامعه نیز به همان میزان و بیشتر از پیش در این شبکه‌ها و دنیای وب غرق می‌شوند. بر این اساس، استفاده مردم از شبکه‌های مجازی و اجتماعی وب هم تهدید و هم فرصت به شمار می‌رود. تهدید از این حیث که بی‌توجهی به آن، موجب جاماندن و تمام شدن در عرصه رسانه است و از طرفی فرصتی است برای آنکه گام‌های خود را در رشد با این پدید‌ه‌ها سازگار کنیم. در این ارتباط، نمایشگاه مطبوعات می‌تواند فرصتی باشد برای رسانه‌های مکتوب که با به اشتراک گذاشتن فعالیت‌هایی که در حوزه وب انجام داده‌اند و مدیریت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین به سمتی بروند که فضای وب را با فضای سنتی مطبوعات تلفیق کنند. تلفیقی هنرمندانه که حاصل آن هم حفظ میراث مکتوب باشد و هم گام‌زدن در فضاهای جدید. به‌عنوان مثال فضای وب موجب شده است که در عرصه اطلاعات دیگر مانند گذشته اخبار دیر به دست مخاطب نرسد و با استفاده از این شبکه‌ها رویدادها با سرعت بیشتری انتشار می‌یابند.

ما امروزه شاهدیم که هر کس با گوشی‌های هوشمندی که در اختیار دارد با استفاده از همین شبکه‌های اجتماعی مرتبا اخبار روز را در حوزه‌های مختلف و مورد علاقه اش پیگیری و دریافت می‌کند؛ به‌عبارتی با وجود این رسانه‌ها گوهر قابل جابه‌جایی که همانا اطلاعات و خبر است همچنان وجود دارد، اما نقش مطبوعات در این میان چیست؟ مطبوعات دو کار می‌توانند انجام دهند؛ یکی اینکه در فضای قاره ششمی که شکل گرفته است از موج صعودی این رسانه‌ها استفاده کنند و با موج سواری خود را به درون حوادث پرتاب کنند؛ مثلا بیایند اتفاقات و رویدادهایی که در فضای مجازی در حال وقوع است را سوژه کنند و سوژه‌های خود را گاهی از این فضا بگیرند، در مورد گفت‌و‌گوها، مطالب انتشار یافته، عکس‌ها، نقاشی‌ها و کامنت‌های کاربران طرح مساله و موضوع کنند. برای مثال کلیپی که مدتی پیش در شبکه‌ها انتشار یافت و مربوط به وانتی بود که در یک مسیر کوتاه مرتکب چندین تخلف شد، می‌تواند به‌عنوان موضوعی برگرفته از این رسانه‌ها در مطبوعات مورد آسیب‌شناسی قرار گیرد و به این ترتیب اخبار عطفی شود در پیوند رسانه مکتوب با رسانه مجازی.

دیگر اینکه فضایی مانند نمایشگاه مطبوعات این فرصت را در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهد که فعالیت‌هایی که در این حوزه فراگرفته‌اند را با هم به اشتراک گذاشته و یک رویکرد هم‌اندیشانه و تعاملی را با هم پیگیری کنند. رمز موفقیت، رشد و توسعه خود را به بقیه مطبوعات آموزش دهند و حتی ضعف‌های احتمالی را نیز که در کار همکاران‌شان می‌بینند، بیان کنند و آنها را در جهت بهبود یاری دهند. به‌عنوان مثال رسانه‌ها می‌توانند در واقع از مخاطبشان در این فضا این پیام را بگیرند که با استقبال مردم از رسانه‌های مجازی و سرعت آنها در انتقال اخبار، جامعه، صبوری پیشین را برای پیگیری اخبار از طریق روزنامه ندارد و روزنامه‌های مکتوب با گرفتن این درس، حرکت خود را به سمت تغییر و تحول پیش سامان دهند، به نحوی که با ارائه تحلیل‌های کوتاه و آنلاین راهی جدید اندیشه کنند.

آن چه مسلم است، بر اساس فضای جدید ایجاد شده و هم سویی با تحولات جاری مطبوعات باید در ماموریت‌های ذاتی خود بازبینی کنند و نمایشگاه مطبوعات نیز فرصتی است که رسانه‌ها اعم از مکتوب و مجازی با انجام نظرسنجی‌ها و تشکیل کارگاه‌های تخصصی با حضور استادان دانشگاه و صاحب‌نظران عرصه ارتباطات و دریافت نظرات آنان، قدمی به‌سوی جلو بردارند. قطعا در آن صورت نشاط و پویایی خاصی به وجود خواهد آمد و حضور رسانه‌ای متعهد دانش‌آموختگان این مکتب، محصول خبری و اطلاعاتی خوبی را برای مخاطبان ارائه خواهد کرد. از خاطر نبریم که آینده‌ای شغلی که روزنامه‌نگاران نسبت به امنیت آن حساسند در گرو زنده ماندن رسانه در گام نخست و مطبوعات در مرحله دوم است و این زنده ماندن در پرتو همکاری و همراهی رسانه‌های مکتوب و مطبوعات با رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی وب محقق می‌شود.

مطبوعات ناگزیرند به‌عنوان استوانه‌های تاریخی اطلاعاتی برای جامعه نقش پالایش دهنده و مغز تحلیلگر رسانه‌های جدید حضور داشته باشند تا به این ترتیب ضمن فراهم آوردن امکان دسترسی سریع مردم و مخاطبان به اطلاعات، در شمار اعتلا دهندگان به محتوای رسانه‌های جدید باشند. این تعامل هم‌افزا ضمن ایجاد زمینه‌ها و رگه‌های اطلاعاتی صحیح و ناب در رسانه‌های مجازی منجر به تولید دانش و اندیشه در جامعه نیز خواهد بود. اگر صاحبان تاریخی رسانه و دارندگان رسانه‌های سنتی چنین نکنند با توجه به دسترسی خود مردم به انواع اطلاعات از طریق زیستن در این قاره جدید، ناپختگی در تشخیص سره از ناسره موجب ایجاد عدم اطمینان به رسانه به‌طور کل خواهد شد و بی‌شک در این فضا رسانه‌های سنتی آسیب‌پذیرترند. کلام آخر اینکه نمایشگاه مطبوعات عرصه سیمرغی است که در آن حضور بالنده و پایدار مرهون همکاری همه گرایش‌ها و اسباب رسانه‌ای است و بهترین فرصت برای پیوند رسانه‌های سنتی با قاره ششم.