سکه چه نسبتی با اونس دارد؟
حمزه بهادیوند چگینی بررسی بازار جهانی طلا و قیمت سکه در بازار داخلی کشور ما حکایت از همپوشانی این دو عامل در کنار نوسانات قیمت ارز به خصوص در یک سال اخیر دارد. در این میان، اما نگاهی به روند تغییرات قیمت جهانی طلا حکایت از سه موقعیت متفاوت در فاصله سال‌های 2011 تاکنون دارد. این در حالی است که قیمت طلا در بازارهای نقدی جهان تا هزار و 900 دلار در هر اونس نیز افزایش یافته بود، و این افزایش اگرچه برای مدتی طولانی دوام نداشت؛ اما در قیاس با قیمت هزار و 400 دلاری ابتدای این سال حکایت از رشد حدودا 35 درصدی قیمت در فاصله هفت ماه دارد.
این در حالی است که در این مدت قیمت سکه در بازار داخل در محدوده 7 تا 10 درصد افزایش یافته است که مهم‌ترین دلیل آن سیاست‌های بانک مرکزی در تزریق سکه به بازار برای پاسخگویی به عطش بازار در برابر تقاضا برای این محصول بوده است. در این میان؛ اما پس از بحران جهانی سال‌های گذشته قیمت دلار در بازارهای جهانی به سرعت افت کرد که این موضوع در فاصله سال‌های 2008 تا 2011 به سرعت تقاضای سفته بازی و فیزیکی برای خرید طلا افزایش یافت و صندوق‌های بزرگ سرمایه‌گذاری در جهان به شدت به سمت خرید طلا حرکت کردند، این در شرایطی است که بانک‌های مرکزی نیز که در برابر کاهش ذخایر طلای خود قرار گرفته بودند و کاهش ارزش منابع را در برابر خود متصور بودند، تغییر جهت داده و پروژه تبدیل منابع ارزی را به طلا در دستور کار قرار دادند.این مساله قیمت را به نقطه اوج خود یعنی هزار و 900 دلار رساند؛ در حالی که کارشناسان در همان زمان معتقد بودند لااقل 300 تا 350 دلار قیمت طلا حباب ناشی از تقاضای کاذب در بازار است که البته به سادگی هم قابل‌بازگشت نبود. در این شرایط سیاست‌های انبساطی موسوم به QE به کمک اقتصاد ایالات‌متحده آمریکا آمد و هر چند نتوانست هیچ گاه اقتصاد را به اهداف رونق برساند، اما تاحدی توانست اقتصاد را از رکود شدید حاکم بر آن خارج سازد. در این میان اما کاهش نرخ بهره تا صفر و اتخاذ سیاست‌های انبساط پولی در این کشور سیاست‌هایی بود که دولت سعی کرد با تکیه بر آنها طرف تقاضا را تحریک کرده و اقتصاد را به سمت افزایش قیمت‌ها و خروج رکود سوق دهد. در این میان سیاست خرید اوراق بدهی یکی از سیاست‌هایی است که بر اساس آن دولت ماهانه 85 میلیارد دلار اسناد خزانه را خریداری کرده و در نتیجه سطح نقدینگی در جامعه بر اساس آن افزایش می‌یابد. این سیاست؛ اما ملاک سنجش بازار در فاصله بیش از یک سال گذشته است. حال نگاهی به نمودار تغییرات قیمت دلار در مدت 2 سال گذشته نشان می‌دهد در سه مرحله می‌توان نوسانات قیمت را مورد بررسی قرار داد؛ در مرحله نخست، قیمت طلا در بازارهای جهان از هزار و 400 دلار تا هزار و 900 دلار افزایش یافت، اما در مدت 9 ماه قیمت طلا با کاهش تدریجی همراه شد و به هزار و 550 دلار کاهش یافت (افتی معادل 18 درصد در مقایسه با نقطه اوج هزار و 900 دلاری آن در اوت 2011). در مرحله دوم با افزایش نرخ بهره بانکی آمریکا و کاهش نسبی قیمت دلار در برابر سبدی از ارزهای معتبر جهانی قیمت اونس دوباره روند افزایشی به خود گرفت. در این مرحله صعود قیمت طلا برای مدتی کوتاه به خصوص پس از آنکه سیاست‌های تسهیل کمّی از تامین اقتصاد آمریکا ناتوان شد، افزایش یافت. در این دوره قیمت اونس از رقم هزار و 550 دلار با 250 دلار افزایش در مدت کمتر از 5 ماه به هزار و 800 دلار رسید که معادل 16 درصد افزایش را تجربه کرد و این آخرین نقطه پیک قیمت طلا بالای هزار و 500 دلار از سپتامبر 2012 تاکنون است که پس از دوره‌ای کاهش به دست آمده است. در مرحله آخر شاهد جهش صعودی قیمت نیستیم و روند قیمت‌ها دائما کاهشی است که این موضوع از سپتامبر 2012 با قیمتی در حدود هزار و 780 دلار تا رقم هزار و 245 دلار در روز 24 نوامبر 2013 (هفته گذشته) ادمه داشته است. این محدوده اما دو دلیل عمده را شامل می‌شود؛ نخست اثرگذاری نسبی سیاست‌های پولی در آمریکا و چین است که همزمان با بهبود ارزش دلار و کاهش تقاضای سفته بازی در بازار و آغاز فروش محدود دارایی‌های طلای بانک‌های مرکزی جهان همراه شد و مساله دیگر آغاز نگرانی‌ها از احتمال توقف سیاست‌های خرید بدهی‌های آمریکا توسط فدرال رزرو بود. موضوع دوم به خصوص در فاصله ماه‌های فوریه سال 2013 تاکنون تقریبا هر هفته ملاک سنجش بازار
محسوب می‌شود. قصه از بحران ورشکستگی‌های پیاپی کشورهای اروپایی اوایل سال‌جاری میلادی ورشکستگی قبرس و یونان آغاز شد و این موضوع باعث شد، حجم زیادی از ذخایر طلای قبرس به فروش برود. همین موضوع صندوق SPDR را نیز در برابر حجم بالایی از فروش ذخایر طلا قرار داد و طولی نکشید که بسیاری از بانک‌های مرکزی و صندوق‌ها به فروش طلا مبادرت کردند و در نهایت در ماه ژوئن قیمت به زیر هزار و ۲۰۰ دلار رسید و در همین محدوده نیز باقی ماند و نوسانات این فلز گرانبها تحت‌تاثیر سیاست‌های فدرال رزرو تغییر کرد.
بازار ایران در این مدت چگونه بود؟
مقایسه قیمت‌های سکه در بازار ایران در فاصله ژوئن ۲۰۱۱ تا ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ حکایت از افزایش قیمت این کالا به میزان ۱۰۰ درصد است، اما در این بین افزایش قیمت سکه در بازار در برخی زمان‌ها تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان حکایت از افزایش ۳۰۰ درصدی قیمت است. دولت و بانک مرکزی ایران در فاصله سال‌های اخیر به طور کلی در سه مرحله حساس به تعدیل بازار سکه در کشور پرداخته‌اند. در مرحله نخست، افزایش قیمت سکه در بازار داخل که همزمان با رشد قیمت جهانی طلا بود، منجر به آغاز سونامی قیمت در بازار سکه بود. همزمانی بازار سکه در داخل با فاز اول افزایش جهانی قیمت طلا منجر به افزایش ۱۰۰ درصدی قیمت در همان محدوده هفت ماهه نخست شد؛ به‌طوری‌که قیمت سکه از محدوده ۴۵۰ هزار تومان به بالای ۸۰۰ هزار تومان رسید. در این بین اما نوسانات قیمت دلار نیز همزمان با تشدید افت ارزش دلار در کشورهای جهان در ایران روندی رو به رشد را تجربه کرد. عملکرد سیاسی دولت دهم در این مدت و تغییر پورتفوی بانک مرکزی و تبدیل منابع ارزی از دلار به سایر اسعار در کنار محدودیت‌هایی که دولت برای تامین اهداف خود در حوزه هدفمندی یارانه‌ها در پیش گرفته بود (دولت برای تامین مالی درآمدهای هدفمندی، قیمت دلار را با شل و سفت کردن تزریق دلار به بازار تنظیم می‌کرد)، در کنار روند افزایشی قیمت طلا در بازارهای جهانی قیمت طلا را در بازار ایران افزایش داد. به این ترتیب حتی زمانی که قیمت طلا در زمانی در بازارهای جهانی حرکت کاهشی در پیش گرفت، اما در بازار ایران این اتفاق نیفتاد و قیمت همچنان افسار گسیخته افزایش یافت با این تفاوت که دولت به دلیل ضعف شدیدی که در اقتصاد داشت، قادر به اثبات توانایی‌های خود در حوزه تولید نبود و به تدریج توانایی دولت در زمینه تعدیل قیمت سکه و طلا در بازار، به ملاک موفقیت اقتصادی دولت در بازار تعبیر شد؛ بنابراین بانک مرکزی تلاش کرد با تزریق سکه به بازار و حراج کارگشایی و ... نقش خود را در جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت حفظ کند؛ با این حال قیمت در محدوده ژانویه تا اوت سال ۲۰۱۲ با شیبی ملایم افزایش یافت و درست در همین زمان قیمت‌های جهانی روندی معکوس را تجربه می‌کرد و کاهشی بود. اینکه چرا طلا و سکه از اونس تبعیت نکرد، به دلیل هجوم بی‌حد و اندازه نقدینگی به بازار طلا بود که در کنار روند افزایشی قیمت ارز به افزایش فشارهای ناشی از عوامل داخلی منجر می‌شود و در نتیجه بازار داخل روندی برخلاف جهت بازارهای جهانی را
در پیش گرفته بود. مقایسه دو نمودار همراه خلاف جهت بودن مسیر سکه در بازار ایران و اونس در بازارهای جهانی را نشان می‌دهد، اما لازم به ذکر این نکته نیز هست که شیب تغییرات قیمت در بازار سکه تهران از تغییرات جهشی تبعیت کرده است؛ به‌طوری‌که در شرایط کاهش شدید قیمت در بازارهای جهانی قیمت در بازار داخل با شیب ملایم‌تری افزایش یافته است.اما این روند در فاصله ماه‌های اوت ۲۰۱۲ تا آغاز سال جدید میلادی دوباره با فاز افزایشی روبه‌رو شد که این موضوع همزمان با تشدید قیمت دلار در بازار داخل به میزانی بیش از ۲۵۰ درصد بوده و در نتیجه بازار را دوباره با افزایش شدید همراه کرد. اما آغاز روند کاهشی قیمت طلا در فوریه ۲۰۱۳ و بروز اتفاقات سیاسی در ایران (انتخابات و موضوعات پس از آن) باعث شد، بالاخره روند کاهشی قیمت سکه در بازار ایران رقم بخورد، به‌طوری‌ در بازار تهران در فاصله آوریل تا هفته گذشته قیمت سکه ۴۲ درصد کاهش یافت و از بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان تا یک ۸۵۰ هزار تومان
کاهش یافت.