ارائه آمار دقیق لازمه برنامه‌ریزی در صنعت هتل‎داری

مژگان ثابت تیموری*

این روزها تنها زمانی به یاد پیگیری ظرفیت اقامتگاه‌ها می‌افتیم که این اماکن دچار سرریز جمعیت شده باشند یا به دلیل عدم تکمیل ظرفیت اتاق‌ها، آن هم در فصل پیک مسافر، شکایت مدیران اقامتگاه‌های مجاز شنیده‌ شود. همچنین، مقوله اقامتگاه را وقتی بیشتر درک می‌کنیم که با مراجعه به سایت‌های رزرواسیون آنلاین با عدم وجود اتاق خالی یا غیر شفاف ‌بودن اطلاعات مربوطه به ظرفیت و قیمت هتل مواجه می‌شویم. در مقابل در آگهی‌های تبلیغاتی گردشگری، مبلغ تور کامل (بلیت رفت و برگشت هواپیما و اقامت با کلیه امکانات و خدمات)، کمتر از مبلغ یک شب اتاق تیتر می‌شود.

«تور زیارتی مشهدمقدس سه شب و چهار روز، از مبدأ اصفهان- شیراز، تهران، هتل پنج ستاره، صبحانه و ناهار، ترانسفر فرودگاهی، ورودیه اماکن گردشگری تنها با ۳۵۰ هزارتومان». بنابراین، نمی‌توان در خصوص ظرفیت اقامتگاه‌ها به سادگی نظر داد، چراکه در گفتگو با هتل‌داران و صاحبان اقامتگاه‌های دارای مجوز، گله از عدم تکمیل ظرفیت هتل‌ها مطرح است و در مقابل تعداد زیادی مسافر وجود دارد که به دلیل نبود محل اقامت دچار مشکل شده و در کمپ‎ها و اقامتگاه‌های غیررسمی اتراق می‌کند. اگر بیشتر دقت شود، مشکل همیشگی، همان فقدان آمار مشخص و دقیق است. در تمامی سطوح، ما اطلاع دقیقی از آمار مسافران ورودی به شهر در اختیار نداریم، آمار شفافی از ظرفیت تکمیل‌شده‌ اقامتگاه‌های مجاز در فصول مختلف و در نهایت آنچه مهم است، آماری از اقامتگاه‌های غیررسمی هم نداریم. علاوه بر این، در برنامه‌ها و طرح‌های جامع گردشگری و شهری، پیش‌بینی دقیق یا نزدیک به واقعیتی نیز از آمار زائران و گردشگران ورودی به شهرها ارائه نداده‌ایم و تنها با تمایل به رسیدن به سطحی از جمعیت گردشگر، اقدام به تدوین برنامه کرده‌ایم. آنچه مسلم است گاهی دچار تب می‌شویم. تب احداث اقامتگاه‌های جدید و لوکس، آیا زیرساخت‌های جدید و امن نیز در این واحدهای اقامتی مورد توجه قرار می‌گیرد؟ یا فقط تعداد اتاق و تخت مورد نظر است؟! بنابراین مشخص نیست که بر اساس کدام برآورد و ظرفیت‎سنجی یا کدام آمار و اطلاعات، اقدام به صدور مجوز احداث اقامت‌گاه و یا حتی ممانعت از ساخت اقامتگاه می‌شود.

مورد دیگر که اهمیتی به سزا دارد، نوع گردشگر ورودی به شهرهاست؟ آیا تمامی گردشگران نیازمند به اقامتگاه‌های یک مقصد گردشگری، دارای سلایق مشابه هستند؟ از درآمد مشابهی برخوردار هستند؟ نیازهای مشابه دارند؟ فرهنگی مشابه دارند؟ بنابراین بسیاری اوقات ما تنها از زاویه دید خود به مسأله کمبود یا بیش بود ظرفیت اقامتگاهی توجه می‌کنیم که این امر به هیچ عنوان شاخص خوبی برای توسعه یا محدودکردن توسعه اقامتگاه‌ها نیست. براساس پرسشگری های انجام شده توسط محققان، بودجه‌ سفر برای یک خانواده‌ چهار نفره، با درآمد متعارف، کمتر از یک میلیون تومان برای هر سفر است که این بودجه، حتی جوابگوی هزینه‌های اقامت در هتل های سه ،چهار و پنج ستاره برای یک شب نیست. بنابراین ترجیح بر اقامت در هتل‌های با یک و دو ستاره یا مهمانپذیرهایی است که البته در اغلب اوقات با استانداردهای بسیاری از مسافران خصوصاً داخلی همخوانی ندارد و شاید برای گردشگران خارجی کم درآمد، کوله‎گردها یا مسافران هیأتی مناسب باشد. با این حال خدمات دریافتی در برخی از این اقامت‌گاه‌ها باعث کوتاه شدن طول مدت اقامت در مقصد شده و در طولانی مدت به کاهش تمایل به اقامت در این نوع اقامتگاه‌ها منتهی خواهد شد.

نکته‌ دیگر این است که نرخ هر شب اقامت در برخی اقامت‌گاه‌ها، بیشتر، متناسب با ظاهر آن تعیین‌شده و به خدمات ارائه شده در آن (به ویژه پس از گذشت مدت کوتاهی از بازگشایی و شهرت یافتن در جامعه گردشگری)، چندان توجه نمی‌شود، ملاک قیمت‌گذاری در واحدهای صنفی باید بر اساس نوع خدمات، امکانات (رفاهی و بهداشتی) و زیرساخت‌های موجود و موقعیت مکانی و دسترسی اقامت‌گاهها تعیین شود و طی بازدیدهای دوره‌ای از این اقامت‌گاهها نیز باید تأییدیه دریافت کند. هتل‌های چندستاره‌ای که امکانات و خدمات یک مهمانپذیر را ندارند یا امکانات و خدماتی را که مورد نظر مسافران است نداشته و عاملی برای هدایت مسافر به اقامت گاهها غیر رسمی و بدون مجوزی که حتی مبالغی بیش از یک هتل چندستاره دریافت می‌کنند، می‌شود.

در نهایت یادآور می‌شود، آنچه اولویت دارد، ارائه‌ آمار دقیق از ظرفیت هتل‌ها و اقامت گاهها هر مقصد گردشگری و سپس برآورد واقعی آمار گردشگران ورودی به آن مقصد است که می‌تواند به تعیین ظرفیت واقعی اقامت‌گاهی منتهی ‌شود. همچنین برخی هتل‌ها و اقامت‌گاهها توسط بخش حقوقی، قراردادهای رزرو اتاق برای مدت مشخص دارند (از هفته‎ای چند روز تا یک سال و گاهی طولانی مدت)، که نیاز به ارائه‌ آمار دقیق از این فضاهای در اشغال نیز خواهد بود تا بتوان به ظرفیت دقیق مورد نیاز برای اقامت در ایام پیک دست یافت. گاهی نیز برخی هتل‌ها تنها برای اقامت طبقه‌ اجتماعی خاص و مرفه احداث شده‌اند که باید از فهرست اقامتگاه‌های پرتقاضا حذف ‌شوند. همچنین مدیریت اماکن اقامتی دستگاهی (مهمان‎سراها، زائرسراها، تکایا و حسینیه‌ها و ...) نیز باید ظرفیت اقامتگاهی خود را به اطلاع برسانند تا بتوان برآورد دقیقی از ظرفیت اقامت‌گاهی مورد نیاز مقاصد گردشگری ارائه کرده و با برنامه‌ریزی صحیح، مانع بروز مشکلات ناشی از کمبود یا مازاد ظرفیت اقامت‌گاهی شد.

*عضو هیأت علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی