ماه مبارک رمضان و گرفتن روزه در این ماه پر فضیلت، دارای آداب و شرایطی است که در این فرصت به برخی از آنها اشاره می‌شود: افطار و سحری خوردن خوردن افطار و سحری از سنت‌های ماه مبارک رمضان محسوب می‌شود، تا جایی که در شریعت اسلام از «صوم وصال»؛ یعنی روزه‌ای که بدون خوردن افطار و سحری به روزه روز بعد متصل شود، نهی شده است.pic1 شیخ مفید در کتاب مقنعه می‌فرماید: از آل محمد (ع) روایت شده است که «سحرى» خوردن مستحب است و لو با یک شربت از آب. سپس می‌فرماید: روایت شده که بهترین غذاى سحر «خرما» و «قاووت» است؛ زیرا رسول خدا در «سحرها» از آن میل می‌کرد.[1] در کتاب سنن النبى (ص) روایاتی در سیره پیامبر اکرم (ص) در باب افطار و سحری ذکر شده است که آن حضرت (ص) وقتى مى‏خواست افطار کند، با حلوا، شیرینى، رطب، خرما، شیر، نان خیس شده و... افطار مى‏کرد و اگر هیچ کدام نبود، با آب خنک افطار مى‏نمود.[2] نکته مهم در تناول افطار و سحری، حلال بودن آن است. در تفسیر روح‌البیان از بعضی از بزرگان نقل شده است که: «افطار بر لقمه حلال در نزد من از قیام شب و روز محبوب‌تر است و حرام است بر خورشید توحید که بر قلب بنده‌ای بتابد که در اندرونش لقمه حرام جای گرفته است. پس بر روزه‌دار لازم است که از غذای حرام اجتناب نماید؛ زیرا آن سمّ مهلک دین و سنت است.» [3] کثرت نماز، دعا، استغفار و صدقه کثرت نماز، دعا، استغفار، قرآن و صدقه از دیگر آداب این ماه مبارک است. در سنن النبی آمده است: سید بن طاووس در کتاب «اقبال» از جزء دوم تاریخ نیشابورى روایتى نقل مى‏کند که: چون ماه مبارک رمضان فرا مى‏رسید، رنگ رخسار رسول خدا (ص) تغییر مى‏کرد و نماز خواندنش زیاد مى‏شد و در دعا و درخواست از حق تعالى بسیار زارى و تضرع مى‏کرد، و از خدا ترسان بود.[4]pic2 در کتاب «فقیه» روایت شده است: رسول خدا وقتى که ماه رمضان فرا مى‏رسید، تمامى اسیران را، آزاد مى‏کرد و به هر سائلى چیزى مى‏داد.[5] در کتاب کشف‌الاسرار آمده است: مصطفى (ع) گفت: «من صام رمضان و قامه ایمانا و احتسابا غفر له ما تقدّم من ذنبه» گفت: هر که ماه رمضان روزه‌ دارد و اندر شب وى قیام آرد، چنان که روزه فریضه داند و قیام سنّت، خداى عز و جل گناه گذشته وى بیامرزد‏.[6] در خطبه شعبانیه آمده است: ... در وقت نماز دست به دعا بردارید که بهترین ساعت‌ها است، خدا در آن نظر لطف به بندگان خود دارد، به مناجات آنها پاسخ دهد و فریاد آنها را لبیک گوید و درخواست آنها را بدهد و دعاى آنها را مستجاب کند.‌ ای مردم نفس شما در گرو کردار شما است، آن را به استغفار رها کنید. دوش شما از گناهان شما بار سنگینى دارد به طول سجود آن را سبک کنید و بدانید که خداى تعالى به عزت خود قسم خورده که نمازخوانان و ساجدان را عذاب نکند و آنها را روز قیامت به هراس دوزخ نیندازد ... هر که یک آیه قرآن در آن بخواند، چون کسى باشد که در ماه‌هاى دیگر یک ختم قرآن بخواند... .[7] روزه اعضا و جوارح بیرونی و درونی در بین آداب روزه، مهم‌ترین آن روزه اعضا و جوارح بیرونی و درونی است. در تفسیر جامع به نقل از کافى، فقیه و تهذیب، از محمد بن مسلم روایت شده است که حضرت امام جعفر صادق (ع) به من فرمود: زمانى که روزه هستى، پس باید گوش، چشم، زبان، دست و پا و پوست بدن تو روزه‌دار باشد... .[8] امام صادق (ع) فرمود: روزه گرفتن، تنها به خویشتن‌دارى از نوشیدن و خوردن نیست. مریم مادر عیسى گفت: «من نذر کرده‏ام که براى خداى رحمان روزه باشم»؛ یعنی جز به ستایش خداى رحمان، دهان خود را باز نکنم. اگر روزه گرفتید، زبان خود را حفظ کنید. چشم خود را فرو بخوابانید. نزاع مکنید. حسد مورزید. رسول خدا شنید که یکى از بانوانش با دهان روزه خادم خود را دشنام مى‏دهد. فرمود تا برایش خوراکى حاضر کنند و بعد به آن خانم گفت: میل کنید. خانم گفت: من روزه‌دارم. رسول خدا به او گفت: «چه گونه روزه‏اى که خادم خود را دشنام مى‏دهى؟ روزه گرفتن فقط با دهان بستن از خوراک و آب نیست.» امام فرمود: هر گاه روزه گرفتى و دهان خود را از نوشیدنى و خوردنى بستى، باید گوش و چشم تو نیز از حرام و ناشایسته بسته شود: بحث و جدل مکن. خادمت را با نیش زبان آزار مده. آرامش و وقارى که ویژه روزه‏دارى است، از دست مده. مبادا روز روزه‏ات مانند روزهاى دیگر باشد.[9] اهتمام ویژه به دهه آخر ماه مبارک رمضان دهه آخر ماه مبارک رمضان، از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. دو شب مهم قدر در آن قرار گرفته است، همچنین طبق سنت پیامبر (ص)، دهه اعتکاف محسوب می‌شود. در کتاب کافى از امام صادق (ع) روایت شده است: چون دهه آخر ماه مبارک رمضان مى‏رسید، رسول خدا (ص) کمرش را محکم مى‏بست‏ و از نزدیکى کردن با زنانش احتراز مى‏کرد، شب زنده‌دارى مى‏نمود و خود را براى عبادت فارغ البال مى‏ساخت.[10] در کتاب «دعائم» از على (ع) روایت شده است: رسول خدا دهه آخر ماه مبارک رمضان رختخواب خود را جمع مى‏کرد و کمرش را براى عبادت محکم مى‏بست و چون شب بیست و سوم فرا مى‏رسید، اهل بیت خود را بیدار نگه مى‏داشت و به صورت هر کدام که خواب بر او غلبه می‌کرد آب مى‏زد که خوابش نگیرد. همین طور حضرت زهرا (س)، هیچ یک از اهل خانه خود را نمى‏گذاشت که در آن شب بخوابند و براى اینکه خوابشان نبرد، غذاى کمترى به آنان مى‏داد و از روز، خود را براى شب ‏زنده‌‏دارى pic3آماده مى‏کرد و مى‏فرمود: محروم است کسى است که از خیر این شب بى‏بهره بماند.[11] منابع: 1- طباطبائی، محمد حسین، سنن النبی (ص)، فقهی، محمدهادی، ص 295، ح 333. 2- همان، ص 294- 301. 3- آلوسی، تفسیر روح البیان، ج 1، ص 296. قال ابو سلیمان الدارانی قدس سره لأن أصوم النهار و أفطر اللیل على لقمه حلال أحب الى من قیام اللیل و النهار و حرام على شمس التوحید ان تحل قلب عبد فی جوفه لقمه حرام و لا سیما فی وقت الصیام فلیجتنب الصائم أکل الحرام فانه سم مهلک للدین و السنه. 4- طباطبایی، محمدحسین، سنن النبی، ص 300، ح 336. 5- همان، ص 296، ح 335. 6- میبدی، کشف‌الأسرار و عده الأبرار، ج ‏1، ص 488 و 489. 7- شیخ صدوق، امالى، کمره‏اى، ص 94 و 95. 8- بروجردی، سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، ج 1، ص 300، انتشارات صدر، تهران، چاپ ششم، 1366ش. 9- بهبودی، محمد باقر، گزیده کافى، ج ‏3، ص 134و 136، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ اول، 1363ش. 10- طباطبائی، محمد حسین، همان، ص 301 و 302، ح 342. 11- همان، ص 296، ح 336.