حاشیـه‌ علیـه متـن

خانه‌هایی کوچک، سست و لرزان، کپرهایی زشت و بد بو، کودکانی سراپا خاکی که دنبال یک لاستیک ساعت‌ها می‌دوند یا در هم می‌لولند. سوغاتی است که حاشیه‌نشینی به مردمانی هدیه می‌دهد که ورود به حاشیه را به‌جای وارد شدن به متن یک شهر انتخاب کرده‌اند. مردمانی که روزگاری به خاطر زرق‌وبرق شهری، بار از روستا و شهر کوچک خود بستند و به این دیار آمدند، اما دریغ که اینجا چیزی جز گل‌ولای، گردوخاک و بزه برایشان وجود ندارد. آن‌ها نه‌تنها بامعنای واقعی فقر در این کپرها و خانه‌های با سقف‌های پایین آمده آشنا می‌شوند، به‌خوبی معنی اعتیاد و تن‌فروشی و مواد مخدر را هم درک می‌کنند. آن‌ها حالا باید خوب یاد بگیرند که چگونه تکدی گری کنند.

اصفهان به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای بزرگ کشور هر روز بامعنای حاشیه‌نشینی و مشکلات آن بیش از گذشته آشنا می‌شود. طبق برآوردها مناطق ۱۲،۸،۱۳،۱۰،۱۵،۷ و ۱۴ شهرداری اصفهان جملگی دارای حاشیه‌نشینی هستند و حاشیه‌نشینی امان آن‌ها را ربوده است مناطقی که باید مدیریت شهری چاره‌ای برای جلوگیری از گسترش حاشیه به داخل آن‌ها اندیشه کند. حاشیه‌نشینی اصفهان امروز کم کم از یک معضل محله‌ای به یک معضل شهری و معضل استانی بدل شده و حالا به قدری این معضل بزرگ، آشکار و گسترده شده است که باید به‌عنوان معضلی کشوری مطرح شود. حاشیه‌نشینی هرچند یک ناهنجاری اجتماعی ناگوار که خود مسبب معضلات متعدد اجتماعی است، اما ما نمی‌توانیم افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند را نادیده بگیریم و نسبت به آن‌ها بی‌تفاوت باشیم. چراکه آن‌ها انسان هستند و از حق طبیعی حیات باید بهره‌مند باشند. در همین راستا مهدی محبی قائم مقام انجمن آسیب شناسی ایران اظهار کرد: شکل‌گیری حاشیه‌نشینی به دلیل شرایط سیاسی، جنگ‌ها، خشکسالی ها، بیکاری، زلزله، سیل و .... ایجاد می‌شود و طبق آن افرادی که در معرض این اتفاقات ناگوار قرار می‌گیرند به سمت شهرهای بزرگ روانه شده، اما به علت نداشتن درآمد آنچنانی و نبود سرمایه چندان، مجبور می‌شوند اطراف شهرها را برای زندگی انتخاب کنند. وی افزود: دلایل اجتماعی نظیر اعتیاد، آسیب‌های شدید اجتماعی و نزاع‌های خانوادگی هم از دلایل دیگری است که افراد را از داخل شهرهای بزرگ به حاشیه می‌راند چراکه جرم‌های امنیتی مثل سرقت و فروش مواد مخدر قطعا در حاشیه شهرها کار آسان‌تری است پس این افراد این مکان‌ها را برای ادامه کار خود انتخاب می‌کنند در ضمن افراد متقاضی این مواد و اجناس نیز در حاشیه شهرها بیشتر از درون شهرها حضور دارند.

قائم‌مقام انجمن آسیب‌شناسی ایران با اشاره به اینکه مشکلات اقتصادی و اجتماعی مهم‌ترین عامل‌ ایجاد حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ است، ادامه داد: افرادی که وارد حاشیه‌ها می‌شوند عمدتا افرادی ناآگاه و کم‌دانش هستند و دارای درآمد ناچیز که به علل مختلفی از جمله بیکاری، بی‌پولی و رفتارهای نا به هنجار اجتماعی مجبور شده‌اند وارد حاشیه شهرها شوند و یا حاشیه و شهرک‌های اقماری را ایجاد کنند و طبیعی است که نباید از چنین جامعه‌ای انتظار یک جامعه آرمانی را داشت. محبی تصریح کرد: در کلان‌شهری مثل اصفهان نمی‌توان ادعا کرد که شهری همگن موجود است که همه یکدست هستند چراکه در جای‌جای محلات آن افراد نا به هنجار مشاهده می‌شوند و انواع و اقسام آسیب‌های اجتماعی در محلات دیده می‌شود، اما قطعا افرادی با شرایط بد اجتماعی بسیار کم بوده و مردم سالم و آگاه قطعا در درون شهر غلبه بیشتری دارند، اما برعکس در حاشیه همین اصفهان و شهرک‌های ناخواسته اقماری که تشکیل‌شده است و یا حاشیه‌نشینی‌هایی که ایجادشده است محل ظهور و بروز آسیب‌های اجتماعی است و درواقع در این محلات غالب انسان‌ها آسیب اجتماعی هستند و افراد کمتری سالم و آگاه پیدا می‌شوند دقیقا برعکس آنچه در درون شهر رخ می‌دهد. وی با بیان اینکه متاسفانه هنوز در کشور به شهرداری‌ها به چشم یک‌نهاد عمرانی نگاه می‌شود درحالی‌که در دنیا شهرداری‌ها فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مهم را بر عهده دارند، اظهار کرد: ایجاد فرهنگسراها، ایجاد مراکز کاهش آسیب، ایجاد مراکز برای آگاهی از آسیب‌های اجتماعی و چرایی ایجاد آن‌ها و در کل یک فعالیت عظیم فرهنگی باید شروع شود.

چراکه اگر سطح فرهنگ افزایش یابد ما می‌توانیم در جهت اصلاح رفتارها گام برداریم. هرچند اصلاح جوامع حاشیه‌نشین سخت است، اما فعالیت فرهنگی قطعا می‌تواند این جوامع را هم اصلاح کند. البته به شرط اینکه شهرداری پس از اصلاح این مناطق را به شهر ملحق کند تا نظارت بر آن داشته باشد. البته علاوه بر شهرداری‌ها رسانه‌ها و صداوسیما هم باید ورود پیدا کند. این آسیب‌شناس اجتماعی افزود: انتقال آسیب‌ها یک پدیده طبیعی است و به علت اینکه نقاط حاشیه تراکم بیشتری از آسیب اجتماعی را دارند به طبع افراد آسیب‌دیده بیشتری را در خود نگه می‌دارند، اما قطعا نمی‌توانیم جلوی حاشیه و شهر دیوار آهنی بکشیم و نگذاریم آن‌ها وارد شهر شوند آن‌ها می‌آیند مراوده می‌کنند. ما باید بنیه اطلاعاتی و آگاهی جامعه را افزایش دهیم در خصوص ترویج و آگاهی فقط نباید به مرکز شهر توجه کنیم ما باید حاشیه‌های شهر را هم درگیر مسائل فرهنگی و آموزشی کنیم چراکه مقابله فیزیکی با آسیب اجتماعی فایده‌ای ندارد ما باید با ابزار فرهنگ کار را پیش ببریم. محبی با اشاره به اینکه مشکل اصلی جامعه امروز اعتیاد است، گفت: بیشترین آسیبی که از حاشیه شهرها به درون شهرها نفوذ پیداکرده همین موضوع اعتیاد و اتفاقات اطراف آن است پس‌ازآن موادفروشان و زنان روسپی بیشترین حضور و نفوذ را از حاشیه‌ها به درون شهرها دارند که به وجود آمدن این مشکلات بی‌شک مسائل اقتصادی و فرهنگی در آن‌ها حرف اول را می‌زند چراکه پس‌ازاین سه مورد تکدیگری مورد چهارمی است که شهرها را از حاشیه‌ها آسیب می‌زنند. وی تاکید کرد: مسئولان باید بدانند که پدیده حاشیه‌نشینی به خصوص در کلان‌شهرها قابل‌مشاهده و غیرقابل کتمان است پس باید بپذیرند که چنین مشکلی وجود دارد و باید بدانند سرعت حرکت و نفوذ آسیب‌ها از حاشیه به شهرها کم نیست و به‌سرعت می‌توانند نقاط بیشتری از شهرها را درگیر کنند. پس باید یک برخورد مدبرانه با حاشیه‌ها و حاشیه‌نشین‌ها صورت بگیرد و باید آگاهی عمومی در این مناطق افزایش یابد و این کار جز با فعالیت مداوم فرهنگی انجام نمی‌شود.