محسن رجبی خانواده با هوش مالی بالا، به خانواده‌ای گفته می‌شود که اعضای آن از پدر و مادر گرفته تا فرزندان، مهارت‌های مدیریت پول را در سطوح مختلف فراگرفته‌اند و به صورت اجرایی و کاربردی این آموخته‌ها را در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می‌دهند.
اکنون سوال اساسی این است که برای تبدیل شدن به یک خانواده با هوش مالی بالا چه باید کرد؟ در گام نخست، اعضای خانواده باید یکسری عادت‌های مالی ارزشمند را در خود ایجاد کنند و والدین اولین افرادی هستند که باید در این مسیر قدم بگذارند، در این‌صورت است که نظم مالی آنها و تبعیت سایر اعضا باعث موفقیت اقتصاد خانواده و افزایش سطح هوش مالی آنها خواهد شد. بنابراین در این مقاله ده مورد از مهم‌ترین نکاتی را که اعضای خانواده باید تلاش کنند تا به عادات روزانه خود تبدیل نمایند؛ مورد بررسی قرار خواهیم داد. pic1
۱- شناخت جایگاه مالی خانواده
نقطه شروع برای هر خانواده، شناخت جایگاه مالی و اقتصادی خود است، پس باید ارزش خالص دارایی‌های خود را برآورد کنید، برای این کار ابتدا باید صورت دارایی‌ها، بدهی‌ها و بستانکاری‌های خود را مشخص کنید. سپس مطمئن شوید که دارایی‌های شما در مسیر زیاد شدن و بدهی هایتان در مسیر کاهشی باشد.
یک خانواده موفق در مدیریت پول، پس از شناخت صحیح جایگاه مالی خود در جامعه می‌داند که حدودا چه مقدار در یک ماه و به طور مشخص در یک سال درآمد دارد. درک این مطلب که درآمد خانواده محدود است و باید از آن به‌درستی استفاده کرد، یکی از مهم‌ترین نکات آموزشی در افزایش هوش مالی خانواده است. به همین اندازه، این نکته نیز دارای اهمیت است که اعضای خانواده بدانند، برای صحیح خرج کردن پولشان باید دست به انتخاب بین گزینه‌های مختلف بزنند. آنها با توجه به سطح درآمد خانواده، باید تصمیم بگیرند که چه مقدار خرج کنند، چه مقدار پس انداز نمایند و چه مقدار از درآمد خود را سرمایه‌گذاری و البته چه مقدار از آن را در امور خیریه و نیکوکاری استفاده نمایند. با شناخت و اطلاع کافی از جایگاه مالی خانواده، والدین می‌توانند مدیریت صحیح و موفقی در مورد گردش مالی خانواده خود داشته باشند. pic۲
۲- خرج کردن پول کمتر از درآمد خانواده
مسلما یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌توانید به اعضای خانواده خود آموزش دهید، این است که همیشه کمتر از منابع درآمدی خود خرج نمایند و بهترین روش برای آموزش قدم به قدم این عادت مالی به اعضای، اجرای آن ابتدا توسط خود والدین در خانواده است. در حقیقت یک خانواده با هوش مالی بالا می‌داند که نباید بیش از آنچه به دست می‌آورد، از دست بدهد و در اینصورت است که می‌تواند وضعیت اقتصادی خود را بهینه مدیریت کند. pic۳
۳. توجه به پس انداز خانواده
اعضای یک خانواده با هوش مالی بالا، هر ماه مقدار مشخصی از پول خود را پس انداز می‌کنند و برای اینکه این کار را به آسان‌ترین روش انجام دهند، به صورت خودکار بخشی از درآمد خود را برای پس انداز کنار می‌گذارند. گاهی خانواده‌های موفق، فقط با مقدار پول باقیمانده شان بعد از کسر مبلغ پس انداز، زندگی می‌کنند و فکر می‌کنند آن پولی را که برای پس انداز کنار گذاشته اند، گویا هیچ وقت نداشته اند. البته در نحوه نگهداری این مبلغ پس انداز باید به مسائل تورمی و ارزش پول توجه ویژه داشته باشید. بحث نحوه پس‌انداز کردن پول به همان میزان اصل پس‌انداز کردن اهمیت دارد.
۴. درک تفاوت بین بدهی خوب و بدهی بد
یک خانواده با هوش مالی بالا می‌داند که کارت و خرید اعتباری، ابزاری بسیار فوق‌العاده در انجام امور مالی است، در صورتی که به صورت صحیح از آن استفاده شود. همانطور که می‌دانید کارت اعتباری بسیار مناسب تر از پول نقد و چک است. تمامی کارشناسان هم در موارد مناسب، استفاده از کارت اعتباری را بسیار مفید می‌دانند. از طرف دیگر اگر یک سابقه اعتباری خوبی داشته باشید، می‌توانید خرید‌های بزرگ تر خود، مثل خرید ماشین، لوازم اساسی منزل و سایر موارد مشابه را نیز با کارت اعتباری انجام دهید. همانطور که می‌دانید داشتن وام مسکن برای خانواده‌های ایرانی چیز غریبی نیست و اکثر خانواده‌ها سال‌های زیادی از زندگیشان را به پرداخت اقساط وام‌های خود اختصاص می‌دهند. از نمونه‌های بدهی‌های خوب همین وام مسکن یا خرید سایر دارایی‌های مشابه است. بدهی به خاطر گرفتن وام دانشجویی نیز یکی دیگر از بدهی‌های خوب می‌باشد، زیرا یک نوع سرمایه‌گذاری برای آینده است. pic۴
با توجه به تمامی موارد فوق باید دقت کنید که تمامی این بدهی‌ها نباید از توان بازپرداخت ما بیشتر باشد و گرنه تبدیل به یک بدهی بد می‌شود. اگر در کوتاه‌مدت در پرداخت بدهی خود تاخیر داشته باشید، در بلندمدت به اعتبار خود لطمه زده‌اید. از طرف دیگر دریافت وام با بهره و سود خیلی بالا نمونه‌ای از بدهی‌های بد است که به اعتبار شما و البته برنامه ریزی اقتصادی خانواده لطمه سنگینی می‌زند. در جوامع غربی که سیستم‌های مالی و بانکی پیشرفته‌ای دارند، اعتبار افراد به صورت کاملا مشخص و شفاف مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و این مساله تاثیر بسزایی بر وضعیت مالی خانواده‌ها می‌گذارد. بدهی بد، چیزی است که خانواده‌ها با هوش مالی بالا از آن دوری می‌کنند، بدهی‌های بد آن دسته از بدهی‌هایی هستند که بابت خرید کالاهای مصرفی از قبیل مبلمان، لوازم خانگی، تلویزیون و لباس به وجود می‌آیند. این موارد ارزش فروش مجدد بالایی ندارند، در حقیقت روزانه ارزش خود را بیشتر و بیشتر از دست می‌دهند. ایجاد بدهی برای خانواده به خاطر خرید این‌گونه موارد بسیار بر وضعیت مالی خانواده تاثیر می‌گذارد. یک خانواده با مدیریت صحیح پول از محل پس انداز خود، اینگونه موارد را تهیه خواهد کرد.
۵. ایجاد محدوده مالی مطمئن
هر خانواده‌ای ممکن است در شرایط اضطراری و اورژانسی قرار گیرد یا یکی از منابع مالی خود را برای مدتی از دست بدهد، یک خانواده با هوش مالی بالا، باید برای این شرایط ناگهانی آماده باشد. والدین خانواده باید بتوانند در این شرایط از اعضای خانواده خود محافظت کنند. بنابراین بهتر است همیشه مبلغی برای مدیریت زندگی بدون داشتن درآمد حداقل برای ۳ تا ۶ ماه را پس‌انداز کنیم تا در شرایط بحرانی بتوانیم با خیال آسوده و بدون آسیب‌های مالی کوتاه مدت زندگی اعضای خانواده را مدیریت کنیم. pic۵
ممکن است پدر خانواده به هر دلیلی نتواند برای مدتی دریافتی داشته باشد، پس باید از ذخیره پس انداز شده خود، خانواده را بدون هیچ تلاطم مالی اداره کند. به این مساله دقت کنید که اقساط و هزینه‌های ثابت خانواده همیشگی و به صورت پیوسته وجود دارند و این درآمد خانواده است که می‌تواند برای مدتی حذف شود، پس از همین حالا باید برای آن شرایط، آمادگی مالی داشت. بهتر است علاوه بر پس انداز احتیاطی، از بیمه‌های موجود در بازار، مثل بیمه بیکاری، از کار افتادگی و بیمه عمر نیز استفاده شود.
۶. درک تفاوت نیاز و خواسته
شما به عنوان والدین و مدیران مالی خانواده باید تفاوت بین نیاز‌ها و خواسته‌های اعضای خانواده را به خوبی درک کنید تا بتوانید آن را به سایر اعضا نیز منتقل کنید. امروزه رسانه‌های تبلیغاتی، با روش‌های مختلف می‌خواهند خواسته‌های خانواده‌ها را به نیاز تبدیل کنند، آنها به گونه‌ای در تبلیغات خود، اعضای خانواده را جادو می‌کنند که گویی هر آنچه بیان می‌کنند برای خانواده لازم و ضروری است. از همان دوران کودکی بچه‌ها، می‌توانید به روش‌های مختلف، تفاوت بین نیاز و خواسته را برای آنها بازگو کنید. نیازها شامل آن دسته از احتیاجاتی است که برای داشتن یک زندگی معمولی و به عبارت دیگر گذراندن زندگی لازم می‌باشد، ولی خواسته‌ها آن دسته از مایحتاج است که نبود آن در زندگی تاثیر آنچنانی ندارد، اما اگر آنها را تهیه کنیم، کیفیت زندگی می‌تواند بهتر شود، هر خانواده‌ای ابتدا باید مطمئن شود که توان مالی تهیه نیاز‌های خود را دارد و سپس اگر پول بیشتری در دسترس بود با برنامه‌ریزی به خواسته‌های اعضای خود رسیدگی کند. این نکته را بدانید که با تسلیم شدن در برابر خواسته‌های کودکانمان به هیچ وجه به آنها لطف نمی‌کنیم، بلکه روش زندگی مالی غلط را به آنها آموزش خواهیم داد.
به همین خاطر قبل از اینکه چیزی را بخواهید بخرید، ابتدا از خود و سپس از کودکتان بپرسید که آیا آن چیز واقعا مورد نیاز ما است یا اینکه فقط دوست داریم آن را داشته باشیم؟ آیا می‌دانید همین سوال ساده چقدر می‌تواند در میزان پس‌انداز خانواده شما موثر باشد؟ و با این پس اندازها، شما می‌توانید برای آینده مالی کودکانتان سرمایه‌گذاری‌های جدی داشته باشید. pic۶
۷. به تاخیر انداختن شادی‌های زودگذر و رسیدن به اهداف مالی بزرگ
یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها در زندگی مالی که شما می‌توانید آن را به اعضای خانواده خود آموزش دهید، به تاخیر انداختن خوشی‌ها و رضایتمندی‌های کوتاه مدت است. کودکان باید بیاموزند که اگر امروز از یکسری خوشی‌ها و شادی‌های زودگذر و هزینه زا چشم پوشی کنند، در آینده می‌توانند چیزهای بهتر و باارزش‌تری را نصیب خود کنند. باید در ذهن کودک خود اهداف بلندمدت ترسیم کنید تا او انگیزه کافی برای مدیریت پول خود داشته باشد. دریک آزمایش که توسط گروهی از روانشناسان انجام شده بود، به تعدادی کودک ۴ ساله یک شیرینی خامه‌ای خوشمزه داده بودند و از آنها می‌خواستند که چند دقیقه‌ای آن شیرینی را نخورند، اگر کودک بتواند چند دقیقه جلوی خودش را بگیرد، بعد از آن می‌تواند دو شیرینی خامه‌ای داشته باشد. تعدادی از کودکان به محض گرفتن شیرینی بدون توجه به شرط گذاشته شده، بلافاصله آن را خوردند. اما گروهی از کودکان نیز منتظر ماندند هر چند که بعضی از آنها چند دفعه برای خوردن شیرینی اقدام کردند و به سختی توانستند جلوی خودشان را بگیرند. یا تعدادی با دست جلوی چشمان خود را گرفتند تا کمتر وسوسه شوند. یکی از کودکان نیز چند تکه کوچک از کناره‌های شیرینی را خورد. این مثال کوچک می‌تواند در مورد مدیریت پول برای کودکان نیز قابل بررسی باشد، باید به کودکان آموزش دهیم که اگر می‌خواهند به اهداف بزرگی دست پیدا کنند و نتایج بیشتر و بهتری نصیب خود نمایند، باید بعضی از لذت‌های زود گذر را فراموش کنند و با انگیزه به اهداف بلندمدت و بزرگ خود فکر نمایند. به همین منظور شما باید به اعضای خانواده خود کمک کنید تا فهرستی از اهداف مالی شان تهیه نمایند. این اهداف می‌تواند به صورت کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند مدت طراحی شود. سپس به آنها در مدیریت رسیدن به این اهداف کمک کنید، باید بعضی از چیزها را از برنامه کوتاه‌مدت آنها حذف کنید تا اهداف بلندمدت دست یافتنی شوند. سعی کنید اهداف کوتاه مدت و میان‌مدت کمی ساده و قابل دسترس باشند، این انگیزه آنها برای رسیدن به هدف‌های بزرگ را دو چندان می‌کند. اگر می‌خواهید انجام این کار برای کودکان شما ساده‌تر باشد، شما می‌توانید از قاب عکس‌ها و تابلوها به همین منظور استفاده کنید، یعنی تصویر آن چیزی را که در هدف بلند مدت کودک است و او می‌خواهد به آن دست پیدا کند در قاب عکس قرار دهید و آن را بر روی دیوار اتاق او نصب کنید تا همیشه جلوی چشمانش باشد، به این صورت او همیشه برای رسیدن به هدف خود انگیزه بیشتری خواهد داشت و تمام تلاش خود را خواهد کرد تا هر چه زودتر به آن برسد.
۸- پیگیری مخارج
روش‌های مختلفی برای پیگیری مخارج وجود دارد. اینکه شما از چه روشی می‌خواهید استفاده کنید، زیاد مهم نیست، بلکه مطلب مهم این است که شما بتوانید هزینه‌ها و مخارج خود را تحت کنترل داشته باشید و به سمت عادت‌های خرید و هزینه کردن خوب پیش بروید. این یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های شما در بحث آموزش مدیریت مالی خانواده خواهد بود. برای این کار بهتر است یک لیست از مخارج و خرج کردهای خود داشته باشید، اگر در مورد مخارج خود شروع به نوشتن کنید، از نتایج آن بسیار شگفت‌زده خواهید شد. پس از مدتی خواهید دید که خیلی از مخارج موجود در بودجه خانواده اصلا نیاز به تخصیص پول ندارد و بخش زیادی از این مخارج از بودجه شما حذف خواهد شد. برای این منظور شما می‌توانید از جداول آماده تایپ شده، کامپیوتر شخصی، لپ‌تاب یا یک نوت بوک استفاده کنید، تا همیشه و به صورت پیوسته لیست مخارج خود را کنترل کنید. pci۶
۹- پس‌انداز‌های تخصصی
با توجه به وضعیت تحصیلات تکمیلی در کشور و حرکت در مسیر خصوصی‌سازی هر چه بیشتر این بخش، در آینده‌ای نزدیک همین حداقل تسهیلات آموزشی را که دولت برای کودکان در نظر گرفته است از دست خواهیم داد. بنابراین شما به عنوان والدین کودک باید این وظیفه را نیز خود تحمل کنید، پس بهتر است از همین حالا پس‌اندازی برای مدیریت هزینه‌های آموزشی کودکان خود در آینده کنار بگذارید. در سیستم بانکی نیز حساب‌های خوبی برای این منظور ایجاد شده است که خانواده‌ها می‌توانند از این امکان برای تامین مالی آینده کودکان خود، به‌خصوص در زمینه امکانات آموزشی استفاده کنند.
۱۰- به وجود آمدن فاجعه در صورت عدم مدیریت مالی صحیح
یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش طلاق در بین خانواده‌ها در کشور ما، به مباحث مالی خانواده بر می‌گردد. تعداد زیادی از طلاق‌های ثبت شده در کشور، به دلیل مشکلات اقتصادی خانواده و عدم توانایی زوجین در کنترل مباحث مالی است. شما به عنوان والدین باید آگاه باشید که حرکت در مسیر مالی اشتباه می‌تواند نتایج بسیار وحشتناکی برای شما و همسر و در نتیجه قرزندان‌تان داشته باشد. شاید بیشترین تاثیر یک طلاق، در زندگی کودکان، خود را نشان دهد، زیرا والدین در جوامع کنونی تا حدودی به لحاظ درآمدی مستقل می‌باشند و این کودک است که ناخواسته در مسیری قرار خواهد گرفت که هیچ کنترلی بر روی آن ندارد. دقت کنید، اگر شما به عنوان والدین کودکان نتوانید در مباحث پایه‌ای و اصلی خانواده با هم تعامل داشته باشید، آنها خیلی سریع یاد می‌گیرند که از این آب گل آلود به نفع خود استفاده کنند. اگر عنان زندگی از دست شما خارج شود، بر روی نتایج ایجاد شده نیز هیچ کنترلی نخواهید داشت. بنابراین شما و همسرتان باید در مورد نکاتی که با هم اختلاف نظر و سلیقه دارید، به نقطه مشترکی برسید، در غیر اینصورت باید منتظر تبعات تصمیمات بد خود باشید. این مطلب به خصوص در زمینه تصمیمات مالی خانواده، می‌تواند خیلی جدی باشد. مدیریت مسوولیت‌های مالی و تبدیل شدن به یک خانواده با هوش مالی بالا، شاید کاری ترسناک و خیلی سخت به نظر برسد، شاید شما فکر می‌کنید که نمی‌توانید چنین وظیفه سنگینی را تحمل کنید، برعکس اگر فکر می‌کنید که این کار ساده است و می‌توانید آن را انجام دهید من به شما تبریک می‌گویم، اما اگر جزو دسته اول هستید، امیدوارم اطلاعاتی که در این نوشتار برای شما ارائه شد، بتواند در این مسیر ارزشمند به شما کمک کند. در هر صورت اگر خواهان این هستید که برای خود و خانواده‌تان یک زندگی موفق به خصوص در زمینه مالی ایجاد کنید، بهتر است که مدیریت پول و هوش مالی را جدی بگیرید.