روزهایی خشک در انتظار زاینده‌رود

ریحانه سجادی: "تابستانی سخت برای فلات مرکزی ایران". این هشداری بود که از ابتدای امسال از سوی مسئولان وزارت نیرو بارها در اخبار مختلف اعلام شد و نام اصفهان نیز به عنوان چهارمین استان خشک کشور ثبت شد و بارش های اخیر نیز نتوانست مُسکنی برای این درد باشد و اوضاع آن چنان بحرانی است که به گفته مسئولان ذیربط، امروز ۸۰ درصد حجم مخزن سد زاینده رود خالی است و این رودخانه روزهای پایانی حیات خود را می گذارند و پیش بینی می شود اصفهانی ها دوباره باید در سوگ مرگ زاینده رود بنشینند.

این شرایط در حالی رقم می خورد که ۱۵ بهمن ماه ۹۳، حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان با حضور در میدان نقش جهان خطاب به اصفهانی ها گفت: "زاینده رود مظهر تمدن فقط اصفهانی ها نیست و از آن سراسر ملت ایران است و ما در این دولت برای آن تلاش می‌کنیم. روحانی در سفر خود به وزیر نیرو و استاندار اصفهان دستور داد اگر زاینده رود آبش به اندازه کافی نباشد زاینده رود نباید خشک شود". این در حالیست که معاون شرکت آب منطقه های اصفهان به خبرنگار دنیای اقتصاد، گفت: دریچه های سد زاینده رود هشتم خرداد ماه بسته می شود و ذخیره این سد در وضعیت بحرانی قرار دارد. علی بصیرپور افزود: تاکنون میزان بارش‌ها در کوهرنگ ۱۲۴۴ میلی متر ثبت شده که نسبت به زمان مشابه در سال قبل ۲۱ درصد و نسبت به میانگین درازمدت ۱۱ درصد کاهش داشته است. وی با تأکید بر وضعیت نامطلوب بارش‌ها در حوضه زاینده‌رود، تصریح کرد: بارش‌های اخیر اندکی وضعیت حوضه زاینده‌رود را بهبود بخشیده اما همچنان در شرایط بحرانی هستیم، به طوری که در منطقه شرق حوضه ۸۰ درصد کاهش بارندگی داشته‌ایم.

وی افزود: ظرفیت کل مخزن سد زاینده‌رود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب است اما در حال حاضر موجودی آب ذخیره شده حدود ۳۲۵ میلیون مترمکعب است، به عبارت دیگر حجم آب ذخیره شده در مخزن سد حدود ۲۱ درصد ظرفیت آن است. وی عنوان کرد: متاسفانه بارش های چند هفته گذشته تاثیری در وضعیت آبی اصفهان نداشته و مشکل استان را حل نکرده به گونه ای که باید به طور محتاطانه و با رعایت صرفه جویی از تابستان امسال گذر کنیم. او ادامه داد: طبق برنامه پیش بینی شده برای کشت پاییزه ۹۴ آب تحویل کشاورزان شرق اصفهان داده شد اما بعد از بسته شدن سد زاینده رود همانند سال گذشته نمی توانیم حیات نسبی زاینده رود را حفظ کنیم و به فاصله چند روز رودخانه خشک خواهد شد و امسال آبی برای حیات و حق آبه زیست محیطی زاینده رود نخواهیم داشت. بصیرپور تاکید کرد: کل ذخیره باقی مانده سد زاینده رود برای آب شرب اصفهانی ها در تابستان خواهد بود و مطابق سهمیه پیش بینی شده آب از سد چم آسمان به یزد منتقل خواهد شد.

با این اوصاف به نظر می رسد با توجه به شرایط خاص سد زاینده رود زمان بعدی بازگشایی دوباره این رودخانه نامعلوم است و به میزان بارش های زمستان ۹۵ بستگی دارد و امیدهایی که برای احیای زاینده رود می رفت گویی نقش برآب شده است. اما سوال اینجاست چرا با وجود این وعده ها و حتی مصوبه ۹ ماده ای شورای عالی آب برای احیای زاینده رود، این رودخانه شرایط خوبی برای زنده ماندن ندارد؟ پیش از این مهرزاد احسانی مدیرکل دفتر مدیریت به هم پیوسته منابع آب حوضه آبریز فلات مرکزی ایران با بیان اینکه در شرایط سخت کمبود آب، حجم معینی برای محیط زیست حوضه اختصاص داده شده است، گفته بود: سد زاینده‌رود از جمله سدهایی است که برای آن ردیف مصارف زیست محیطی پیش بینی شده و حدود ۸۶ میلیون مترمکعب از مصارف آب سد زاینده‌رود، برای اهداف و مصارف زیست محیطی در نظر گرفته شده است. همچنین به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای اصفهان طرح احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی از جمله طرح هایی بوده که طی سال گذشته و امسال در اصفهان اجرایی شده است برای نمونه در اثر اجرای طرح احیا و تعادل بخشی شاهد بوده‌ایم میزان افت سطح آب در دشت باد-خالد آب واقع در اردستان اصفهان به طور چشمگیری بهبود یافته به طوری که افت سالانه ۴۰ سانتیمتری این دشت متوقف شده است.

مسعود میرمحمدصادقی گفت: طبق مصوبه ۹ ماده‌ای در سال گذشته شرکت آب منطقه ای اصفهان توانسته در راستای طرح تعادل بخشی بیش از ۷۵۰ حلقه چاه غیر مجاز را پر و مسدود و ۱۲۰۰ کنتور هوشمند که عمده انها در دشت‌های پایلوت است نصب کند. از سوی دیگر محمد کوشافر عضو هیات علمی دانشگاه آزاد و فعال محیط زیست بخش از دلایل کاهش ذخیره سد زاینده رود را مربوط به برداشت های بالادست سد دانست و گفت: این موضوع در سال های بلندمدت توانسته بر ذخیره سد تاثیرگذار باشد. وی با اشاره به اینکه در برهه ای از زمان، اصفهان درگیر ۱۷ ماه خشکسالی متوالی بود، افزود: اصفهان طی دوسال گذشته از آن دوران فاصله گرفت اما هیچ گاه به شرایط مطلوب دست نیافت و به نظر می رسد مجموعه برنامه ها و تلاش ها کافی نبوده است. کوشافر به طرح ۹ ماده احیای حوضه زاینده رود اشاره کرد و افزود: به طور قطع این طرح کامل و صحیح اجرا نشده و درحالیکه انتظار می رفت طرح ۹ ماده ای به طور کامل اجرا و نقاط ضعف و قوت آن بررسی می شد. وی با اشاره به اشکالات طرح ۹ ماده ای، بیان داشت: این طرح برای شروع خوب بود اما ضعف اصلی آن عدم اجرای برخی بندهای آن از جمله ممنوعیت هر گونه توسعه و بارگذاری جدید بر روی زاینده رود است.

به گفته این استاد دانشگاه، به طور قطع ضروری ترین مورد برای احیای زاینده رود تاکید دولت بر اجرای این بند است. به اعتقاد کوشافر، متاسفانه هنوز عزم ملی برای احیای زاینده رود وجود ندارد و بسیاری از سازمان ها و دستگاه ها به این باور نرسیده اند که اگر زمانی زاینده رود و تالاب گاوخونی خشک شد چه پیامدهایی برای کشور ایجاد می شود. اما سوال اینجاست که آیا سازمان محیط زیست نسبت به حیات زاینده رود حساسیتی دارد، که کوشافر معتقد است: تالاب گاوخونی و زاینده رود را نباید از یکدیگر جدا کرد چرا که این دو اجزای واحد و به هم پیوسته هستند. به گفته وی، متاسفانه طی سال های گذشته و حتی امسال حق آبه محیط زیستی زاینده رود و تالاب داده نشده و حتی کمتر از میزان موثر بوده است. این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه در مورد زاینده رود بحث فراتر از حق آبه بوده چرا که هستی و وجود این رودخانه، آب است، تاکید کرد: تلاش ما باید استمرار حیات زاینده رود باشد. وی تاکید کرد: قطع شدن آب زاینده رود پیامدهای بسیاری همچون از بین رفتن موجودات آبی داخل رودخانه، گیاهان، کوچ پرندگان مهاجر، نشست زمین و حرکت زیرگردها به سمت اصفهان را به دنبال دارد. به اعتقاد کوشافر، زاینده رود در مرکز ایران باید همیشه از سرچشمه تا تالاب جاری باشد و باید مسئولان و برنامه ریزان وزارت نیرو تدبیری برای این رودخانه بیندیشند. به گفته وی، زاینده رود نقطه ای و جاری بودن آن در محدوده مرکز شهر و تخصیص بخشی از آب به صنعت، کشاورزی و .... مطلوب این رودخانه نیست چرا که این، نگاهی منفعت طلبانه بوده و باید برای تمام این رودخانه برنامه ریزی داشته باشیم.