شادی آذری

روز یکشنبه گذشته سازمان هواشناسی امارات پس از گذشت چند روز بحرانی، اعلام کرد که دمای بالای هوا در این شیخ‌نشین حاشیه خلیج‌فارس تداوم خواهد داشت و انتظار می‌رود دما در سراسر این کشور طیفی بین ۳۵ درجه سانتیگراد در فجیره و تا ۴۸ درجه سانتیگراد در ابوظبی و لیوا را به ثبت برساند. در کل هواشناسان اعلام کردند که انتظار دارند وضعیت دمای هوا در امارات داغ تا بسیار داغ شود و همزمان وزش باد موجب بلند شدن توده‌های شن و پراکنده‌شدن آن در هوا خواهد شد تا جایی که وسعت دید را به شدت محدود خواهد کرد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن بود که سرعت وزش این بادها از ۲۰ تا ۳۵ کیلومتر بر ساعت آغاز خواهد شد و به ۴۵ کیلومتر بر ساعت نیز خواهد رسید، هشداری که به رانندگان وسایل نقلیه داده شد تا هنگام رانندگی احتیاط بیشتری به خرج دهند، از سرعت خود بکاهند و فاصله از دیگر خودروها را رعایت کنند چون دید رانندگان در چنین شرایط جوی محدود خواهد شد.

البته شاید کاهش دید در هنگام رانندگی کم‌اهمیت‌ترین پیامد تغییرات جوی‌ باشد که این روزها خاورمیانه با آن دست و پنجه نرم می‌کند. این روزها با شکستن رکورد، دمای هوا، اهواز به ۵۴ درجه سانتیگراد رسیده است و جمعیت ۱/ ۱ میلیون نفری آن در معرض مشکلاتی همچون گرمازدگی، امراض پوستی و از دست دادن آب بدن هستند. آنچه با نام گرمای کشنده از آن یاد شده است، خطری است که این روزها کل کشورهای خاورمیانه و مردمان ساکن این بخش از کره زمین را تهدید می‌کند. بحران اما تنها محدود به خاورمیانه نیست و کل جهان با بحران گرمایش کره زمین مواجهند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که در اواخر قرن ۲۳ شهرهای هیوستون و شانگهای همچون شهر ارواح می‌شوند و دیگر هیچ‌کس در شهرهای لوئیزیانا، یا فلوریدا زندگی نمی‌کند و مناطق گسترده‌ای از آفریقا، چین، برزیل، هندوستان و استرالیا هم به مناطق متروکه تبدیل خواهند شد. آنچه اما خاورمیانه را بیش از سایر نقاط جهان زیر ذره‌بین قرار داده، نتیجه مطالعاتی است که به تازگی آینده خاورمیانه را با گرمای کشنده عجین دانسته و اعلام کرده است که برخی جوامع ساکن این منطقه به‌زودی دمایی را تجربه خواهند کرد که برای بشر غیرقابل تحمل است. این وضعیت برای هر انسانی که از دستگاه تهویه مطبوع استفاده نکند خطرناک خواهد بود از جمله این افراد می‌توان به اقشار فقیر این جوامع و آنهایی که به واسطه شغلشان مجبورند در فضای باز باشند همچون فعالان حوزه کشاورزی و ساخت‌وساز اشاره کرد. مطالعات گذشته پیش‌بینی کرده بودند که چنین دمایی ظرف ۲۰۰ سال آینده مشاهده خواهد شد. اما در مطالعات جدید که براساس الگوهای جوی با تمرکز بر گونه‌شناسی مناطق انجام شده است، زمان باقی‌مانده خیلی کمتر از ۲۰۰ سال است. دانشمندان هشدار داده‌اند که این بحران تبعاتی جدی را به‌دنبال خواهد داشت: بالا آمدن سطح دریاها، سیلاب، خشکسالی، افزایش فزاینده دما، انقراض گونه‌های زیستی و پیامدهایی بیش از این‌ها.... پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند تا یک قرن آینده برخی از نقاط جهان غیرقابل سکونت خواهد شد. حتی امروز هم برخی نقاط خاورمیانه دمایی غیرقابل تحمل را تجربه می‌کنند. دورتر از خاورمیانه هم، موج گرما ده‌ها‌هزار نفر را به کام مرگ کشانده است. در فرانسه، طی سال ۲۰۰۳ بیش از ۱۴۸۰۰ نفر از گرما جان باختند و تلفات ناشی از مجموع بحران‌های گرمای هوا، توفان و سیلاب، در آمریکا به تنهایی از همه نقاط جهان بیشتر است. قربانیان موج گرما اما معمولا آسیب‌پذیرترین افراد هستند: بیماران، افراد سالخورده و اطفال. البته افراد جوان و سالم هم با افزایش بیش از حد دما یا تداوم گرما در زمره افراد مورد تهدید قرار خواهند گرفت. بدن ما برای عملکرد صحیح دستگاه‌های داخلی‌اش، به دمای هسته داخلی ۳۷ درجه احتیاج دارد و اگر دمای داخلی ارگان‌های بدن به ۴۲ درجه برسد، مرگ ما حتمی است. برای اینکه از داغ شدن بدنمان جلوگیری شود، لازم است تا دمای سطح پوستمان بیشتر از چند ساعت از ۳۵ درجه تجاوز نکند. در هوای خشک، تعرق می‌تواند حتی در دمای ۴۵ درجه یا بیشتر پوست را خنک کند. اما در آب و هوای مرطوب، تعرق کار چندانی نمی‌تواند انجام دهد. بنابراین دما به تنهایی تعیین‌کننده نیست بلکه میزان رطوبت نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و گرمایش زمین هر دوی این عوامل را دستخوش تغییر کرده است. تحقیقات نشان می‌دهد اگر دمای کره زمین تنها ۷ درجه از دمای فعلی بیشتر شود، هر دو عامل حرارت و رطوبت دست به دست هم خواهند داد تا زندگی در برخی نواحی کره زمین غیرممکن شود و پیش‌بینی ‌می‌شود که شاهد موج جدیدی از مهاجرت‌ها در سطح کره زمین باشیم. اگر دمای کره زمین ۱۲ درجه بیشتر از دمای فعلی شود، نیمی از ساکنان کره خاکی از بین خواهند رفت. هزینه‌های استفاده از دستگاه‌های تهویه مطبوع برای انسان‌ها و دام و طیور هم چنان افزایش خواهد یافت که بسیاری نخواهند توانست از این امکانات استفاده کنند و قطع طولانی‌مدت برق‌، می‌تواند منجر به مرگ دسته‌جمعی انسان‌ها شود و همه اینها شرایطی است که خاورمیانه خیلی زودتر از پیش‌بینی‌ها با آن مواجه می‌شود. این بحرانی است که همکاری مردم، دولت‌ها و جامعه بشری می‌تواند روند تشدید آن را کندتر کند.