مونا حسینی سد جنگل‌های زاگرس در برابر ریزگردهای عربی، اگرچه بخشی از ایران را در برابر این پدیده حفاظت کرده است، اما رویشگاه‌های این منطقه از ریزگردها آسیب بسیار دیده‌اند.
بسیاری معتقدند که زاگرس با مقاومت خود از ورود ریزگردها به قسمت‌های شمالی و مرکزی کشور جلوگیری می‌کند و بالطبع، پیامدهای این پدیده در ایران را کاهش می‌دهد اما در هر حال به دلیل ورود ریزگردهای عربی، شش میلیون هکتار جنگل و مرتع موجود در منطقه زاگرس حال و روز خوشی ندارد. هرچند هنوز تحقیقی مدون در مورد تاثیر ریزگردها بر زوال و خشکیدگی جنگل‌های زاگرس انجام نشده است، اما این فرضیه که ریزگردها به عنوان عامل اولیه راه را برای هجوم آفات و بیماری‌ها به رویشگاه‌ها هموار می‌کنند و در نهایت یکی از دلایل قابل توجه در خشکیدگی رویشگاه‌های زاگرس هستند، همچنان پررنگ است. «هومان خاکپور»، کارشناس منابع طبیعی و دیده بان طبیعت بختیاری در مورد وضعیت کنونی جنگل‌های بلوط به لحاظ خشکیدگی به دنیای اقتصاد می‌گوید: «به طور تقریبی از حدود 5 سال پیش بحث خشکیدگی و زوال جنگل‌های زاگرس مطرح شد. این مشکل ابتدا در مورد گونه بلوط مطرح بود که تحت عنوان مرگ ناگهانی بلوط یا زوال بلوط در دستور کار دستگاه‌های متولی قرار گرفت.» او این پدیده را یک پدیده مضر و بسیار مخرب در جنگل‌های زاگرس می‌داند که متاسفانه با شتابی نگران کننده در حال حاضر بیش از 20 درصد از رویشگاه‌های زاگرس را درگیر کرده و این عرصه‌ها را در وضعیتی بحرانی قرار داده است. اما بلوط زارهای زاگرس تنها رویشگاه‌هایی نیستند که مساله خشکیدگی ناگهانی در آنها مطرح شده است. خاکپور در این باره می‌گوید: «متاسفانه اخیرا نتایج پژوهش‌های منتشر شده از سوی مرکز تحقیقات منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری حکایت از درگیری بیش از 60 درصد گون زارهای استان با این پدیده ناگوار دارد که به طور قطع وضعیت بوته‌زارهای باقی رویشگاه‌ها نیز به همین نحو است.» به گفته او، این تحقیقات نشان می‌دهد که پدیده زوال و خشکیدگی علاوه بر بلوط زارها، کل اکوسیستم جنگلی و مرتعی زاگرس را به سمت زوال و خطر بزرگ تخریب تنوع زیستی برده است.
pic۱
ریزگردهای متهم
اما طبیعی است که برای مقابله با این پدیده نیاز به شناسایی علت یا علل وقوع آن است. خاکپور در مورد پژوهش‌های انجام شده در این باره می‌گوید: «بر اساس تحقیقات پراکنده ای که به صورت موردی در استان‌های درگیر پدیده ریزگردهای عربی مانند چهارمحال و بختیاری، ایلام، کرمانشاه و فارس انجام شده، علت‌های مختلفی برای بروز این پدیده در جنگل‌های زاگرس اعلام شده است که گفته می‌شود یکی از مهم‌ترین علل وقوع این پدیده خسارت‌زا، ریزگردها هستند.» او معتقد است: «هرچند که تاکنون به صورت قطعی میزان تاثیر ریزگردها بر پدیده زوال و خشکیدگی اکوسیستم‌های جنگلی و مرتعی زاگرس مشخص نشده است، اما به طور یقین همزمانی آغاز طغیان ریزگردها و مسیر ورود آنها به کشور ایران با وقوع پدیده زوال می‌تواند ما را به سمت تاثیر جدی ریزگردها بر پدیده زوال هدایت کند.» ریزگردها علاوه بر خسارت‌ها و مشکلاتی که در حوزه سلامت شهروندان و جوامع بیش از ۲۰ استان کشور به جای می‌گذارد بدون شک موجب اختلال در وضعیت فیزیولوژیکی درختان، درختچه‌ها و بوته‌های زاگرس شده و به دنبال آن ضعف فیزیولوژیکی برای این گونه‌های گیاهی ایجاد کرده و تا بستر استقرار و طغیان آفات و بیماری‌ها در اکوسیستم‌های جنگلی و مرتعی را فراهم کند. این به آن معنا است که ریزگردها به عنوان عامل اولیه شرایط را برای طغیان و فعالیت آفات و بیماری‌ها و سوسک چوبخوار به عنوان عوامل ثانویه
فراهم می‌کند.

ریزگردها با درختان چه می‌کنند؟
اما به شکل محسوس ریزگردها چگونه می‌توانند سلامت گیاهان و جنگل‌ها را تحت تاثیر قرار دهند؟ خاکپور معتقد است که ریزگردها به دو شیوه بر سلامت درختان و رویشگاه‌های زاگرس تاثیر داشته اند با این توضیح که: «ریزگردها روی گیاهان جنگلی می‌نشینند و با بستن روزنه‌ها موجب اختلال در رشد و تنفس گیاه می‌شوند.» به گفته او، احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن این است که چون ریزگردها از مناطق جنگی و آلوده کشور عراق وارد ایران می‌شوند، این آلودگی می‌تواند بر گیاهان تاثیر بگذارد و موجب آسیب جدی به رویشگاه‌هایpic۲
زاگرس شود.

پنج سال کافی نبود؟
در جایی که تاکید می‌شود همه آنچه در مورد تاثیر ریزگردها بر جنگل‌های زاگرس مطرح می‌شود، تنها فرضیه است و هنوز هیچ یک از این فرضیه‌ها اثبات نشده اند، نقش سازمان جنگل‌ها و مراتع به عنوان متولی حفاظت از جنگل‌ها و نیز سازمان حفاظت محیط زیست در این میان مطرح می‌شود.
خاکپور با انتقاد از کم کاری و انفعال این دو سازمان به خصوص سازمان جنگل‌ها در این بحث می‌گوید: «در این میان باید از سازمان حفاظت محیط زیست و نیز سازمان جنگل‌ها و مراتع به عنوان متولی جنگل‌ها در ایران پرسید که آیا بعد از گذشت پنج سال از زمانی که فرضیه تاثیر ریزگردها بر جنگل‌های زاگرس مطرح شد، نباید تحقیقی هدفمند در این باره انجام شده باشد؟
او این دو پرسش را برابر سازمان جنگل‌ها و سازمان حفاظت محیط زیست قرار می‌دهد که آیا برای بررسی احتمال‌های موجود در زوال رویشگاه‌های زاگرس، پنج سال زمانی کافی نبوده است تا این همه سال همه چیز در این زمینه به فرضیه‌ها محدود نباشد؟»
اما در جایی که یک بررسی گسترده و تحقیق هدفمند در این زمینه وجود ندارد، به نظر می‌رسد که هر استان صرفا بابت استفاده از بودجه‌های اختصاص یافته برای حفاظت از جنگل، به پروژه هایی دست می‌زند که چندان تاثیرگذار نیستند و در نهایت به نظر می‌رسد آنچه در مورد تحقیقات در این حوزه انجام می‌شود، اقداماتی هدفمند و مدون نیست.
نخستین سد جنگلی در برابر ریزگردها
در خطر نابودی کامل
کارشناسان منابع طبیعی و فعالان این حوزه معتقدند که سرعت تخریب جنگل‌های زاگرس به اندازه‌ای است که به هیچ وجه با کندی سازمان‌های متولی در این حوزه همخوانی ندارد. مثالی در این زمینه، جنگل‌های بلوط دینارکوه ایلام هستند که گفته می‌شود ظرف سی، چهل سال آینده به کل از میان می‌روند. این جنگل‌ها نخستین سد جنگلی ایران در برابر هجوم ریزگردها هستند. «حجت مرادخانی»، از فعالان محیط زیست در منطقه ایلام در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «درختان بلوط از جمله قوی ترین درختان جنگلی هستند، اما بروز پدیده ریزگرد در سال‌های اخیر و ضعیف شدن درختان بلوط جنگل‌های دینارکوه استان ایلام، به علاوه همه گیر شدن نوعی انگل در میان پوشش جنگلی موجب شده است که این رویشگاه در معرض نابودی قرار بگیرد. بررسی‌ها حاکی از آن است که این جنگل ظرف سی تا چهل سال آینده به تمامی نابود می‌شود.» جنگل‌های دینارکوه یک منطقه جنگلی بیش از ۴۰ هزار هکتاری است که در استان ایلام و در مرز دو اقلیم گرم و خشک جنوب استان و سرد نواحی کبیرکوه است که در سال‌های اخیر خشکسالی به علاوه پدیده ریزگردها موجب ضعیف شدن درختان جنگل‌های دینارکوه شده و در نهایت با همه گیر شدن نوعی انگل، موجب نابودی بخش قابل توجهی از درختان این جنگل شده است. این انگل از پوشش گیاهی بلوط به عنوان میزبان استفاده می‌کند و این در نهایت به مرگ تدریجی درخت می‌انجامد. اما نابودی جنگل‌های بلوط زاگرس در حالی به سرعت در حال پیشروی است که هر درخت بلوط صد ساله، ۵۵ هزار یورو ارزش مادی دارد، به عبارتی برای از بین بردن هر درخت بلوط باید این میزان به عنوان دیه پرداخت شود.

رسیدن به علل تخریب، وقتی جنگلی باقی نمانده
ضررهای ناشی از مرگ درختان زاگرسی در جایی است که همه آن چه در این سال‌ها به عنوان اقدام مطالعاتی و تحقیقی انجام شده، به یک بررسی با پژوهشکده خاک محدود است. «هومان خاکپور»، دیده بان طبیعت در این زمینه می‌گوید: «گویا به تازگی قراردادی با پژوهشکده خاک بسته شده است که در این مورد کار مطالعاتی انجام شود. این بدان معنی است که دست‌کم تا دو سال آینده نتایج این تحقیقات منتشر نمی‌شود و در نهایت اقدام درخوری در این زمینه نمی‌توان انجام داد.» به اعتقاد او، چیزی که به طور کلی می‌توان دید آن است که سرعت تحقیق در این زمینه در ایران به هیچ وجه با سرعت تاثیر ریزگردهای عربی و از بین رفتن جنگل‌های بلوط همخوانی ندارد و همه نگرانی از آن است که زمانی نتایج بررسی‌ها و علل زوال جنگل‌های زاگرس به دست بیاید که اساسا جنگلی باقی نمانده است.