ناسازگاری «زمین» با مدیریت شهری

سریال فرونشست زمین در پایتخت به چهارراه مولوی و روی تونل مترو در این محدوده رسید و بار دیگر در طول چهار ماه اخیر نگرانی در زمینه ایمنی کارگاه‌های عمرانی و نامشخص بودن عوارض زیرسطحی را تشدید کرد.به گزارش «دنیای اقتصاد»، در طول دو هفته گذشته دو فرونشست مرگبار نیز در تهران رخ داد. یکی از آنها روز ۱۷ مهرماه در میدان قیام رخ داد که دو قربانی بر جا گذاشت. علت این حادثه ایجاد حفره ناشی از آب‌شستگی و ناپایداری خاک عنوان شد که به فوت کارگر مقنی و یکی از نجاتگران آتش‌نشانی منجر شد. دو روز پس از آن حادثه دیگری در ایستگاه شهید محلاتی رخ داد که منجر به مرگ کارگر دیگری در کارگاه مترو شد. ابوالفضل قناعتی، عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران با بیان اینکه حادثه مذکور در قسمت دپوی‌ستون‌های بتنی کارگاه به وقوع پیوست، گفت: دو کارگر به‌دلیل ریزش این ستون‌ها مدفون شدند که متاسفانه یکی از کارگران در دم جان سپرد و مصدوم دیگر از سوی عوامل اورژانس راهی بیمارستان فیروزگر شد.

هر چند قناعتی اعتقاد دارد فرونشست ماه‌های اخیر تهران سریالی نیست، چراکه منشا هر کدام با دیگری متفاوت است، اما تکرار این حوادث نشان از وجود مشکلاتی ناشناخته در زیرسطح زمین دارد و به نظر می‌رسد زمین هم این روزها با مدیریت شهری همراه نیست و سر ناسازگاری دارد. قناعتی با بیان اینکه منشا هر کدام از نشست‌های زمین در پایتخت متفاوت است، اظهار کرد: در برخی از نشست‌های چهار ماه اخیر فرونشست ناشی از حفاری مترو یا در محدوده کارگاه مترو رخ داده است اما در برخی موارد ترکیدگی لوله آب و سستی خاک عامل اصلی نشست زمین بوده است.وی ادامه داد: در حوادثی که به دلیل سهل انگاری مدیریت شهری این حوادث روی داده است، شورا ورود پیدا کرده و تذکرهای لازم را خواهد داد اما در برخی حوادث شهرداری نه مسوولیتی دارد و نه تقصیری. قناعتی با اشاره به ورود کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران به موضوع نشست‌های زمین گفت: عوامل مختلفی زمینه ساز نشست زمین در تهران هستند و راهکارهای پیشگیری از این حوادث بررسی می‌شود.

نشست زمین، تهدید آینده پایتخت

سیدمحسن طباطبایی‌مزدآبادی، دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران نیز در این رابطه توضیح داد: اگرچه حجم و اندازه آثار تخریبی فرونشست‌های تهران قابل مقایسه با بحران‌هایی همچون سیل، زلزله و نظایر آن نیست، اما با توجه به تراکم جمعیت شهری در تهران و به‌ویژه مناطق مرکزی و جنوبی این امکان وجود دارد که در آینده فرونشست‌ها تبدیل به اصلی‌ترین مخاطره محیطی پایتخت شود. وی تاکید کرد: امروز در سطح جهان چالش تغییر اقلیم و ردپای اکولوژیکی شهرها بر محیط زیست یک موضوع کاملا جدی است و می‌توان گفت فرونشست‌ها در تهران نیز به دلیل بی‌توجهی به‌شرایط زیست محیطی پایتخت رخ می‌دهد.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، دلایل متعددی در چرایی بروز این مخاطرات طبیعی در تهران مورد اشاره قرار گرفته است اما اغلب کارشناسان معتقدند که مساله اصلی را باید در دو مقوله سستی خاک تهران و همچنین دستکاری در شبکه هیدرولوژی آب جست‌وجو کرد. به گفته طباطبایی، در مناطق شمالی تهران عدم تناسب جنس خاک با ساخت‌وسازها اصلی‌ترین دلیل فرونشست است که حتی برخی از معماران را نیز دچار مشکل جدی کرده است. از طرفی در جنوب شهر عمده فرونشست‌ها به دلیل انحلال تشکیلات زیرسطحی سیالات است. زمین‌شناسان اعتقاد دارند تشکیلات زیرسطحی پایتخت به واسطه انحلال توده آهکی به تدریج از بین رفته و همین موضوع در نهایت منتج به فرونشست‌های سریالی می‌شود.

دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران یادآور شد: باید در نظر داشته باشیم شبکه هیدرولوژی آب تهران به دلیل ساخت‌وسازهای گسترده دچار تغییرات زیادی شده است. سطح خاکی شهر تهران که سال‌ها با قنوات همزیستی داشته است، امروز به واسطه پوشش آسفالتی در برابر نفوذ آب مقاوم و همین عامل موجب شده تا سفره‌های زیرزمینی تبدیل به حفره‌های مکنده تهدیدآفرین شود. طبعا زنده کردن این سازه‌های آبی می‌تواند تا حدودی مخاطرات را کاهش دهد، ضمن اینکه شبکه آب‌رسانی در تهران نیز دچار فرسودگی شده و باید چاره‌ای اندیشید چراکه این فرسودگی و نشت آب می‌تواند در کنار سستی خاک و حفره‌های خالی قنوات شدت وقوع بحران‌ها را تشدید کند.

تاثیر فرونشست بر خسارات زلزله احتمالی پایتخت

مشاور معاون عمرانی شهردار تهران با بیان اینکه تهران از جمله احتمالات اصلی زلزله‌های آتی در منطقه است، این موضوع را یک واقعیت غیرقابل انکار توصیف کرد و گفت: در صورت بروز بحران زلزله، فرونشست‌ها می‌توانند شدت و حجم خسارت‌های وارد شده را دو چندان کنند. اما آنچه که در این میان جای تاسف دارد، فقدان مدیریت یکپارچه در زمان وقوع بحران است.به اعتقاد وی، ازهم‌گسیختگی در مدیریت شهر ثمره‌ای جز کند شدن سرعت ایمن‌سازی تهران در برابر مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی نخواهد داشت.

طباطبایی در ادامه خاطرنشان کرد: مرور تجارب جهانی نیز این نکته را برای ما یادآوری می‌کند که تغییر اقلیم، چالش‌های فعلی شهرها را تشدید خواهد کرد. این چالش‌ها عمدتا فقیران شهری را که مجبورند در مسیر سیلاب‌ها و مکان‌های مستعد لغزش و فرونشست زمین زندگی کنند، بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. آنها بیشترین خسارت ناشی از تغییر اقلیم را متحمل خواهند شد و چنانچه روند تغییر اقلیم به این صورت افزایشی باشد این تاثیر به مراتب شدیدتر خواهد شد. وی با بیان اینکه شهرها به خودی خود با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند که اضافه شدن مشکل تغییر اقلیم معضلات آنها را دوچندان می‌کند، خاطرنشان کرد: چالش زمانی حادتر می‌شود که شهرها مجبور می‌شوند هر هفته بیش از سه میلیون سکنه جدید را پذیرا باشند. شهرها اغلب به‌عنوان مخرب محیط زیست و اضافه بار اکولوژیکی طبیعت محسوب می‌شوند اما آنها همزمان می‌توانند به‌عنوان یک مدل و نمونه از کارایی زیست محیطی نیز در نظر گرفته شوند، چرا که با افزایش تراکم و مدیریت بهتر، هزینه ارائه خدمات کاهش می‌یابد، نوآوری ترویج و رفاه از طریق توسعه اقتصادی میسر می‌شود.به گزارش «دنیای اقتصاد»، با این تعابیر می‌توان گفت تهران و دیگر شهرهای ایران در مسیر توسعه خود باید ابعاد زیست‌محیطی را بیش از گذشته مورد توجه قرار دهند چراکه بی‌توجهی به این ابعاد عملا روند توسعه شهری را مختل می‌کند.