کودک مسوولیت‌پذیر
سارا محمودی آیا شما نیز با این مساله درگیر هستید که اگر بخواهید کاری به نحو درست انجام شود، خودتان شخصا باید آن را انجام دهید؟ احتمالا وقتی قرار باشد کاری به کودکان بسپرید، این معضل دو چندان مطرح می‌شود. گویی ترجیح ما این است که به جای اینکه به فرزندمان مسوولیتی بدهیم (مثلا کمک کردن در نظافت خانه، شستن ظرف خودش یا خرید برخی اقلام مورد نیاز خانه از سوپرمارکت) به او اجازه دهیم که فیلم مورد علاقه‌اش را ببیند. ما آنها را دوست داریم و نمی‌خواهیم دچار مشقت و سختی شوند. برخی والدین اعتقاد دارند که کودکان کارهایی را که به آنها سپرده می‌شود، درست انجام نمی‌دهند؛ لذا اگر خودتان کارهای خانه را انجام دهید، هم کارها بهتر انجام می‌شود و هم وقت کمتری از شما گرفته می‌شود. برای مثال بسیاری از مادران ظرف‌هایی را که فرزندانشان می‌شویند دوباره تمیز می‌کنند، چون اعتقاد دارند که بچه‌ها آنها را به خوبی نشسته‌اند. شاید در برخی موارد این درست باشد (و البته در برخی موارد دیگر غلط) اما این باعث می‌شود که فرزند شما ارزش کار و اهمیت آن را متوجه نشود. یاد دادن اخلاق کاری به کودکانتان بخشی از فرایند تربیت آنها است. چیزی که به آنها احساس مسوولیت می‌دهد و باعث می‌شود که آنها برای شخصیت و کارشان احترام و ارزش قائل شوند. البته خودتان هم فهمیده‌اید که بچه‌ها پس از چند آزمون و خطا، کارها را یاد می‌گیرند و آنها را به درستی انجام می‌دهند، فقط باید به آنها این فرصت را داد. در ادامه ما به چند نکته مهم در همین رابطه اشاره می‌کنیم. مدرسه به عنوان محل کار به کودکان یاد دهید که به تکالیف مدرسه به عنوان شغل نگاه کنند. معلم رییس اوست و او مسوول شده است تا کارهایی را انجام دهد. مدرسه یکی از اولین مکان‌هایی است که بچه‌ها یاد می‌گیرند مهارت‌های اجتماعی خود را ارتقا دهند؛ لذا می‌توانید به آنها مسوولیت پذیری و احترام به قواعد را یاد دهید. بهترین آموزش، عمل کردن است. این کار به پیشرفت تحصیلی آنها هم کمک می‌کند. انجام کارها بر اساس برنامه زمانی معین به کودک بگویید که انجام تکالیفش بخشی از برنامه روزانه اوست، کاری که باید انجام دهد. همه ما در زندگی تکالیف متعددی داریم که گاهی در انجام آنها کاهلی می‌ورزیم. دوران کودکی بهترین دوران است که ما یاد بگیریم تا از سهل‌انگاری و تعویق تکالیفمان اجتناب کنیم. این‌گونه در طی تمام سال‌های تحصیل (که طولانی‌ترین و بهترین فرصت آموزش مهارت‌ها به فرزند است.) او یاد می‌گیرد که نباید تکالیفش را به تعویق بیندازد، بلکه باید آنها را طبق برنامه زمانی معینی که خودش تعیین می‌کند انجام دهد، برای مثال به جای اینکه به او بگویید که جمعه‌ها اتاقش را نظافت کند، به او بگویید که هر روز باید اتاقش را تمیز کند. باید بلافاصله بعد از بلند شدن از تخت، رختخوابش را مرتب کند. تبدیل شدن این مساله‌ها به عادت، یعنی او ظرفیت ذهنی و روانی کمتری برای انجام این کارها صرف می‌کند. ذهن انسان انرژی کمتری صرف کارهایی می‌کند که به آنها عادت کرده باشد. در این صورت او بدون احساس جبر و تحمیل از جانب شما پس از مدتی داوطلبانه کارهای شخصی‌اش را انجام می‌دهد. با هم کار کنید حتما شما نیز این تجربه را داشته‌اید که کودک را برای نظافت اتاقش به آنجا می‌فرستید و بعد از مدتی که به او سر می‌زنید، او را در حال بازی می‌بینید، اما وقتی شما تصمیم می‌گیرید به او کمک کنید، می‌بیند که علاقه‌مند شده است که کارها را انجام دهد. کار گروهی دو کار کرد مهم دارد: نخست اینکه او را تشویق می‌کند که کارها و تکالیفش را انجام دهد. دوم اینکه به او در عمل اهمیت مشارکت و همکاری را نشان می‌دهد، البته به یاد داشته باشید که شما قرار است او را تشویق کنید که خودش کارها را انجام دهد، نه اینکه شما به جای او آنها را به عهده بگیرید. اینکه شما بروید و اتاق او را تمیز کنید، کمک کردن به او نیست. از جایزه کمتر استفاده کنید برخی مادرها مدام برای انجام کار‌های خانه، جایزه تعیین می‌کنند. «اگر اتاقت را ظرف نیم ساعت تمیز کنی عصر با هم به پارک می‌رویم» و... این‌گونه جایزه‌ها البته در لحظه جواب می‌دهد، اما در دراز مدت کارکردی منفی دارد. او به جای اینکه اهمیت و ارزش کار را یاد بگیرد، تنها به جایزه فکر می‌کند؛ لذا سعی می‌کند اتاق را سردستی تمیز کند تا عصر با هم به پارک بروید. در این صورت آنها اخلاق کار را یاد نگرفته‌اند. اخلاق کار این نیست که ما کاری را انجام ندهیم مگر اینکه قبل از آن به جایزه‌ای برسیم. اخلاق کار یعنی خود کار و تکلیف شما برای شما انگیزه‌ای باشد تا آن را به بهترین نحو تمام کنید. به جای جایزه تعیین کردن برای او توضیح دهید که چرا این کار را از او می‌خواهید. «وقتی اتاقت تمیز است و همه چیز سر جایش است، احساس بهتری داری. شادتر هستی و هر وقت هم چیزی را خواستی به جای اینکه کلی دنبالش بگردی و وقتت را تلف کنی، بلافاصله آن را سر جایش پیدا می‌کنی. اگر نصف وقتی که صرف جست و جوی وسایلت می‌کنی، صرف نظافت اتاقت کنی، همه چیز مرتب می‌شود.» این می‌تواند نمونه‌ای از توضیح علت تمیز کردن اتاق برای فرزند باشد. به قدرت و توان عقلانی آنها اعتماد کنید. به او فرصت دهید ممکن است از نتایج کار او ناراضی باشید. ممکن است شما را عصبانی کند و شما بخواهید او را سرزنش کنید، اما دست نگه دارید. به کار‌های او احترام بگذارید. اگر ظرف‌هایش را به خوبی نشسته، به جای اینکه خودتان دوباره ظرف‌ها را بشویید، به او بگویید که ظرف‌ها چطور بهتر شسته می‌شوند. اگر ظرف‌ها را خودتان بشویید، ضربه‌ای عمیق به اعتمادبه‌نفس او زده‌اید. او کارهایش را انجام نمی‌دهد، چون از سرزنش شما می‌ترسد. فراموش نکنید که قضاوت پدر و مادر مهم‌ترین موضوع برای کودکان است. او خودش را از چشم‌های شما می‌بیند. اگر شما به او اعتماد اتمام کارها را ندهید، مطمئنا او هم اعتمادش را از دست خواهد داد. برای او الگو باشید اگر شما مدام کارهایتان را به تعویق بیندازید، حرف‌هایتان تاثیری در او نخواهد داشت. کودکان ما آیینه‌هایی هستند که آیین ما را در خود منعکس می‌کنند. مراقب رفتار خود باشد. این بهترین آموزشی است که می‌توانید به او بدهید.