دستیابی به شهر هوشمند؛ از رویا تا واقعیت
دنیای اقتصاد، زهرا صفدری- نشست شهر هوشمند، اقتصاد هوشمند به همت انجمن علمی دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد و اساتید و کارشناسان اقتصادی به بحث و تبادل نظر در این زمینه پرداختند. غلامحسین راغفر، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س)، محمدعلی خطیب مسئول مطالعات و پژوهش‌های اتاق بازرگانی خراسان رضوی و مهدی برادران معاون توسعه و برنامه‌ریزی شهردار مشهد کارشناسان حاضر در این برنامه بودند. تعریف شهر هوشمند و اقتصاد هوشمند، نوآوری، ایده‌پردازی و اهمیت نیروی انسانی در شهر هوشمند، ظرفیت شکل‌گیری شهر هوشمند در جامعه ایرانی و تبدیل مشهد به شهری هوشمند از جمله موضوعات مطرح شده در این نشست بود.

صحبت از شهر هوشمند در جامعه ما، تفکری آرمانی و رویایی است
عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) در این برنامه گفت: ما اسیر ساختار تولیدی غلطی هستیم که امکان تحقق اقتصاد هوشمند را از بین برده است.
در جامعه‌ای که اقتصاد آن به فعالیت‌های دلالی، سفته‌بازی، رباخواری و فعالیت‌های غیرمولد پاداش بزرگی می‌دهد، تولید شکل نمی‌گیرد چه برسد به تولیدات دانش‌بنیان و عرضه در رقابت‌های بازار جهانی.
غلامحسین راغفر افزود: اقتصاد و جامعه ما گرفتار مناسباتی کج است و تا زمانی‌که اصلاحات لازم صورت نگیرد، به نظر می‌رسد صحبت از شهر هوشمند یک رویاست و در جامعه‌ای که هنوز محیط‌های علمی مناسب در آن شکل نگرفته، با فقدان زیرساخت‌ها مواجه بوده و فرصت‌های لازم برای رشد، خلاقیت و نوآوری در آن وجود ندارد، سخن از شهر هوشمند نشانه تفکر آرمانی و رویاپردازانه است.
این اقتصاددان یادآور شد: به نظر می‌رسد که طرح یک جامعه فراصنعتی مانند شهرهای هوشمند، با واقعیت‌های جامعه ما فاصله زیادی دارد. شکل‌گیری یک شهر هوشمند مستلزم رشد نهادی لازم و فراهم کردن بسترهای نوآوری و خلاقیت است که می‌تواند روی بستر توسعه‌یافتگی و همسویی رشد تکنولوژی با رشد و بلوغ اجتماعی، شکل بگیرد.
راغفر با اعتقاد بر اینکه ظرفیت شکل‌گیری شهرهای هوشمند را در جامعه خودمان نمی‌بینم، تصریح کرد: علت این امر مدیریت‌های کلان شهری و به عبارت بهتر مدیریت کلان جامعه است، زیرا شهرهای ما امروز به شدت در تعرض سرمایه و اقتصاد در جامعه هستند و تحقق شهر هوشمند فراتر از تکنولوژی نیازمند زیرساخت‌های مدنی و همکاری‌های عمومی است.
عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) در توضیح تفاوت میان شهر هوشمند با شهر سایبری، گفت: در تعریف شهرهای سایبری تاکید بر تکنولوژی، شبکه‌های ارتباطی، عوامل هوشمند و زیرساخت‌های دیجیتالی شهرها و اجتماعات محلی هوشمند است، این شهرها محصول خلاقیت‌های انسانی، همکاری در نوآوری و کاربردهای هوش مصنوعی موجود در یک جامعه محلی هستند، اما شهرهای هوشمند با نمادهای نوآوری و خدمات آنلاین و تعاملی که درون زنجیره‌های عرضه جهانی قابل عمل هستند، تعریف می‌شوند.
راغفر تاکید کرد: شهر هوشمند محصول یک نوآوری است و نوآوری خود نیازمند محیط نهادی مناسبی است که بدون آن شکل‌گیری شهر هوشمند امکان‌پذیر نیست. شهرهای هوشمند به مثابه سامانه‌های قلمرویی پیشرفته هستند که همراه با نوآوری، ادغام کننده فضاهای همکاری و دیجیتالی به‌شمار می‌روند.
راغفر در پاسخ به سوال یکی از دانشجویان حاضر در جلسه مبنی بر اینکه آیا در جامعه‌ای که اقتصادش با اختلاس‌های میلیاردی مواجه بوده و تفکر حاکم حتی در زمینه استفاده شهروندان از اینترنت منفی است، می‌توان انتظار شکل‌گیری شهر هوشمند را داشت، گفت: نخستین نکته برای داشتن شهری هوشمند، نوآوری است و این امر مستلزم زیرساخت‌هایی است که در جامعه ما وجود ندارد و باعث تاسف است.
این استاد اقتصاد ادامه داد: ایران از نظر ظرفیت‌های انسانی، موقعیت سوق‌الجیشی و منابع در اختیارش، کشوری استثنایی در دنیاست، درآمدی که می‌توان از طریق ترانزیت در این کشور بدست آورد بیشتر از پول نفت است؛ اما مشکل اصلی در این زمینه به فعلیت رساندن این ظرفیت‌های بالقوه است.
راغفر خاطرنشان کرد: نوع نگرش مسئولان نسبت به همه چیز باید متناسب با اهدافی که تعریف می‌کنند، باشد، اینکه چشم‌اندازی تعریف کنیم و نگاهمان در مسیر دیگری باشد، ما را از رساندن به اهدافمان بازمی‌دارد. به نظر من تحقق اقتصاد مقاومتی بر پایه تولید و بهره‌وری امکان پذیر است؛ اما در جامعه‌ای که فعالیت‌های بانکی‌اش آلوده است، نمی‌توان انتظار تحقق چنین اقتصادی را داشت. در جامعه ما نظام بانکی آنقدر آلوده است که و منابع ملی را در خدمت منافع گروه خاصی قبضه کرده است و در جهت‌های دیگری سوق می‌دهد.

اقتصاد هوشمند،
حاصل خلاقیت و نوآوری است
مسئول مطالعات و پژوهش‌های اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در این نشست گفت: مدیریت شهری امروز در مقابل مساله جدیدی به نام اقتصاد هوشمند قرار گرفته و شهر هوشمند واکنشی در برابر اقتصاد هوشمند است. منظور از اقتصاد هوشمند اقتصاد باز با رشد درون‌زا و حاصل خلاقیت و نوآوری است که قدرت تعامل با دنیای بیرون خود را دارد.
محمدعلی خطیب افزود: دانش و اطلاعات، پایه‌های اساسی این نوع اقتصاد است، اقتصاد هوشمند اقتصادی است که توان تولید کالاهای رقابتی و خلق بازار برای نوآوری‌ها را داشته باشد. امروز اساس تجارت دیگر مزیت نسبی قیمت کالا و هزینه تولید نیست، بلکه نوآوری در محصول است و پاسخ گفتن به شاخص‌هایی که تاکنون به آن پاسخی گفته نشده است.
خطیب تاکید کرد: اگر اتاق بازرگانی به دنبال به‌دست آوردن جایگاهی مناسب در صادرات است، باید توان این را داشته باشد که بازار جدید برای کالاهای تولیدی را بدست آورد.
مسئول مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی اتاق استان با بیان اینکه اقتصاد هوشمند دارای پنج مشخصه اصلی است، تصریح کرد: در اقتصاد هوشمند، بازدهی نزولی دیگر وجود ندارد، اقتصاد باید قدرت تعامل با بیرون را داشته باشد، نیروی انسانی که در تولید کالاهای رقابت‌پذیر دخالت دارد از دانش و تخصص بالا برخوردار است و سرمایه موجود، سرمایه فیزیکی نیست، بلکه سرمایه انسانی و فیزیکی است.

مفهوم شهر هوشمند،
دور از شهر و کشور ما نیست
معاون توسعه و برنامه‌ریزی شهرداری مشهد در این برنامه گفت: مفهوم شهر هوشمند مفهومی دور از شهر و کشور ما نیست و ما برای عملی کردن این رویا آمده‌ایم. شهر هوشمند مفهومی بین رشته‌ای دارد و بخش زیادی از آن به حوزه خدمات مربوط می‌شود و انحصار اقتصاد به حوزه تولید موجب کم‌توجهی به حوزه خدمات می‌شود.
محمدمهدی برادران افزود: طرح آمایش استان خراسان براساس اقتصاد خدماتی تدوین شده و شاید در مورد مشهد می‌توان شهر هوشمند در زمینه اقتصاد را محقق کرد. اگر به دنبال تحقق مباحث اقتصادی هستیم، یکی از راهبردهای عملیاتی تحقق اقتصاد مقاومتی، استفاده از مباحث هوشمندسازی است.
برادران از عوامل فناوری، انسانی، حکومتی، سیاست و بخش‌نامه‌ها به عنوان اجزای اصلی شهر هوشمند نام برد و اظهار کرد: شهر هوشمند دارای شش محور اساسی مردم هوشمند، پویایی هوشمند، محیط هوشمند، حکمرانی هوشمند، زندگی هوشمند و اقتصاد هوشمند است و مهمترین وجه تمایز شهر هوشمند و شهر الکترونیک، بحث مردم است.
معاون توسعه و برنامه‌ریزی شهرداری مشهد از تلاش برای فراگیری اینترنت بی‌سیم در تمام سطح شهر خبر داد و افزود: در جهت شهرهایی حرکت می‌کنیم که اینترنت بی‌سیم در تمام شهر حاکم است و مقدمات این موضوع را هم طی کرده‌ایم. ایجاد کارت هوشمند شهروندی از نمونه‌های قابل لمس برای شاخص‌های راهبردی شهر هوشمند بر اقتصاد هوشمند است و بحث حمل و نقل هوشمند هم از دیگر مباحث مورد نظر ما در رسیدن به شهری هوشمند است.
برادران در پاسخ به سوال یکی از دانشجویان حاضر در نشست مبنی بر اینکه چگونه می‌توان شهری هوشمند داشت درحالی‌که تفکر حاکم بر کشور ما نسبت به مسائلی مثل استفاده از اینترنت منفی بوده و شاهد اختلاس‌های میلیاردی در اقتصاد هستیم؟ گفت: این مباحث واقعیت‌های بیرونی اقتصاد ملی ماست. من به عنوان معاون شهردار باید تمام تلاشم را برای ایجاد موج امید به آینده در دانشگاهی که قرار است آینده این شهر را بسازد، داشته باشم.

حاشیه‌ها:
- با وجود تبلیغات انجام شده در سطح دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه فردوسی در زمینه برگزاری این نشست، استقبال بسیار کمی از سوی دانشجویان صورت گرفت و بسیاری از صندلی‌های آمفی تئاتر دانشکده خالی بود.
- دکتر راغفر در پایان سخنان خود در تعریف شهر هوشمند، در و اکنش به برگزاری نشستی با این موضوع گفت: برای من جای سوال است که چرا به این مساله می‌پردازید، درحالی‌که مسائل مقدماتی‌تر و مهمتری برای پرداختن به آن وجود دارد.
- دانشجویی که با انتقاد از برادران، به طرح پرسش پرداخته بود، وقتی در برابر پاسخ‌های معاون شهردار قانع نشد، سالن را ترک کرد.