ناتوانی «تعطیلات» در مهار آلودگی هوا

تعطیلی پراکنده مدارس تهران طی شش روز از پاییز و زمستان امسال، به‌دلیل ناپیوستگی و عدم سازمان‌یافتگی، هدف متولیان دولتی در زمینه کنترل آلودگی هوا را محقق نکرد، به نحوی که در تمام موارد مذکور فردای روز تعطیل، آسمان پایتخت همچنان مملو از ذرات آلاینده بوده است.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، انباشت آلودگی در لایه‌های جو، یکی از مهم‌ترین دلایل آلودگی هوای تهران به شمار می‌رود که موجب می‌شود با یک روز تعطیلی مقطعی، نتوان به تخلیه آلودگی امید بست. به این ترتیب تعطیلی موردی و نامنظم مدارس در شش روز غیرمتوالی طی ماه‌های آبان تا دی، نه تنها در اغلب موارد موجب کاهش محسوس حجم آلاینده‌های هوای تهران نشده است، بلکه حتی به‌دلیل ناپیوستگی، از هدف دیگر یعنی جلوگیری از قرار گرفتن دانش‌آموزان به‌عنوان گروه‌های حساس جامعه در معرض آلودگی هوا ناکام مانده است؛ چراکه تعطیل شدن مدارس که اغلب متعلق به تمام مقاطع تحصیلی هم نبوده و صرفا مربوط به مهدهای کودک و مقاطع پیش‌دبستانی و دبستان بوده است، آن‌گونه که باید از حجم سفرهای درون‌شهری نکاسته و در نتیجه روزهای بعد از تعطیلی مدارس در دو ماه اخیر نیز، با وجود کاهش جزئی و خفیف شاخص کیفیت هوا، روزهای «سالم» نبوده‌اند.

مقایسه شاخص روزهای تعطیل و روزهای پس از تعطیلی مدارس با یکدیگر، مویدی بر این فرضیه کارشناسان محیط زیست است که با توجه به انباشت آلودگی در جو تهران، تعطیلی موردی عملا موجب کاهش چشمگیر حجم ذرات آلاینده هوا در جو نشده و این مدعا را اثبات می‌کند که هیچ رابطه مستقیمی میان تعطیلات بی‌قاعده و نامنظم با کاهش آلودگی هوا وجود ندارد. این در حالی است که از ابتدای امسال تاکنون، دولت سه مصوبه مهم درباره آلودگی هوای تهران و سایر کلان‌شهرها داشته که بین زمین و هوا معلق مانده و به نتیجه اجرایی خاصی نرسیده است. هر سه مصوبه مذکور مرتبط با کاهش ساعات کار و تحصیل در پایتخت و دیگر کلان‌شهرها با هدف کاهش آلودگی هوا بوده است که اگر به مرحله اجرا رسیده بود، کیفیت هوای زمستان امسال به لحاظ شدت آلودگی به مراتب بهتر از وضعیت کنونی بود.

نخستین مصوبه مهم دولت مربوط به اواخر بهار امسال بود که هیات دولت با تصویب یک برنامه جامع ۲۷ ماده‌ای موسوم به «کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها»، برای نخستین بار موضوع «اصلاح و تنظیم مجدد تقویم تعطیلات کشور» را رسما در دستور کار قرار داد. بر اساس این مصوبه هفت وزارتخانه و دو سازمان زیرمجموعه نهاد ریاست‌جمهوری، موظف شدند با تشکیل یک کارگروه از نیمه شهریور ماه امسال، مطالعه مفصلی برای «کاهش ایام و ساعات کار و تحصیل در طول هفته» را آغاز کنند و نتایج مطالعات را حداکثر ظرف سه ماه، برای تصمیم‌گیری و اقدام نهایی به هیات دولت ارائه دهند. کارگروه مذکور همچنین مکلف شد بسته «مدیریت تقاضای سفر» با هدف کاهش سفرهای درون‌شهری بابت کاهش ترافیک و آلودگی هوای شهرهای بزرگ ارائه کند. برای این منظور، «کاهش ایام کار هفته در تمامی دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی» و همچنین «کاهش روزها و ساعات تحصیلی مدارس» به صراحت از جانب هیات دولت در متن مصوبه قید شد.

دومین تصمیم دولتی در این رابطه را نیمه شهریورماه، کارگروه ساماندهی تعطیلات که مسوولیت آن با سازمان حفاظت محیط زیست است و طبق مصوبه دولت تشکیل شده، اتخاذ کرد. نتیجه تشکیل جلسات این کارگروه، مطرح شدن پیشنهاد تعطیلات دوهفته‌ای مدارس در انتهای پاییز و ابتدای زمستان در ازای کاهش دوهفته‌ای تعطیلات تابستانی مدارس بود؛ چراکه از اواخر پاییز اغلب کیفیت هوا به‌دلیل پدیده وارونگی هوا دچار افت شدید می‌شود و از این رو کارگروه مذکور برای جلوگیری از قرار گرفتن دانش‌آموزان در معرض آلودگی از یکسو و کاهش سفرهای درون‌شهری و کنترل حجم آلاینده‌های هوا از سوی دیگر، بررسی پیشنهاد تعطیلات دوهفته‌ای مدارس را در دستور کار قرار داد. این پیشنهاد تنها خبر و تصمیم اولیه‌ای بود که از محتوای جلسات کارگروه مذکور حاصل شد اما به جایی نرسید و ثمره‌ای برای مهار آلودگی هوا نداشت.

سومین مصوبه را هیات دولت در جلسه ۲۵ آبان‌ماه گذراند که طی آن پیشنهاد «اصلاح تقویم آموزشی کشور» مورد تایید قرار گرفت و به همین منظور «لایحه لغو قانون بازگشایی مدارس در اول مهرماه هر سال» با درخواست قید دو فوریت برای طرح در مجلس شورای اسلامی تصویب و همزمان مقرر شد وزارت آموزش و پرورش «طرح تقویم جدید آموزشی کشور» را با رویکرد افزایش کارآیی و بهره‌وری سیستم آموزشی توأم با حفظ سلامت جسم و روان دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی و توزیع تعطیلات مدارس در طول سال با توجه به‌خصوصیات اقلیم مناطق مختلف کشور تهیه و پس از تایید کارگروه کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها برای تصویب نهایی به هیات وزیران ارائه کند تا در قالب لایحه به مجلس برود. با این حال هر سه این تصمیمات دولتی که ناظر بر بازتنظیم تعطیلات ادارات و مدارس و نیز گنجاندن تعطیلات دو هفته پاییزی به‌صورت ثابت و منظم در تقویم کشور بود، به‌دلیل عدم همراهی بدنه دولت معلق ماند و در روزهای آلوده امسال، بازهم تعطیلات موردی مدارس جایگزین تعطیلات سازمان یافته شد. بنابراین نگاه سازمان‌یافته و کاملی نسبت به موضوع تعطیلات و تاثیر آن بر کاهش پایدار آلودگی هوا هنوز در دولت شکل نگرفته است.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، از ابتدای پاییز امسال تاکنون با تصویب کمیته اضطرار آلودگی هوا، مدارس تهران در مقاطع تحصیلی گوناگون مجموعا ۶ روز تعطیل شده است که اگر این میزان تعطیلی با برنامه‌ریزی قبلی و به‌صورت متوالی و سازمان یافته معادل دست‌کم یک هفته رخ داده بود، حجم قابل توجهی از آلودگی هوا ناشی از انباشت آلاینده‌ها در آسمان پایتخت تصفیه می‌شد. غفلت و کم‌کاری دستگاه‌های دولتی در قبال مصوبات عمل نشده مذکور نه تنها فایده‌ای برای کنترل آلودگی هوا نداشت بلکه یک آسیب تحصیلی نیز به دنبال داشت، به این معنا که اگر تعطیلات پاییزه تصویب و عملیاتی شده بود، در ازای آن ۱۵ روز از تعطیلات تابستانی دانش‌آموزان کاسته می‌شد اما با این مدل تعطیلی موردی و نامنظم که از سر ناچاری رخ می‌دهد، عملا تعداد روزهای تحصیلی، بدون جبران کاهش یافت.

از سوی دیگر هدف اصلی تعطیلات مذکور که با تصمیم کمیته اضطرار آلودگی هوا مصوب شد، تضمین سلامت دانش‌آموزان از طریق جلوگیری از قرارگیری در معرض آلودگی هوا است. اما بررسی «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد، افت حجم آلاینده‌های هوا در روزهای بعد از تعطیلی مدارس اندک بوده و در تمام شش مورد تجربه شده امسال، کیفیت هوا فردای تعطیلی مدارس همچنان ناسالم برای گروه‌های حساس (با شاخص بیش از ۱۰۰ واحد) بوده است. شاید عنوان تعطیلی دو هفته‌ای مسوولان امر را قدری محافظه‌کار کرده باشد درحالی‌که با توجه به تعطیلی پنجشنبه مدارس ابتدایی و اختیاری بودن این روز در مقاطع متوسطه، عملا با اعمال ۱۰ روز تعطیلی، این تصمیم قابل تحقق است. با این حال روزهای پایانی دی‌ماه در حالی فرا رسیده که فرصت دولت برای عملیاتی کردن این ایده سپری شده و هر تصمیمی که در ماه‌های باقی‌مانده از عمر دولت‌یازدهم قطعی شود، در سال جاری اجرا نخواهد شد.