جادوی سرگرمی روی خط تحول

نسیم بنایی
روزنامه نگار

نخ‌های ضخیم و رنگی‌رنگی را با دو میله‌ای که در دست داشت به هم گره می‌زد و زمستان خود را با آن سر می‌کرد. هر بار بیکار می‌شد سرگرمی‌اش همان کامواهای رنگی‌رنگی و دو میله باریک بود و حاصل آن شال‌گردن یا کلاهی می‌شد که کودکی را از گزند سرما در امان نگه می‌داشت؛ اما سرگرمی مادربزرگ‌ها به عصر مدرن نرسید یا اگر هم رسید به آن شکل سنتی‌اش نیست؛ شاید دختربچه‌ای روی تبلتش با پیکسل‌های رنگی شال‌گردنی مجازی ببافد و چند دقیقه بعد آن را بشکافد اما دیگر کمتر کسی به سبک مادربزرگ‌ها خودش را با کامواهای رنگی سرگرم می‌کند.

همه مردم فهرستی از سرگرمی‌ها دارند که اوقات فراغت‌شان را با آن پر می‌کنند، اما از آنجا که مردم همه کشورها در گذر زمان متحول می‌شوند، فهرست سرگرمی‌های آنها نیز در طول زمان دگرگون می‌شود. یک روز فرفره و قهوه‌خانه لحظه‌های آزاد را مسرت‌بخش می‌کند و روز دیگر تلگرام و کافه‌گردی؛ آنچه در این بین همواره پابرجاست خودِ فهرست سرگرمی‌هاست که بدون آن نبض زندگی در اوقات فراغت از دست می‌رود. از زمانی‌که تمدن بشری برای نخستین بار ظهور کرد تاکنون، مردم در حال انتخاب کردن بوده‌اند. آنها برای اوقات فراغت خود نیز سرگرمی‌های جدیدی کشف و انتخاب می‌کنند؛ کشفیاتی که بیشتر از خود فرد به ویژگی‌های آن فرد و ساختار اقتصاد و جامعه‌اش مربوط می‌شود. در دنیای مدرن همه‌چیز در معرض تغییر و تحول است، از شغل گرفته تا سیاست، اقتصاد، محیط زیست و حتی خود افراد؛ همه اینها گاهی یک‌شبه دستخوش انقلابی غیرقابل باور می‌شوند.

سرگرمی‌ها و علاقه مندی‌های افراد نیز بخشی از این ماجراست؛ گاهی یک تلنگر در فرد می‌تواند حکم تکانی شدید برای سرگرمی‌های او داشته باشد تا جایی‌که منجر به خانه‌تکانی فهرست سرگرمی‌هایش بشود. البته برخی از کارشناسان بر این باورند که سرگرمی‌ها همیشه و به همین شکل جاری و ساری بوده‌اند. برای مثال آنها به ورزش به‌عنوان یکی از سرگرمی‌های محبوب آدم‌ها اشاره می‌کنند و می‌گویند هر چند شکل و انواع ورزش‌ها در گذر زمان تغییر کرده اما ماهیت آن به همین شکل باقی مانده؛ یعنی همیشه عده‌ای به بدن خود رنج و مشقت ورزش کردن را به‌عنوان یک سرگرمی در اوقات فراغت وارد کرده‌اند. مورد دیگر «مطالعه کردن» است که هیچ‌گاه از مُد نیفتاده، گویی تا بشر روی زمین است، خواندن هم یک نوع سرگرمی خواهد بود. هرچند برخی کارشناسان معتقدند پای تغییر هیچ‌گاه به دنیای سرگرمی باز نمی‌شود اما عده‌ای هستند که جور دیگری استدلال می‌کنند.

آنها می‌گویند بعضی از سرگرمی‌های بشر مثل خواندن یک سرگرمی «ابدی» هستند، یعنی تا بشر روی زمین است این سرگرمی نیز وجود دارد؛ اما برخی از دیگر سرگرمی‌ها به مرور زمان کشف و به مرور زمان محو می‌شوند. مثلا سر و کله بازی‌های رایانه‌ای یا فیلم‌های تلویزیونی تقریبا از اواسط قرن بیستم در زندگی انسان‌ها پیدا شد؛ اما حضور جعبه جادویی رفته‌رفته کمرنگ‌تر شد، جادوی تلویزیون دیگر مانند گذشته روی کودکان و سایر افراد تأثیر نمی‌گذارد و آنها را سرگرم نمی‌کند. تکنولوژی پیشرفت می‌کند و هر روز وسایل جادویی جدیدی می‌آیند که جادوی قبلی را بی‌اثر می‌کنند.

آیا سرگرمی‌ها می‌میرند؟

با یک جست‌وجوی ساده در گوگل می‌توانید به فهرستی طویل از انواع و اقسام سرگرمی‌ها دست پیدا کنید، اما در همه این فهرست‌ها برخی سرگرمی‌ها همواره بوده‌اند و به‌نظر می‌رسد در میان تمامی مردم جهان نیز مشترک هستند مثل «خوابیدن». در فهرست 50سرگرمی برتر مجله فوربس، «خواب» هفدهمین سرگرمی محبوب افراد است که فقط جایگاه آن در طول زمان تغییر کرده، اما همیشه در این فهرست حضور داشته‌است. در کنار این سرگرمی‌ها، گاهی نوستالژی و خاطره‌بازی افراد را به سمت برخی از سرگرمی‌های قدیمی سوق می‌دهد و باعث زنده نگه داشتن آن سرگرمی می‌شود. بسیاری از زنان صرفا به واسطه یک حس خاطره‌برانگیز دست به کاموا می‌برند یا گوبلن‌دوزی می‌کنند؛ آنها در انجام این سرگرمی در حقیقت به‌دنبال سرگرم کردن خود با یک حس قدیمی و خوب هستند. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از گزارش فوربس نشان می‌دهد که مردان معمولا سرگرمی‌های الکترونیکی یا علمی را ترجیح می‌دهند و به همین خاطر برخی از سرگرمی‌ها مثل تعمیر وسایل برقی را همیشه زنده نگه می‌دارند.

به این ترتیب بسیاری از سرگرمی‌ها نیز به‌دلیل همین علایق ذاتی هیچ‌گاه از بین نمی‌روند. هر آن چیزی که قدیمی است می‌تواند شکلی مدرن به خود بگیرد و خیلی سریع همگانی شود. فهرست سرگرمی‌ها همیشه در زندگی بشر بوده و آنچه این فهرست را تغییر داده حال‌وهوای آدم‌ها و جوامع است. بررسی‌های جامعه‌شناسانه نشان می‌دهد که جوامع افسرده و پژمرده معمولا فهرستی از سرگرمی‌های کسالت‌بار دارند که چندان هم طویل نیست. جوامع در حال گذر نیز به طور دائم با تغییر و تحول فهرست سرگرمی‌های خود روبه‌رو بوده‌اند. آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است این است که این فهرست همیشه در زمان اوقات فراغت به میان آمده و جامعه‌ای که فهرستی برای سرگرمی خود نداشته باشد احتمالا یک جامعه راکد و مرده است.