ریشه فساد در شهر چیست؟

ریشه فساد و انحراف از قوانین بالادست در نظام مدیریت شهری، به وجود «تبصره‌ها» و «استثناها» در حوزه اجرای ضوابط و مقررات شهرداری برمی‌گردد که بستر اولیه را برای دور زدن «خطوط قرمز مدنظر مجموعه مدیریت شهری» در لایه‌های پایین‌دست فراهم می‌کند.

بررسی‌های یک عضو شورای شهر پنجم تهران درباره الزامات و موانع دستیابی به شهرداری شیشه‌ای نشان می‌دهد: پیش‌شرط شفاف شدن همه اقدامات مدیریت شهری به‌خصوص در حوزه مالی، قراردادها و واگذاری‌ها، شناسایی دقیق ریشه بروز فساد شهری و مقابله با آن است. این بررسی که بهاره آروین - منتخب مردم تهران در شورای شهر- انجام داده است، مشخص می‌کند: برای جلوگیری از فساد لازم است بانک‌های مطمئن اطلاعاتی گوناگون در شهرداری با اتصال منطقی آنها به یکدیگر، شکل بگیرد. در این میان با توجه به زمان بر بودن ایجاد و اتصال این بانک‌های اطلاعاتی به یکدیگر، ضرورت دارد «تبصره‌ها و استثناها» در ضوابط و مقررات قانونی حذف شوند تا از این طریق، مسیرهای رخنه عوامل سوداگر و سوءاستفاده‌کننده، به نفع حقوق عمومی شهروندان، مسدود شود.

یک نمونه ساده اما مهم از آفت «تبصره‌ها» در ضوابط شهرداری که برای عده‌ای معافیت ایجاد می‌کند و همین معافیت‌ها زمینه بروز فساد و تضییع حقوق شهروندان را رقم می‌زند، «نحوه استفاده از اماکن مسکونی» برای برخی کاربری‌های مجاز است. به‌رغم آنکه در طرح جامع و تفصیلی شهر تهران، پهنه‌ها و کاربری‌های تک تک املاک مشخص شده اما تبصره‌‌ای در قانون شهرداری‌ها وجود دارد که به‌واسطه آن،‌ دایر کردن برخی فعالیت‌های شغلی در آپارتمان‌های مسکونی، بدون نیاز به تغییر کاربری مجاز و اخذ مجوز از شهرداری، در ساختمان‌های مسکونی مجاز است. این تبصره که بهره‌برداری غیرمسکونی از واحدهای مسکونی را برای دسته‌ای از مشاغل مجاز شمرده، امکان سوءاستفاده از سوی برخی فعالان تجاری را سبب شده است به‌طوری‌که در حال حاضر در محله‌های مسکونی شهر، دفاتر اداری و تجاری با تابلوی مشاغل مستنثی‌شده، در آپارتمان‌ها به کسب و کار مشغول هستند.

این اقدام باعث می‌شود حقوق عمومی شهر از سوی این گروه از فعالان تجاری که باید در حالت طبیعی با راه‌اندازی دفاتر تجاری، عوارض سالانه مشخص به شهرداری پرداخت کنند، نادیده گرفته شود. عضو معتقد به شهرداری شیشه‌ای در شورای شهر تهران می‌گوید: شکل‌گیری بانک‌های اطلاعاتی از همه فعالیت‌ها و عملکردهای مدیریت شهری از صدور مجوزها تا انعقاد قراردادها می‌تواند جلوی سو‌ءاستفاده از ضوابط را بگیرد. در مسیر شکل‌گیری شهرداری شیشه‌ای، یکسری تغییر و تحولات مثبت نیز باید در نظام نظارتی و مقرراتی شورای شهر اتفاق بیفتد که مهم‌ترین‌ آنها، راه‌اندازی موثر و کارآمد «مرکز پژوهش‌های شورای شهر تهران» است.

بهاره آروین در این باره معتقد است: برنامه‌ریزی در شهرداری تهران باید بر اساس آمار و ارقام صحیح و استفاده از نظرات صاحب نظران در حوزه‌های تخصصی باشد. جایگاه شورای شهر از دنباله‌روی لوایح و برنامه‌های شهرداری باید به پیشرو بودن در وضع مقررات و متعهد کردن شهرداری به آنچه در شورا به تصویب می‌رسد، تغییر پیدا کند. نکته آن است که نباید اعضای شورا صرفا تصویب‌کننده پیشنهادهای شهرداری باشند بلکه لازم است مجموعه شورا در هر حوزه شهری، دارای طرح و ایده متکی به مطالعات کارشناسی از قبل انجام شده و همچنین مشاوران مجرب برای تجزیه و تحلیل مسائل باشد. این عضو شورای شهر حتی بر قطع وابستگی مالی شورای شهر به شهرداری‌ها در همه شهرهای کشور با طراحی مسیر جداگانه پرداخت حقوق و دستمزد اعضای شورا از طریق پیگیری در دولت تاکید دارد.

یکی دیگر از الزامات دستیابی به شهرداری شیشه‌ای، بهبود سایت اطلاع‌رسانی شورای شهر است. بررسی‌های صورت گرفته از سوی آروین در این باره حاکی است: سایت فعلی شورا، فردمحور و خبرمحور است و تناسب آنچنانی با قواعد شفاف‌سازی از نوع گزارش‌دهی ساختار‌یافته و هدفمند ندارد. در سایت شورای شهر، صرفا مصاحبه با اعضا، وجه غالب را دارد بدون آنکه درباره رای‌گیری مصوبات و اینکه یک مصوبه با چه تعداد آرا و توسط چه کسانی به تصویب رسیده، اطلاع کامل ارائه دهد. از طرفی، مستندات درج‌شده در شورا، شکل نامناسب دارد و اطلاعات مفید در میان انبوه اطلاعات موجود، به ندرت قابل دستیابی است. یک نقطه ضعف دیگر سایت شورا به نبود اطلاعات مربوط به عملکرد اعضای شورا برمی‌گردد که امکان ارزیابی عملکرد نمایندگان مردم را از سوی مخاطب سایت، سلب می‌کند. در حال حاضر با مراجعه به سایت شورا، نمی‌توان مشکلات عمده شهر در سال‌های مختلف را مرور کرد و حتی نمی‌توان کارنامه شورای شهر طی دوره‌های گذشته را براساس وضعیت شهر در زمان شروع به کار شورا در یک دوره و میزان بهبود یا افول متغیرهای شهر در پایان فعالیت همان دوره سنجید.

این عضو شورای شهر برای پاسخگو کردن شورای شهر به مردم بابت انجام صحیح مسوولیت‌های نظارتی‌اش، پیشنهاد استفاده از الگوی شوراسنج برای پیگیری فعالیت اعضای شورا را مطرح می‌کند. همچنین اصلاح نظام شورایاری‌ها با تاکید بر نهادینه کردن نقش شهروندان در مدیریت شهری و شفاف‌سازی روندها، اقدام دیگری است که باید در مسیر دستیابی به شهرداری شیشه‌ای اتفاق بیفتد. همچنین پخش مستقیم جلسات شورای شهر از رادیو، ایجاد شبکه اینترنتی و پرهیز از برگزاری جلسات غیرعلنی نیز اقدامات همزمان برای تحول مثبت در این حوزه است.

بر اساس این گزارش، آروین عضو جدید شورای شهر تهران مهم‌ترین خواسته‌ها و پیشنهادهای مرتبط با مدیریت شهری در این دوره را شامل حل مشکل ترافیک و آلودگی هوا، استفاده از موتورهای برقی به جای بنزینی، افزایش ظرفیت مترو با افزایش تعداد واگن‌ها و تجهیز ناوگان، ایجاد مشوق در واگذاری اماکن تحت مالکیت شهرداری به صاحبان ایده‌های شهری، گسترش پیاده‌روها، اقدام جدی برای کاهش بودجه‌های توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل خصوصی (همچون ساخت بزرگراه‌ها) و تمرکز بر توسعه حمل‌ونقل‌ عمومی (توسعه شبکه مترو تهران و حومه و شبکه اتوبوسرانی شهری)، اقدام جدی برای در اولویت قرار دادن مقوله ایمنی شهر در برابر زلزله، حریق و سایر مخاطرات شهری، اقدام جدی برای ممانعت از تشدید بحران فرونشست زمین در تهران، توجه فوری به کمبود سرانه‌های خدماتی بالاخص پارکینگ و فضای سبز و همچنین جلب اعتماد عمومی عنوان کرده است. این عضو شورای شهر در عین حال از محدودیت‌هایی سخن گفته که وجود آنها در شورای شهر مانع از انجام کامل مسوولیت‌های نظارتی و پیشگیرانه شده است. به‌عنوان مثال، مدیریت شهری در کمیسیون ماده ۵ - کمیسیونی که کاربری‌ها در آن تغییر پیدا می‌کند- فقط یک حق رای دارد. در این صورت، چگونه مدیریت شهری می‌تواند مانع از تغییر کاربری‌ها شود. حل این چالش‌ها، برنامه کاری این دوره از شورای شهر است.