نامعادله جمعیت در دو نیمه کشور

معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد: وضعیت پراکندگی جمعیت در پهنه کشور نشان می‌دهد عدم تعادل بین شهرهای واقع در شمال و غرب کشور با شهرهای جنوب و شرق کشور وجود دارد که این موضوع ناشی از خاموش بودن سیستم مانیتورینگ شهری -رصد و پایش تحولات شهرسازی- در ۱۰ سال گذشته بوده است. پیامد این موضوع چنین است که برخی شهرها، بیش از ظرفیت تعیین شده برای‌شان، جمعیت‌پذیر شوند و برخی دیگر، به‌دلیل کمبود خدمات و مراکز شغلی، با کمبود جمعیت ساکن روبه‌رو شوند. ایران جزو کشورهایی است که نرخ رشد جمعیتی در آن بسیار بالا است. در حال حاضر آماری که از سرشماری سال ۹۰ وجود دارد نشان می‏دهد که ۴/ ۷۱ درصد جمعیت شهری در مقابل ۵/ ۲۸ درصد جمعیت روستایی است. جدول تحولات رشد جمعیت نیز نشان می‏دهد که از سال ۳۵ تا ۹۰ در مناطق شهری نرخ رشد سالانه جمعیت معادل ۳/ ۵ درصد بوده است و در سال ۹۰ این رشد سالانه به ۴/ ۲ درصد رسیده است.

نرخ رشد جمعیت روستایی در حال حاضر منفی است، اما نرخ رشد جمعیت شهری، مثبت و نسبت به نرخ رشد جمعیت کشور افزایش پیدا کرده است. در دو سه سال اخیر، نرخ رشد جمعیت به‌طور کلی (جمعیت روستایی و شهری) کاهش داشته و به ۲۹/ ۱ درصد در سال رسیده است. این در حالی است که در کنار کاهش بُعد خانوار، نرخ رشد جمعیت کاهش یافته، اما تعداد خانوار افزایش پیدا کرده است. پیروز حناچی معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی معتقد است: آمارها از افزایش خانوار در سطح کشور نشان می‏دهد که ما به تعداد مسکن بیشتری در کشور نیاز داریم، طوری‌که طی ۱۰ سال آینده باید حدود یک میلیون واحد مسکونی جدید در هر سال ساخته شود. دبیر شورای‌عالی شهرسازی کشور با ارائه جداول و آمارهای تحولات جمعیتی کشور توضیح داد: جدول تحولات سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۰ نشان‌دهنده آن است که بعد خانوار از ۰۲/ ۵ به ۵۵/ ۳ نفر رسیده است. به این معنا که در هر خانوار ایرانی تقریبا سه و نیم نفر حضور دارند.

وی افزود: گزارش وضعیت شهرهای کشور بین سال‌های ۶۵ تا ۹۰ نشان می‌دهد که ما در سال ۶۵، دارای ۱۶ شهر با بیش از ۲۵۰ هزار نفر جمعیت بوده‏ایم که در حال حاضر به ۲۹ شهر افزایش یافته است. همچنین، تعداد شهرهای بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ هزار نفر جمعیت، ۲۵ شهر بوده که در حال حاضر به ۵۷ شهر افزایش پیدا کرده و شهرهای بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار نفر جمعیت نیز از ۴۶ به ۸۱ و شهرهای کمتر از ۵۰ هزار نفر از ۴۵۵ به ۹۹۹ شهر رسیده است. حناچی در جمع‌بندی وضعیت جمعیت کشور گفت: در حال حاضر ۱۳۳۱ شهر داریم که در فاصله سال‏های ۳۵ تا ۹۰ نرخ آن به شدت افزایش پیدا کرده؛ مخصوصا در سال‏های ۸۵ تا ۹۰ این نرخ به شکل فزاینده‌ای رشد داشته است. معاون وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: هم‌اکنون، هشت شهر تهران، مشهد، کرج، اصفهان، تبریز، شیراز، اهواز و قم بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارند که باید تمهیدات خاصی برای آنها اندیشید و در این بین تهران با فاصله قابل توجیه از دیگر کلانشهرها در حال رشد انفجاری جمعیت است. در این کلان شهرها، ظرفیت‌های زیست محیطی و طبیعی شهر در برابر جمعیت ساکن، به اتمام رسیده است. کمبود منابع آبی و نبود هوای تمیز دو چالش اصلی شهرهای بزرگ کشور است.

حناچی با بیان اینکه تراکم جمعیت کشور در سال ۳۵ معادل ۲۱ نفر در کیلومتر مربع بود و این مقدار در حال حاضر به ۴۶ نفر افزایش پیدا کرده است گفت: میزان شهرنشینی در سال‏های پس از انقلاب و به‌ویژه در سال‏های ۸۵ تا ۹۰ قابل ملاحظه است که این میزان در شهرهای البرز، تهران و قم بیش از سایر شهرهای کشور است. وی میزان شهرنشینی قم را وضعیتی خاص عنوان کرد و افزود: قم وضعیت خاصی دارد چون یک استان و عملا یک شهر عمده دارد ولی در البرز و تهران میزان شهرنشینی ناهنجاری و تمرکز وجود دارد که نرخ رشد جمعیت و نرخ جمعیت شهرنشین در البرز ۵/ ۹۰ درصد و در تهران ۸/ ۹۲ درصد است و نشان‌دهنده تمرکز بیش از حد در این مناطق است.معاون وزیر راه و شهرسازی با اشاره به نوع مهاجرت‏ها و تفکیک آنها در فاصله سال‏های ۸۵ تا ۹۰ از کنترل آنها در شهرهای بزرگ خبر داد و گفت: نوع مهاجرت‌ها و تفکیک آنها در فاصله سال‌های ۸۵ تا ۹۰ نشان می‌دهد که مهاجرت‌های کلی کشور در شهرهای بزرگ کنترل شده است. همچنین، آمارها نشان می‌دهد که ما دوران سختی را از ۷۵ تا ۸۵ پشت سر گذاشته ایم.

حناچی تصریح کرد: در نمودار کلی تراکم جمعیت نقاط شهری و نقاط روستایی، رشد انفجاری جمعیت شهر تهران را در سال‌های ۹۰ شاهد بودیم. وی ادامه داد: گزارش آمایش سرزمین نیز نشان از عدم تعادل بین دو نیمه شرقی و غربی کشور به لحاظ وسعت، جمعیت، شاغلان، بخش کشاورزی، صنعت، خدمات، تراکم جمیعت، تراکم شهر و تراکم روستایی دارد. آمارها نشان می‌دهد که بخش شمالی و غربی کشور به نسبت بخش شرقی و جنوبی جمعیت‏پذیرتر است. همچنین زیرساخت‏ها، خط لوله گاز، نفت خام، فرآورده‌های نفتی، برق، ذخایر معدنی، مرزهای آبی، راه آهن، راه‌های اصلی و بزرگراه‌ها و خدمات عمومی، بیمارستان ها، تعداد دانشجویان، هتل‏ها، سردخانه‏ها، سیلوها، نسبت بیکاری با باسوادی و زیرساخت‌های فرهنگی همچون سالن‏های سینما و تئاتر، همگی نشان‏دهنده این هستند که ما با یک عدم تعادل و برخورداری در سطح کشور مواجه هستیم.

وی در پایان با اشاره به اینکه ۱۰ سال پیش از دولت یازدهم مانیتورینگ (نظارت) بر نظام شهرسازی در کشور خاموش بود، گفت: بدیهی‏ترین موضوعاتی که باید پیگیری می‏شد نیز انجام نمی‏شد. ما در حال حاضر کاری را با حمایت دولت و شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور انجام داده‌ایم که باعث شده دوره خاموش را پشت سر بگذاریم و به شفافیت و پیگیری مسائل نظارتی (مانتیورینگ) شهرسازی مشغول هستیم . با این حال انتظار می‌رود با این شفافیت و اطلاع‌رسانی چالش توسعه بدقواره برخی شهرها مرتفع شود و روند گسترش مناطق شهری در کل کشور متوازن شود. حناچی در پایان افزود: در شهرهای مشهد، تبریز و تهران در مورد پیگیری بدیهی‏ترین موضوعات با چالش‏های عمده مواجهیم، اما با وجود مشکلات به‌کار و وظیفه خود در این مدت به‌رغم چالش‏ها عمل خواهیم کرد.