حلقه مفقوده پیوند صنعت و مکتب؟

دنیای اقتصاد، فاطمه رافع- سلسله همایش‎های «تعامل صنعت و دانشگاه» به ایستگاه چهارم رسید و اتاق بازرگانی خراسان رضوی پس از استان‎های یزد، کرمان و البرز، در روزهای ۱۷ و ۱۸ آذر ماه امسال میزبانی چهارمین همایش را با رویکرد «بهبود محیط کسب‎وکار» بر عهده داشت تا بار دیگر اهالی دانشگاه و فعالان حوزه کسب‎وکار و صنعت گرد هم بیایند و درباره علت‌های تعامل کمرنگ و ناکارآمد صنعت و دانشگاه سخن بگویند و در پی این حلقه وصل گمشده، و برای پیوند صنعت و مکتب راه چاره بجویند!

وارداتی بودن صنعت و دانشگاه

دبیر علمی این همایش در آیین افتتاحیه، دانشگاه را مولد مبدأ و مولد دانش و صنعت را بستر تجاری‎ساز دانست و اظهار کرد: این دو بخش موتور محرکه تحول اقتصادی کشور هستند که به موازات توسعه دیوان‌سالارانه دولتی و ورود به دوره فراصنعتی، توسعه نهادهای مدرن را محقق می‌کنند. محمدطاهر احمدی شادمهری با اشاره به وارداتی بودن صنعت و دانشگاه، خاطرنشان کرد: نه صنعت ما بر مبنای نیازهای نهادین جامعه شکل گرفته و نه دانشگاه در ایران با مبنا قراردادن رویکردهای بومی قوام یافته و همین امر باعث شده است تا آن‎ها نتوانند کارکرد مورد انتظار را ایفا کنند. وی ابراز امیدواری کرد که حداقل برگزاری این نوع همایش‎ها منجر شود به این نتیجه برسیم که بقای بی‎تعامل ممکن نخواهد بود.

وجود صنعت پویا با توانمندسازی دانشگاه

نایب رئیس اتاق بازرگانی خراسان رضوی هم با بیان اینکه توسعه کشور بدون وجود دانشگاه توانمند ممکن نیست، عنوان کرد: برای داشتن یک صنعت پویا نیز باید به سمت توانمندسازی دانشگاه حرکت کنیم. سیدحسن حسینی با اشاره به اینکه بودجه پژوهشی و تحقیقاتی کشور نزدیک به صفر است، گفت: شرکت‎های بخش خصوصی باید بخشی از درآمد خود را به انجام تحقیق و پژوهش اختصاص دهند. وی با اعتقاد بر اینکه افزایش تعداد دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در کشور، شأن علم را پایین می‎آورد، به وجود ۳۰۰ هزار دانشجو در خراسان رضوی و نامشخص بودن وضعیت اشتغال آن‌ها اشاره و تأکید کرد: باید تلاش کنیم خود را به دانشگاه‎های بزرگ دنیا که بر اساس نیاز جامعه و بخش خصوصی شکل‎ گرفته‎اند، برسانیم؛ ایجاد عاقلانه‎‏تر و اندیشمندانه‌تر مؤسسات آموزش عالی یکی از مسائلی است که بخش خصوصی باید پیگیری کند.

نبود اعتماد بین صنعت و دانشگاه

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی ایران نیز در این همایش تحقق اهداف کلان از قبیل اقتصاد مقاومتی و توسعه پایدار را تنها از مسیر تعامل صنعت و دانشگاه ممکن دانست و افزود: دانشگاه و صنعت در مقام پیش‌بران صنعت، باید تأمین‎کننده نیازهای یکدیگر باشند. حسین میرمحمدصادقی با اعتقاد بر اینکه عدم ورود مؤثر دولت یکی از دلایل عمده نقص در شکل‌گیری این تعامل است، تصریح کرد: دولت به جای تسهیل‌گری، نقش یک تکیه‌گاه غیرضروری و غیرمفید را ایفا کرده و وابستگی را منجر شده که تضعیف‌کننده این ارتباط بوده است. دبیرکل همایش تعامل صنعت و دانشگاه ادامه داد: برای حرکت از اقتصاد نفت‎بنیان به اقتصاد دانش‎بنیان باید صنعت و دانشگاه احساس کنند بدون تعامل دچار نقصان هستند و سعی کنند این نقیصه را جبران کنند. وی با اشاره به اینکه امروز در تمامی شئون جامعه و نظام، اقبال به خصوصی‎سازی و واگذاری امور به مردم وجود دارد، اظهار کرد: اقتصاد دولتی راه را بر تولید می‎بندد و فساد تولید می‎کند و تنها راه درمان نیز تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است.

فرهنگ‎سازی لازمه تعامل صنعت و دانشگاه

رئیس اتاق بازرگانی البرز نیز در بخشی از این همایش با اشاره به اینکه سال‎هاست شعار ضرورت تعامل صنعت و دانشگاه در مسیر رشد و پویایی اقتصاد جامعه مطرح می‏شود، اما به دلیل کم‎توجهی و عدم فرهنگ‎سازی تاکنون تحقق آن در حد انتظار نبوده است، خاطرنشان کرد: باید سازمان مشخص و با برنامه‏ریزی خاص به عنوان متولی در خصوص تعامل صنعت و دانشگاه در مسیر توسعه ایجاد شود. رحیم بنامولایی با اشاره به لزوم استفاده از توانایی‎های علمی و پژوهشی کشور در مسیر تولید محصولات مرغوب و قابل رقابت در بازار بین‎المللی، بر ضرورت حاکم شدن نگاه تولید بدون کارخانه در بخش صنعت در بین جوانان تاکید کرد و گفت: این نگاه که برخی صنعتگران تصور می‌کنند باید صفر تا ۱۰۰ محصول توسط خودشان و بدون بهره‎گیری از دیگران، تولید و به بازار مصرف عرضه شود، درست نیست و باید اصلاح شود. وی ادامه داد: صنعتگران باید بستر را برای مشارکت و همکاری سایر افراد توانمند در مسیر تولید محصولات مرغوب و قابل رقابت در بازارهای داخلی و خارجی فراهم کنند.

حس بی‎نیازی اقتصاد نفتی از استفاده از نیروی تحصیل‎کرده

مدیرکل امور اقتصادی و دارایی خراسان رضوی با بیان اینکه اتکا به درآمدهای نفتی در کشور باعث شده ضرورتی برای استفاده از منابع انسانی تحصیل‎کرده احساس نشود و تولید کشور نیز به اتکای همین اقتصاد نفتی، سنتی باشد، خاطرنشان کرد: نیاز داریم اقتصاد دانش‎محور و دانش‎بنیان داشته باشیم. سیدمهدی رمضانی با اشاره به اینکه منابع انسانی در اقتصاد سنتی به عنوان هزینه در تولید در نظر گرفته می‎شوند، عنوان کرد: در حالی که در اقتصاد دانش‎محور، نیروی کار ماهر و دانشگاهی مزیت محسوب می‌شود و در این اقتصاد ارزش شرکت‌ها به دارایی‌های آن‌ها نیست بلکه بر اساس علم، دانش و خلاقیت کارکنان آن‎ها در نظر گرفته می‎شود. وی اضافه کرد: برای حرکت در مسیر توسعه سه ضلع مثلث دولت، بخش خصوصی و دانشگاه باید تعامل مثبتی داشته باشند تا دولت زمینه کسب‎وکار را فراهم کند و دانشگاه و بخش خصوصی نیز به استفاده از ظرفیت‌های یکدیگر تمایل داشته باشند.

پایین بودن نرخ تبدیل علم به صنعت

رئیس پارک علم و فناوری خراسان رضوی با بیان اینکه صنعت و دانشگاه در رهایی از اتکا به اقتصاد نفتی نقش اساسی دارند، به پایین بودن نرخ تبدیل علم به صنعت اشاره و تصریح کرد: امروز در کشور ما هنوز صحبت از توسعه پایدار مطرح می‎شود در حالی که دنیا از این مرحله عبور کرده و به توسعه پایدار متوازن رسیده است. سیدحسن علم‎الهدایی با بیان اینکه تنها ۲۰ درصد مدیران صنعت ما تحصیلات عالیه دارند و نبود مدیریت دانشی باعث می‎شود صنایع امکان حضور در رقابت پیچیده بازار جهانی را نداشته باشند، به وجود تجربه کسب‎وکارهای کوچک و متوسط در دنیا اشاره و اظهار کرد: تعامل صنعت و دانشگاه ما باید در مسیر توسعه این صنایع یعنی شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا باشد. وی با اشاره به عقب‎ماندگی صنعت کشور به لحاظ نوآوری، افزود: تسهیلات دادن به صنعت مشکل آن را حل نمی‌کند بلکه باید صنعت ما به‌روز شود و نوآوری داشته باشد؛ مراکز رشد و پارک‎های علم و فناوری با این نیّت ایجاد شده‌اند تا بتوانند ارتباط بین صنعت و دانشگاه را معنادار کنند.

موفقیت صنعت در گرو تعامل با دانشگاه

معاون صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری با اشاره به اینکه از بیش از دو دهه پیش بحث ارتباط بین صنعت و دانشگاه مطرح است، اظهار کرد: باید اقدامات انجام شده برای تحقق این ارتباط در طول این مدت آسیب‌شناسی شود. غلامحسین رحیمی با بیان اینکه در زمینه برقراری ارتباط بین دانشگاه و صنعت توفیق زیادی نداشته‌ایم، خاطرنشان کرد: امکان ندارد کشورهایی که صنعت موفقی دارند، بدون تعامل با دانشگاه به این نقطه موفقیت رسیده باشند. وی واحدهای تحقیق و توسعه را مکان مناسبی برای برقراری ارتباط بین دانشگاه و صنعت دانست و تصریح کرد: هر چقدر این واحدها قویتر باشد، قابلیت بیشتری برای برقراری ارتباط با دانشگاه دارد؛ برخی از آزمایشگاه‌های دانشگاهی نیز در صورتی که تقویت شوند، می‌توانند در این خصوص کاربرد بسیاری داشته باشند زیرا احداث این آزمایشگاه‎ها برای صنعت بسیار هزینه‌بر است؛ البته باید توجه داشت آزمایشگاه‌های فعلی در این خصوص باید به آزمایشگاههای مرجع تبدیل شوند؛ این آزمایشگاهها به راحتی می‌توانند به هسته‌های پژوهشی تبدیل شوند و دانشگاه‌ها نیز باید برای برقراری تعامل با صنعت اقدام به تقویت این هسته‌ها کنند.

درخواست 2000 شرکت‎دانش‌بنیان برای دریافت تسهیلات

معاون صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری با اعتقاد بر اینکه برای رسیدن به نقطه تحول در صنعت باید نیروی علمی به کمک بیاید و چاره‌ای جز این نیست، به فعالیت این صندوق از حدود سه سال قبل اشاره کرد و افزود: شاید این اولین صندوقی در کشور باشد که فقط با بخش خصوصی کار می‌کند. رحیمی سرمایه اولیه این صندوق را رقم سه هزار میلیارد تومان اعلام کرد و گفت: پس از تامین این رقم اولیه باید ۰.۵ درصد بودجه کشور نیز به حساب آن واریز شود که البته با توجه به مضایق مالی دولت هنوز این سرمایه اولیه تامین نشده است با این حال کمبود منابع نداشته‌ایم. وی با اشاره به اینکه تاکنون بیش از ۲۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان از این صندوق تقاضای دریافت تسهیلات کرده‌اند، اظهار کرد: از این تعداد، طرح‌های حدود ۱۴۰۰ شرکت تصویب شده و پرداخت بیش از یک هزار میلیارد تومان تسهیلات به این شرکت‌ها به تصویب رسیده که با بیشتر آن‌ها قرارداد منعقد شده است.

دخالت بیش از حد دولت در سیاست‌گذاری‌های آموزش عالی و صنعت

عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف هم در این همایش به آسیب‌شناسی رابطه صنعت و دانشگاه پرداخت و گفت: تأمین منابع مالی دانشگاه‎ها و سهم دولت در این زمینه یکی از چالش‌های اقتصادی سیستم آموزش عالی کشور است. فرشاد فاطمی طراحی ابزارهای مالی مناسب، توجه به جذب دانشجویان بین‎المللی و لزوم توجه به نیازهای صنعت و تأمین منابع از این طریق را برخی از راهکارهای پیش روی دانشگاه برای رفع چالش‎های اقتصادی دانست و افزود: کمک‌های عام‎المنفعه نیز می‎تواند یکی از راهکارها باشد که البته برای برخی دانشگاه‎ها راهگشاست و برای بسیاری از آن‎ها کارآمد نیست. وی در خصوص چالش‌های پیش روی صنعت خاطرنشان کرد: بنگاه‌های صنعتی ما کوچک یا بزرگ متولد می‌شوند؛ بنگاه‎های بزرگ عمدتا دولتی هستند و بنگاه‌های کوچک نیز معمولا رشد نمی‎کنند؛ از طرفی بنگاه‌های صنعتی معمولا بهره‎وری پایینی دارند و مداخلات فراوان دولت در فضای کسب‎وکار از مشکلات بخش صنعت است. فاطمی ادامه داد: به نظر می‌رسد دخالت دولت در سیاست‌گذاری‌های آموزش عالی و صنعت بیش از حد بوده است؛ باید فشار دولت بر صنایع کمتر و حمایت‌ها هدفمند و قاعده‌مند شود.

عدم تناسب سیاست صنعتی و علمی کشور

استادیار مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با اشاره به ضرورت وجود رابطه هم‌افزا بین دانشگاه و صنعت، اظهار کرد: دانشگاه با تأمین سرمایه انسانی و هزینه‌های تحقیق و توسعه اولیه موجب رشد بنگاه و صنعت می‎شود و صنعت نیز با تولید دانش ضمنی و نهفته درون‌سازمانی به رشد دانشگاه کمک می‎کند. علی دینی ترکمانی ادامه داد: اما متأسفانه نه دانشگاه ما می‌تواند دانش علمی تولید کند که به تحول نوآورانه در صنعت موجب شود و نه صنعت می‌تواند از دانش تولیدشده دانشگاه استفاده کند و علت این است که در طول این سال‌ها سیاست صنعتی مشخص و نیز هماهنگی نهادی در نظام حکمرانی نداشته‎ایم.این مدرس دانشگاه تهران با بیان اینکه در سال‎های گذشته سیاست صنعتی و علمی کشور ما متناسب با هم نبوده است، خاطرنشان کرد: نبود هماهنگی نهادی و شکست برنامه، مخاطرات اخلاقی از قبیل فساد علمی و مالی و افتادن اقتصاد و جامعه در تله بی‎اعتمادی جامعه، فرار مغزها و از دست رفتن سرمایه انسانی و بسته بودن فضای دانشگاه‎ها از دیگر دلایل نبود تعامل هم‎افزا بین دانشگاه و صنعت است. وی اصلاح نظام حکمرانی و ارتقای ظرفیت را راهکار رفع ناهماهنگی‌ها و ایجاد رابطه هم‎افزا بین دانشگاه و صنعت دانست.

اقدامات جزیره‎ای!

مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان نیان‎الکترونیک هم در این همایش با بیان اینکه ضرورت تعامل صنعت و دانشگاه زمانی احساس می‎شود که به فکر نوآوری باشیم، گفت: اگر قرار باشد در صنعت کار تکراری انجام شود که نیازی به تعامل با دانشگاه نیست و هدف اصلی از این تعامل، افزایش ایجاد نوآوری است. محمدعلی چمنیان با اشاره به اینکه برخی راهکارهای ارائه شده برای برقراری تعامل بین صنعت و دانشگاه از قبیل تعریف پروژه‌های مشترک، ایجاد مراکز رشد، توجه به تحقیقات کاربردی در دانشگاه‎ها و ... به دلیل اقدامات جزیره‌ای به نتیجه نرسیده است، اظهار کرد: کشورهای توسعه یافته در جهت بهبود این تعامل در راستای افزایش نوآوری، سیستم‌های یکپارچه نوآوری دارند.

وی با بیان اینکه برای برقراری این تعامل بین صنعت و دانشگاه سیستم‌ها باید یکپارچه باشند، تصریح کرد: به این راهکارهای یکپارچه موفق در دنیا، «سیستم‌های ملی نوآوری» گفته می‌شود که در این سیستم دولت، دانشگاه‎ها(مراکز تحقیقاتی دولتی و خصوصی) و صنایع و نیروی کار در جهت تولید علم و فناوری با یکدیگر ارتباط تنگاتنگی دارند و خروجی آن تشویق نوآوری است. مدیرعامل شرکت نیان‎الکترونیک حرکت به سمت مدیریت یکپارچه، تشکیل ستادها یا نهادهای سیستم‌های ملی نوآوری محلی با حضور همه طرف‌های مؤثر، افزایش مزایای حضور در صنعت، کاهش استرس‌های بخش صنعت، تدوین قوانین ورشکستگی و تسهیل در فعالیت‌های صنعتی و بهبود فضای کسب‎وکار را از راهکار‎های پیشنهادی برای برقراری تعامل مؤثر بین صنعت و دانشگاه برشمرد.

اعتماد، تنها راهکار تعامل

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در بخشی از این همایش با تأکید بر اینکه زمان فرا رسیده که به مفهوم و مصداق کسب‌وکار فکر کنیم، کارکرد اصلی دانشگاه‎های کارآفرین را تعامل با کسب‎وکارهای اقتصادی، اجتماعی و ... دانست. حسن طایی با اشاره به اینکه تعداد محدودی از دانشگاه‌های ما نسل سوم (کارآفرین) هستند، خاطرنشان کرد: وضعیت صنعت کشور نیز به ویژه در حوزه کیفیت و قیمت محصولات بهتر از دانشگاه‎ نیست. وی ادامه داد: مسأله ما چگونگی بازتعریف تعامل صنعت، دانشگاه و بازار است و در این زمینه هیچ راهی جز اعتماد وجود ندارد.

احساس نیاز لازمه برقراری تعامل

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد نیز با اشاره به ارتباط نامناسب صنعت و دانشگاه در کشور، گفت: تبادل نیروی انسانی بین صنعت و دانشگاه، فعالیت‎های تحقیقاتی و راه‌اندازی آزمایشگاه‎‌های تحقیقاتی مشترک، برگزاری دوره‎های آموزشی صنعتی برای دانشجویان، تأسیس شرکت‌های آموزشی مشترک و ... از پارامترهای تأثیرپذیر در این ارتباط است. انوشیروان فرشیدیان‌فر تأکید کرد: برای برقراری تعامل بین صنعت و دانشگاه باید هر دو طرف این نیاز را احساس کنند اما هنوز بسیاری از افراد در هر دو بخش نیاز را احساس نکرده‌اند.

تغییر رفتار دانشگاه و صنعت، کلید حل مشکلات

عضو هیأت علمی دانشگاه باهنر کرمان کلید موفقیت حل مشکلات جامعه را تغییر رفتار دانشگاه و صنعت دانست و اظهار کرد: تشویق اعضای هیأت علمی به انتشار مقالات بدون کاربرد به عنوان فرهنگ غالب در دانشگاه‌های ماست. صمد بنیسی وجود «ویروس انتشار مقاله ISI» را از آسیب‌های موجود در دانشگاه‌ها برشمرد و با بیان اینکه جهت‎گیری تحقیقات دانشگاهی ما به سمت تولید مقاله است و این امر هم آسیب محسوب می‌شود، تصریح کرد: در خصوص نقش سیاست‎های کلی در شکل‌گیری ارتباط دانشگاه و صنعت توجه به جهت‎گیری کلی آموزش عالی، ارزش اجتماعی کار در صنعت برای اعضای هیأت علمی، شاخص‌های اندازه‌گیری میزان موفقیت طرح‎های پژوهشی، فعالیت‌های صنعتی و ارتقای شغلی اعضای هیات علمی و .... ضروری است. وی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود بر لزوم تغییر رفتار دانشگاه و صنعت به منظور رفع مشکلات جامعه تاکید کرد و ارزیابی کیفیت آموزش بر اساس میزان برآورده کردن نیازهای صنعت، نقش دولت به عنوان هماهنگ کننده، اختصاص بودجه در قبال آموزش کاربردی و ... را به عنوان برخی شرایط تحقق آموزش مهندسی هدفمند برشمرد.

تعامل بدون دولت

برگزاری نشست گفتگو و پرسش و پاسخ، پایان‏بخش اولین روز چهارمین همایش ملی تعامل صنعت و دانشگاه بود که عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این پنل به برخی واژه‌های پرکاربرد در اولین روز همایش از قبیل کارآفرین، تعامل، تکنولوژی و ... اشاره و اظهار کرد: واژه «دولت» در نخستین روز این همایش کاربرد کمی داشت و این امر را به فال نیک می‎گیریم. حسن طایی با تأکید بر اینکه دانشگاه و صنعت برای شکل‌گیری تعامل موثر و هم افزا باید به یکدیگر اعتماد کنند و پیش بروند، خاطرنشان کرد: در مسیر برقراری این ارتباط می‎توانند به دولت هم کاری نداشته باشند. وی با اشاره به روند کاهشی نرخ رشد اقتصادی کشور در دهه های اخیر، تصریح کرد: یکی از دلایل کاهش نرخ رشد اقتصادی پایین بودن ظرفیت جذب در اقتصاد ایران است. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی «ظرفیت جذب» را نوعی رابطه یادگیری بین عوامل تولید دانست و عنوان کرد: می‌توان گفت ظرفیت جذب یک کشور در واقع تعامل بین کارگزاران اقتصادی و بازیگران اجتماعی است که در صورتی که این تعامل مطلوب باشد، ظرفیت جذب نیز افزایش خواهد یافت. طایی با بیان اینکه در حال گذار از «عامل‎محوری» به «کارایی‎محوری» هستیم، افزود: ظرفیت جذب تابع عواملی از قبیل زیرساخت‌های اجتماعی، فرهنگی و ... است.

ضرورت مداخله دولت در برقراری تعامل صنعت و دانشگاه

مدیرعامل شرکت نیان الکترونیک هم در این نشست با تاکید بر اینکه برقراری تعامل بین صنعت و دانشگاه نیازمند یک انسجام و یکپارچگی است، گفت: با نظر دکتر طایی مبنی بر این که تعامل بین صنعت و دانشگاه بدون دولت هم امکان‌پذیر است، تا حدودی مخالف هستم. محمدعلی چمنیان ادامه داد: در این مسیر باید دولت را تا حدودی به کار گرفت زیرا سیاست‌گذاری‌ها توسط دولت انجام می‌شود اما برای ایفای نقش درست از سوی دولت شاید نیاز است نهادهای جدید و سازمان‌های مردم‎نهاد این امر را از دولت مطالبه کنند. وی اضافه کرد: برای مثال بخش دانشگاهی رغبتی به حضور در شهرک صنعتی مشهد را ندارد زیرا حتی زیرساخت‌های حداقلی برای رفت و آمد به این شهرک از قبیل اتوبوس، مترو و ... فراهم نیست؛ تأمین این زیرساخت‎ها وظیفه صنعت و دانشگاه نیست و باید سایر ارگان‎ها و دستگاه‎های مؤثر هم در برقراری این تعامل به کار گرفته شوند.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی نیز در بخشی از این نشست به سوالی مبنی بر اینکه «چرا دفتر ارتباط با صنعت، قراردادها را با اساتید منعقد می‌کند و نه با دانشجویان؟»، اینطور پاسخ داد: حضور اساتید به منزله ضمانتی است که دانشگاه به صنایع می‌دهد؛ پاسخگویی درباره نتایج تحقیقات بر عهده دانشگاه است اما اصل قضیه دانشجویان هستند. علی‎اکبر اکبری این نکته را هم یادآور شد: اگر هر یک از دانشجویان برنامه و پیشنهادی برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی داشته باشند، دفتر ارتباط با صنعت استقبال می‌کند. صمد بنیسی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان هم در این نشست در پاسخ به یکی از حضار که معتقد بود «برای برقراری تعامل باید از طرف صنعت هم کشش و تمایل وجود داشته باشد و نباید تنها دانشگاه را مورد خطاب قرار داد»، اینطور عنوان کرد: زمانی که صنعت دولتی باشد و حقوقش وابسته به افزایش بهره‌وری نباشد، چرا باید به دنبال این تعامل باشد؟ بنابراین این رویکرد کاملا طبیعی است.

حلقه مفقوده پیوند صنعت و مکتب؟