تلگرام و تحولات پیش‌روی روزنامه‌نگاری ایران
پدرام الوندی
روزنامه‌نگار و پژوهشگر ارتباطات
در دو، سه سال اخیر و با گسترش دسترسی به گوشی‌ها و تبلت‌های هوشمند و راه‌افتادن اینترنت پرسرعت بر روی تلفن همراه، سرعت تحولات در بستر فناوری‌های رسانه‌ای به قدری زیاد شده است که سازمان‌های رسانه‌ای در ایران از آن جا مانده‌اند. در حالی که هنوز بسیاری از روزنامه‌ها برای نشر آنلاین، برنامه منسجمی ندارند و صرفا به بازنشر محتوای چاپی روی وب بسنده می‌کنند، پدیده نوظهور تلگرام و تاثیرات گسترده آن بر زیست‌بوم خبر شکل گرفته و به بازیگر مهمی در حوزه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است.
روزنامه‌نگار و پژوهشگر ارتباطات
در دو، سه سال اخیر و با گسترش دسترسی به گوشی‌ها و تبلت‌های هوشمند و راه‌افتادن اینترنت پرسرعت بر روی تلفن همراه، سرعت تحولات در بستر فناوری‌های رسانه‌ای به قدری زیاد شده است که سازمان‌های رسانه‌ای در ایران از آن جا مانده‌اند. در حالی که هنوز بسیاری از روزنامه‌ها برای نشر آنلاین، برنامه منسجمی ندارند و صرفا به بازنشر محتوای چاپی روی وب بسنده می‌کنند، پدیده نوظهور تلگرام و تاثیرات گسترده آن بر زیست‌بوم خبر شکل گرفته و به بازیگر مهمی در حوزه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است.
پدرام الوندی
روزنامه‌نگار و پژوهشگر ارتباطات
در دو، سه سال اخیر و با گسترش دسترسی به گوشی‌ها و تبلت‌های هوشمند و راه‌افتادن اینترنت پرسرعت بر روی تلفن همراه، سرعت تحولات در بستر فناوری‌های رسانه‌ای به قدری زیاد شده است که سازمان‌های رسانه‌ای در ایران از آن جا مانده‌اند. در حالی که هنوز بسیاری از روزنامه‌ها برای نشر آنلاین، برنامه منسجمی ندارند و صرفا به بازنشر محتوای چاپی روی وب بسنده می‌کنند، پدیده نوظهور تلگرام و تاثیرات گسترده آن بر زیست‌بوم خبر شکل گرفته و به بازیگر مهمی در حوزه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است. تلگرام در دو سطح با روزنامه‌نگاری روبه‌رو می‌شود؛ یکی شیوه حضور رسانه‌های بزرگ در تلگرام و دیگری نوع تعامل میان آنها و جریان اخبار درون تلگرام.
تلگرامی که همه می‌شناسیم، در حقیقت مانند پیشینیانش یک برنامک (اپلیکیشن) پیام‌رسان تلفن همراه است که امکان گفت‌وگوهای فردی و جمعی و ارسال فایل چندرسانه‌ای و متن را فراهم می‌کند، اما همین پیام‌رسان تفاوت‌های آشکاری با نمونه‌های مشابه‌اش در ایران پیدا کرده است.یکی از این تحول‌ها گسترش و تنوع فوق‌العاده کسانی است که از تلگرام به‌عنوان یک کاربر حرفهای استفاده می‌کنند. این موج از وایبر شروع شد و در تلگرام به بلوغ رسید. الان علاوه بر جوانان و نوجوانان دهه شصتی و دهه هفتادی که کاربران حرفهای شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توییتر و یا فریندفید و گوگل‌ریدر بودند، نسل‌های قبل‌تر و نسل‌های پیشتر بیگانه با ابزارهای فناورانه جدید نیز در تلگرام حضور دارند، حضوری که از نظاره‌گری صرف، به تبادل و تولید محتوا در سطوح خانوادگی و فامیلی و گعده‌های دور همی و کامیونیتی‌هایی با دغدغه‌های مشترک تسری داده شده است. تحول دومی که با تلگرام رقم خورده است تغییر مجرای کسب اخبار بسیاری از کاربران است. تلگرام به ترجمه‌ای از جامعه شفاهی ایران تبدیل شده است. جای حرفهای درگوشی و شنیده‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در فضای واقعی را گرفته است. به فضای یکتایی تبدیل شده است که کاربران بیشترین حجم خبرهایشان را از آن دریافت می‌کنند. این پدیده به خصوص بعد از امکان درست کردن کانال‌هایی با تعداد نامحدود اعضا شدت یافت تا جایی که الان کمتر آژانس خبری و روزنامه‌‌ای است که دست کم یک کانال یا گروه در تلگرام نداشته باشد و روزنامه‌نگارانش بخشی از فعالیت‌های منتهی به کسب خبر را در تلگرام دنبال نکنند زیرا شاهد کوچ کردن مخاطبان رسانه‌ها از همه حوزه‌های فضای سایبر به تلگرام هستیم و کاربران بیش از آنکه از مرورگرهای موبایل یا برنامک‌های خبری استفاده کنتد از کانال‌ها و گروه‌های تلگرامی خبر می‌گیرند.
تحول سوم در حوزه روزنامه‌نگاری شهروندی رخ داده است. تلگرام به دلیل اینکه امکان دریافت و ارسال حجم نامحدودی از اطلاعات را فراهم کرده است بسیاری از مبادلات اطلاعی کاربران را به خودش اختصاص داده است. بسیاری از «روزنامه‌نگار شهروندها»، عکس و فیلم و مشاهداتشان را از طریق گروه‌های تلگرامی (کامیونیتی‌های هم‌فکر و هم‌نظر) منتشر می‌کنند و بازخورد می‌گیرند و از آنجا برای سایرین هم فرستاده می‌شود. نمونه جالبش فیلم تکان‌دهنده شکنجه یک سگ توسط شکارچی در شمال ایران بود که به سرعت از گروه‌های تلگرامی به فضای واقعی رفت و تا ۲۴ ساعت بعد فرد خاطی دستگیر و با وجودی که قانون معینی هم برای برخورد با شکنجه حیوانات نیست به دلیل فشار افکار عمومی دادستانی اعلام کرد وی را به جرم انجام عمل حرام محاکمه می‌کند.این تحول باعث شده است تا جریان اخبار در درون تلگرام شدت و سرعت بالایی پیدا کند، در کنار این به دلیل تازه بودن این فضا و تازه‌کار بودن بخشی از کاربرانش، جریان‌سازی‌های خبری و شبه‌اخبار در آن با شدت بیشتری از موارد مشابه منتشر می‌شوند و بازتاب می‌یابند. مساله‌ای که از قدرت رقابت و تاثیرگذاری رسانه‌های بزرگ در این فضا کاسته است، زیرا آنها براساس چارچوب‌های حرفهای رسانه‌ها خبر می‌نویسند و بازنشر می‌دهند و اگر بخواهند با همان الزامات و کندی روزنامه‌نگار چاپی محتوایشان را روی تلگرام هم منتشر کنند، موفق نخواهند شد. این مساله برای رسانه‌هایی که هنوز برای نشر تحت وب هم برنامه‌ای نداشته‌اند کار را دشوار و آنها را باسردرگمی روبه‌رو کرده است.
روی دیگر سکه نوع تعامل رسانه‌ها با جریان‌های خبری درون تلگرام است. به نظر می‌رسد به دلیل حضور پررنگ روزنامه‌نگاران در فضای تلگرام پیوند خوب و موثری برقرار شده است. یعنی هرچقدر در سطح اول (شیوه حضور رسانه‌های بزرگ) به دلیل نحیفی ساختار رسانه‌ها ضعف وجود دارد در این سطح به دلیل «شبکه‌ای شدن» روزنامه‌نگاران و حضور حرفهای آنها پیوندهای حرفهای و عملیاتی برقرار شده است. همین مساله هم تلگرام را به فضای کنشگری سیاسی واجتماعی در ایران پیوند زده است و تلگرام اثرگذاری بالایی پیدا کرده است. از استعفای شهردار منطقه ۲ تهران بعد از انتشار فیلم حمله افراد وابسته به شهرداری به یک کارواش غیرمجاز تا محاکمه شکارچی بی‌رحم که پیشتر به آن اشاره شد، نمونه‌های این اثرگذاری هستند. راز موفقیت این جریان‌ها حضور کاربران پرنفوذ در تلگرام (اعم از مدیران دولتی و چهره‌های سرشناس) و همچنین روزنامه‌نگاران شبکه‌ای در فضای تلگرام است که به حلقه وصل این کنشگری‌ها با جامعه و ساختار رسمی سیاسی تبدیل می‌شوند. یعنی ارسال ویدئویی مثلا به یکی از مقام‌های موثر که دغدغه مشابه دارد یا واکنش فوری و مناسب رسانه‌ها به جریان‌های پرشور و پررنگ در تلگرام است که مسیر کنشگری در آنها را به هدف نزدیک می‌کند و از تلگرام یک بازیگر موثر در فضای اجتماعی می‌سازد. در مجموع فضای تلگرامی خبر در ایران با سازمان‌های رسانه‌ای کارنابلد و روزنامه‌نگاران کاربلد روبه‌رو است. روزنامه‌نگارانی که سوژه‌هایشان را علاوه بر فضای واقعی جامعه از مطالبات و جریان‌های درون شبکه (و از جمله تلگرام) هم پیدا می‌کنند و در مقابل سازمان‌هایی که از این جریان عقب مانده‌اند و با نسل تازه‌ای از بسترهای تولید و نشر محتوا روبه‌رو هستند و ایده‌‌ای هم برای روبه‌رو‌شدن با آن ندارند.
روزنامه‌نگار و پژوهشگر ارتباطات
در دو، سه سال اخیر و با گسترش دسترسی به گوشی‌ها و تبلت‌های هوشمند و راه‌افتادن اینترنت پرسرعت بر روی تلفن همراه، سرعت تحولات در بستر فناوری‌های رسانه‌ای به قدری زیاد شده است که سازمان‌های رسانه‌ای در ایران از آن جا مانده‌اند. در حالی که هنوز بسیاری از روزنامه‌ها برای نشر آنلاین، برنامه منسجمی ندارند و صرفا به بازنشر محتوای چاپی روی وب بسنده می‌کنند، پدیده نوظهور تلگرام و تاثیرات گسترده آن بر زیست‌بوم خبر شکل گرفته و به بازیگر مهمی در حوزه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است. تلگرام در دو سطح با روزنامه‌نگاری روبه‌رو می‌شود؛ یکی شیوه حضور رسانه‌های بزرگ در تلگرام و دیگری نوع تعامل میان آنها و جریان اخبار درون تلگرام.
تلگرامی که همه می‌شناسیم، در حقیقت مانند پیشینیانش یک برنامک (اپلیکیشن) پیام‌رسان تلفن همراه است که امکان گفت‌وگوهای فردی و جمعی و ارسال فایل چندرسانه‌ای و متن را فراهم می‌کند، اما همین پیام‌رسان تفاوت‌های آشکاری با نمونه‌های مشابه‌اش در ایران پیدا کرده است.یکی از این تحول‌ها گسترش و تنوع فوق‌العاده کسانی است که از تلگرام به‌عنوان یک کاربر حرفهای استفاده می‌کنند. این موج از وایبر شروع شد و در تلگرام به بلوغ رسید. الان علاوه بر جوانان و نوجوانان دهه شصتی و دهه هفتادی که کاربران حرفهای شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توییتر و یا فریندفید و گوگل‌ریدر بودند، نسل‌های قبل‌تر و نسل‌های پیشتر بیگانه با ابزارهای فناورانه جدید نیز در تلگرام حضور دارند، حضوری که از نظاره‌گری صرف، به تبادل و تولید محتوا در سطوح خانوادگی و فامیلی و گعده‌های دور همی و کامیونیتی‌هایی با دغدغه‌های مشترک تسری داده شده است. تحول دومی که با تلگرام رقم خورده است تغییر مجرای کسب اخبار بسیاری از کاربران است. تلگرام به ترجمه‌ای از جامعه شفاهی ایران تبدیل شده است. جای حرفهای درگوشی و شنیده‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در فضای واقعی را گرفته است. به فضای یکتایی تبدیل شده است که کاربران بیشترین حجم خبرهایشان را از آن دریافت می‌کنند. این پدیده به خصوص بعد از امکان درست کردن کانال‌هایی با تعداد نامحدود اعضا شدت یافت تا جایی که الان کمتر آژانس خبری و روزنامه‌‌ای است که دست کم یک کانال یا گروه در تلگرام نداشته باشد و روزنامه‌نگارانش بخشی از فعالیت‌های منتهی به کسب خبر را در تلگرام دنبال نکنند زیرا شاهد کوچ کردن مخاطبان رسانه‌ها از همه حوزه‌های فضای سایبر به تلگرام هستیم و کاربران بیش از آنکه از مرورگرهای موبایل یا برنامک‌های خبری استفاده کنتد از کانال‌ها و گروه‌های تلگرامی خبر می‌گیرند.
تحول سوم در حوزه روزنامه‌نگاری شهروندی رخ داده است. تلگرام به دلیل اینکه امکان دریافت و ارسال حجم نامحدودی از اطلاعات را فراهم کرده است بسیاری از مبادلات اطلاعی کاربران را به خودش اختصاص داده است. بسیاری از «روزنامه‌نگار شهروندها»، عکس و فیلم و مشاهداتشان را از طریق گروه‌های تلگرامی (کامیونیتی‌های هم‌فکر و هم‌نظر) منتشر می‌کنند و بازخورد می‌گیرند و از آنجا برای سایرین هم فرستاده می‌شود. نمونه جالبش فیلم تکان‌دهنده شکنجه یک سگ توسط شکارچی در شمال ایران بود که به سرعت از گروه‌های تلگرامی به فضای واقعی رفت و تا ۲۴ ساعت بعد فرد خاطی دستگیر و با وجودی که قانون معینی هم برای برخورد با شکنجه حیوانات نیست به دلیل فشار افکار عمومی دادستانی اعلام کرد وی را به جرم انجام عمل حرام محاکمه می‌کند.این تحول باعث شده است تا جریان اخبار در درون تلگرام شدت و سرعت بالایی پیدا کند، در کنار این به دلیل تازه بودن این فضا و تازه‌کار بودن بخشی از کاربرانش، جریان‌سازی‌های خبری و شبه‌اخبار در آن با شدت بیشتری از موارد مشابه منتشر می‌شوند و بازتاب می‌یابند. مساله‌ای که از قدرت رقابت و تاثیرگذاری رسانه‌های بزرگ در این فضا کاسته است، زیرا آنها براساس چارچوب‌های حرفهای رسانه‌ها خبر می‌نویسند و بازنشر می‌دهند و اگر بخواهند با همان الزامات و کندی روزنامه‌نگار چاپی محتوایشان را روی تلگرام هم منتشر کنند، موفق نخواهند شد. این مساله برای رسانه‌هایی که هنوز برای نشر تحت وب هم برنامه‌ای نداشته‌اند کار را دشوار و آنها را باسردرگمی روبه‌رو کرده است.
روی دیگر سکه نوع تعامل رسانه‌ها با جریان‌های خبری درون تلگرام است. به نظر می‌رسد به دلیل حضور پررنگ روزنامه‌نگاران در فضای تلگرام پیوند خوب و موثری برقرار شده است. یعنی هرچقدر در سطح اول (شیوه حضور رسانه‌های بزرگ) به دلیل نحیفی ساختار رسانه‌ها ضعف وجود دارد در این سطح به دلیل «شبکه‌ای شدن» روزنامه‌نگاران و حضور حرفهای آنها پیوندهای حرفهای و عملیاتی برقرار شده است. همین مساله هم تلگرام را به فضای کنشگری سیاسی واجتماعی در ایران پیوند زده است و تلگرام اثرگذاری بالایی پیدا کرده است. از استعفای شهردار منطقه ۲ تهران بعد از انتشار فیلم حمله افراد وابسته به شهرداری به یک کارواش غیرمجاز تا محاکمه شکارچی بی‌رحم که پیشتر به آن اشاره شد، نمونه‌های این اثرگذاری هستند. راز موفقیت این جریان‌ها حضور کاربران پرنفوذ در تلگرام (اعم از مدیران دولتی و چهره‌های سرشناس) و همچنین روزنامه‌نگاران شبکه‌ای در فضای تلگرام است که به حلقه وصل این کنشگری‌ها با جامعه و ساختار رسمی سیاسی تبدیل می‌شوند. یعنی ارسال ویدئویی مثلا به یکی از مقام‌های موثر که دغدغه مشابه دارد یا واکنش فوری و مناسب رسانه‌ها به جریان‌های پرشور و پررنگ در تلگرام است که مسیر کنشگری در آنها را به هدف نزدیک می‌کند و از تلگرام یک بازیگر موثر در فضای اجتماعی می‌سازد. در مجموع فضای تلگرامی خبر در ایران با سازمان‌های رسانه‌ای کارنابلد و روزنامه‌نگاران کاربلد روبه‌رو است. روزنامه‌نگارانی که سوژه‌هایشان را علاوه بر فضای واقعی جامعه از مطالبات و جریان‌های درون شبکه (و از جمله تلگرام) هم پیدا می‌کنند و در مقابل سازمان‌هایی که از این جریان عقب مانده‌اند و با نسل تازه‌ای از بسترهای تولید و نشر محتوا روبه‌رو هستند و ایده‌‌ای هم برای روبه‌رو‌شدن با آن ندارند.
ارسال نظر