چرخش مفهومی در نمایشگاه مطبوعات

شایان ربیعی
روزنامه نگار

برگزاری نمایشگاه مطبوعات موافقان و مخالفان متعددی دارد. مخالفان بر خصلتی نمایشی و نمایشگاهی نقد دارند و موافقان از جنبه ارتباطی و صنفی نمایشگاه دفاع می‌کنند. استدلال‌های هر دو گروه در چند سال اخیر مصادیق بسیاری داشته و هر دو را بر مواضعشان راسخ‌تر کرده است. با این همه مرور بیش از بیست سال برگزاری این نمایشگاه با همه فراز و فرودهایش نشان می‌دهد که وجود چنین رخدادی برای فعالان رسانه و روزنامه‌نگاران اتفاقی دوست‌داشتنی و قابل دفاع است. حتی مخالفان برگزاری نمایشگاه نیز تصدیق می‌کنند که شکل‌گیری یک جشنواره به نام «نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها» که در آن بستری برای گفت‌وگو میان نویسندگان رسانه‌ها ایجاد می‌شود، فی‌نفسه اتفاق نیکویی است؛ اما این یک مورد برای دفاع تمام قد از جشنواره‌ای پرهزینه و کم‌نتیجه مانند نمایشگاه مطبوعات نمی‌تواند موثر باشد.

به هر حال سوای مخالفت‌ها و موافقت‌ها درباره برگزاری این رویداد، چیزی که مهم‌تر ‌آن است،‌ فرایند بلندمدت و نرم‌آهنگ کاهش مخاطبان است. به‌نظر می‌رسد که سلطه رسانه‌های جدید بر بازار پیام و گسترش میزان استفاده از پیام‌رسان‌های موبایلی و شبکه‌های اجتماعی در جامعه ایرانی،‌ همه شئون و ابعاد رسانه‌های رسمی از جمله نمایشگاه سالانه آنها را نیز تحت‌تاثیر قرار داده است. نمودار استقبال مخاطبان از نمایشگاه مطبوعات در 15 سال اخیر - به غیر از یکی، دو مورد - همواره نزولی بوده و این موضوع در کنار کاهش آثار عینی و ملموس این رویداد بر پافشاری مخالفان بر سر مساله بودن یا نبودن نمایشگاه افزوده است.

اما به‌نظر می‌رسد که اشتیاق صنف روزنامه‌نگاران برای حضور در نمایشگاه، بیش از آنکه ریشه در نتایج ملموس یا استقبال عمومی آز ان داشته باشد،‌ به یک جای خالی ارتباط دارد؛ جای خالی یک نهاد صنفی! البته ناگفته نماند که بخش‌های جنبی و حاشیه‌‌ای نمایشگاه مطبوعات مثل هر مورد مشابه دیگری جذابیت‌های مدام و مداوم خود را دارند و در آینده نیز خواهند داشت، اما به‌نظر می‌رسد که اهمیت کاربردی این نمایشگاه بیش از آنکه ناشی از حضور رسانه‌ها باشد، نشات گرفته از حضور روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ای است. شاید بتوان گفت که نام دقیق‌تر این رویداد بیش از آن که به مطبوعات و خبرگزاری‌ها ارجاع بدهد،‌ باید به روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ها اشاره کند. فضای نمایشگاهی در واقع نهادی برای انسجام بخشی، هویت یابی و گفت‌وگوی روزنامه‌نگاران شده است. این موضوع اهمیت لوگوها و برندهای مطبوعاتی را تا حدی تحت‌تاثیر قرار داده و نمایشگاه را به یک «شبه کارناوال» یا «شبه حوزه عمومی» تبدیل کرده است. شبه کارناوال نمایشگاه بی فایده نیست و دست‌کم می‌تواند در تعمیق فهم و پذیرش دیگری و نظر مخالف کمک کند. این اتفاق ممکن است دفاع از برگزاری نمایشگاه را قابل فهم کند.