سایه تهدید بر سر «کاخ گلستان»

رئیس کمیته گردشگری، میراث فرهنگی و بافت‌های تاریخی شورای اسلامی شهر تهران در نامه‌ای به معاون رئیس‌جمهور، توقف فعالیت برای احداث زیرگذر چهارراه گلوبندک را خواستار شد. به گزارش «دنیای اقتصاد»، حدود چهار ماه پیش شهرداری منطقه ۱۲ تهران، پروژه احداث زیرگذر در ابتدای بازار تهران را کلید زد. شهرداری تهران با نصب بنری که نوشته‌های روی آن از ایجاد «زیرگذر در حریم کاخ جهانی گلستان» و بافت تاریخی بازار خبر می‌داد، اقدام به گودبرداری زمین در کنار ایستگاه متروی ۱۵ خرداد کرد، آن هم در منطقه‌ای که فاصله چندانی با دفتر یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در خانه امام جمعه در این بافت تاریخی ندارد.

پس از گذشت سه‌ماه از این اقدام، رجبعلی خسروآبادی مدیرکل اداره میراث فرهنگی استان تهران در نامه‌ای به شهردار منطقه ۱۲، درخواست توقف عملیات اجرایی آن پروژه را (که دست‌کم بخش زیادی از حفاری آن در بازار تهران و حریم کاخ جهانی گلستان و بافت تاریخی بازار تهران آغاز شده بود) مطرح کرد. نکته تاسف‌برانگیز این است که یگانی که بنا به مسوولیتش در یکی از وسیع‌ترین مناطق تاریخی تهران، دست‌کم هر هفته یک‌بار باید گذرش به این منطقه از بافت تاریخی تهران بیفتد، زودتر از این مدت زمان گزارش این گودبرداری را به مسوولان اداره کل تهران نداده بود.

رجبعلی خسروآبادی مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، روی نامه‌ای که قید «فوری» را به همراه داشت و تاریخ امضایش متعلق به ۲۵ دی ۹۵ بود، از عابد ملکی، شهردار منطقه ۱۲ درخواست کرده بود تا «شهرداری عملیات عمرانی در حریم کاخ گلستان را تا تصمیم پایگاه‌های جهانی متوقف کند.» او در نامه خود خواست «تا زمان بررسی نقشه‌های مربوط به این پروژه، از هرگونه عملیات عمرانی در محدوده خودداری شود» و تاکید کرده که «یگان حفاظت میراث فرهنگی استان تهران اقدامات تامینی را انجام می‌دهد.» یک روز بعد از نامه‌ خسروآبادی، با تاکید زهرا احمدی‌پور، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مبنی بر رعایت حریم کاخ گلستان، «سید هادی قره سید رومیانی»، معاون حقوقی، مجلس و امور استان‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در نامه‌ای به شهردار تهران، خواستار توقف فعالیت عمرانی در حریم این اثر تاریخی شد.

تا این‌که سه روز بعد یعنی ۲۹ دی‌ماه، روابط عمومی معاونت میراث فرهنگی اعلام کرد: «طرح زیر گذر چهارراه گلوبندک روز چهارشنبه (۲۹ دی) در نشستی با حضور شورای فنی استان تهران، شورای تخصصی و با توضیحات مشاور طرح و قائم مقام شهرداری منطقه ۱۲ با حذف هرگونه مستحدثات - بناهای ارزشمند - در محوطه بیرونی محل اجرای طرح مورد موافقت قرار گرفت.» با وجود همه این موارد، اواسط هفته گذشته (پنجم بهمن‌ماه) احمد حکیمی‌پور، رئیس کمیته گردشگری، میراث فرهنگی و بافت‌های تاریخی شورای اسلامی شهر تهران در نامه‌ای به احمدی‌پور درخواست کرد تا از ادامه اجرای این پروژه جلوگیری شود. وی در نامه‌ خود درباره‌ این درخواست آورده است: «عملیات عمرانی احداث زیرگذر عابر پیاده در چهارراه گلوبندک - تقاطع خیابان‌های پانزده خرداد و خیام - توسط شهرداری تهران در حال انجام است. اگرچه اخبار واصله حاکی از وجود ناهماهنگی میان سازمان میراث فرهنگی کشور و شهرداری تهران جهت انجام پروژه مذکور با رعایت ضوابط فنی پروژه‌های مربوط به بافت تاریخی است، اما نکاتی را از جایگاه نمایندگی مردم و مسوول کمیته میراث فرهنگی و بافت تاریخی در شورای اسلامی شهر تهران به اطلاع می‌رسانم.»

او در ادامه به بیان پنج تهدیدی که در صورت ادامه‌ این پروژه می‌تواند محوطه تاریخی بازار تهران و جان مردم را با مشکل مواجه کند، پرداخته است: نخست اینکه پروژه مورد اشاره در حریم کاخ گلستان که تنها اثر ثبت جهانی تهران است، قرار دارد. هم‌اکنون این اثر ارزشمند به واسطه پروژه‌های عمرانی در حال احداث دیگری در حریم خود چون مجتمع تجاری سرای دلگشا، با خطر حذف از فهرست آثار ثبت شده جهانی روبه‌رو است و عملیات عمرانی و حفاری در چهارراه گلوبندک، به دلیل اینکه تهدیدی برای پایه‌های کاخ گلستان و سست شدن آنها است، بی‌تردید این موضوع را تشدید خواهد کرد. نکته دوم این است که پروژه زیرگذر گلوبندک در قلب بافت تاریخی مرکز شهر و مجاورت بازار تهران قرار دارد. سستی خاک این منطقه به واسطه فرونشست‌های متعدد زمین، مساله‌ای روشن و غیرقابل انکار است.

بنابراین هرگونه حفاری بزرگ مقیاس و کنترل نشده در این محدوده می‌تواند بستری برای ایجاد فرونشست‌های بیشتر و عمیق‌تر زمین و متعاقبا تهدیدی برای تخریب آثار و ابنیه تاریخی موجود در آن و به خطر افتادن جان هزاران شهروندی که روزانه در آن محدوده مشغول فعالیت هستند، باشد. حکیمی‌پور در بند سوم نامه خود به این موضوع اشاره کرد که چون پروژه مورد اشاره در پهنه تاریخی تهران قرار دارد، بیمِ آن می‌رود که آثار باستانی احتمالی که در زیرزمین مدفون و تاکنون کشف نشده‌اند با خطر آسیب و از بین رفتن به واسطه گودبرداری عمیق طی پروژه مواجه شوند. از این رو در صورت اجرا، کاوش باستان‌شناسی بر هر اقدام عمرانی دیگری مقدم است.

موضوع چهارمی که در نامه رئیس کمیته فرهنگی شورای شهر تهران به آن پرداخته شده است، احتمال وجود قنوات در محدوده احداث زیرگذر است. حکیمی‌پور با اشاره به اینکه براساس پیشینه تاریخی مرکز تهران قدیم، احتمال وجود قنات در محدوده پروژه بسیار بالاست، افزوده است: از این‌رو بیم آن می‌رود که انجام این پروژه منجر به انسداد قنوات موجود احتمالی و متعاقبا ایجاد معضلات متعدد آتی از جمله سست‌تر شدن خاک منطقه مرکزی تهران شود. آخرین نکته‌ای که در این نامه به آن اشاره شده این است که میراث فرهنگی به‌جا مانده از گذشتگان به‌طور بالقوه سند هویت ماست و متناسب با نوع اداره‌کرد و استفاده ما از آنها، این هویت بالفعل خواهد شد. اولین و ساده‌ترین اقدام در جهت تحقق این مهم، افزایش نرخ نمایش و در معرض دید قرار گرفتنِ این آثار است که پروژه زیرگذر عابر پیاده در چهارراه گلوبندک، معکوسِ آن را محقق می‌کند. حکیمی‌پور همچنین در ادامه نامه خود خطاب به معاون رئیس‌جمهور بیان کرده است: «اگرچه حل معضل ترافیک از جمله مهم‌ترین ماموریت‌های فعلی مدیریت شهری تهران است، اما دستیابی به این مهم نباید به قیمت تخریب و از بین بردن میراث فرهنگی کشور که سال‌ها برای حفظ، احیاء و بهره‌برداری از آنها زمان، هزینه و نیرو صرف شده، تمام شود. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود در رابطه با ادامه پروژه زیرگذر عابر پیاده چهارراه گلوبندک، بازاندیشی شود.»