برگه معاینه فنی؛ 30 هزار تومان
قانون معاینه فنی خودرو به‌عنوان یکی از قوانین تاثیرگذار در رفع عیوب خودرو که می‌تواند سلامتی خودرو، سرنشینان و پاکی آسمان‌ شهرها را تضمین کند، سال‌ها است که به موضوعی چالش‌برانگیز تبدیل شده است. یکی از چالش‌های این قانون افزایش زمان معافیت معاینه فنی خودروهای صفر از دو سال به پنج سال است که بر اساس مصوبه مجلس از اسفند سال 89 در حال اجراست. این تصمیم به‌زعم کارشناسان محیط‌زیست یکی از اصلی‌ترین عوامل برای بحرانی ‌شدن آلودگی هوای کلانشهرها بود و از سویی برای سلامت خودرو و سرنشینان نیز اقدامی نامناسب بود.
کاهش زمان معاینه فنی که به معنای نبود نظارت فنی کافی روی خودروها است در حالی در مجلس تصویب شد که معاینه فنی خودروها می‌تواند منجر به کاهش ۲۵ درصدی آلودگی هوا شود. از سویی بررسی عیوب خودرو در مراکز معاینه فنی و برطرف کردن آنها تا حدود زیادی می‌تواند باعث پیشگیری از تصادف‌های ناشی از خرابی خودرو شود. هرچند حالا تلاش‌هایی از سوی برخی مسوولان و فعالان حوزه محیط‌زیست برای بازگرداندن زمان معاینه فنی از ۵ سال به دو سال در حال انجام است، اما چیزی که واقعیت دارد این است که اجرای این قانون در حال حاضر با چالش‌های زیادی همراه است.
به‌زعم بسیاری از کارشناسان نامناسب بودن تجهیزات مراکز معاینه در مقایسه با تکنولوژی‌های وارد شده به صنعت خودرو مانند تست آلایندگی یورو4، مجهز نبودن تعداد زیادی از این مراکز به دوربین‌های ثبت پلاک، عدم توانایی بسیاری از این مراکز برای برطرف کردن ایرادهای یافته شده در خودرو، ساده‌گرفتن انجام تست‌ها و عبور از روی ایرادها و خرید و فروش برگه‌های معاینه فنی از جمله چالش‌های موجود بر سر راه اجرای این قانون است. به این ترتیب به نظر می‌رسد حتی اگر در پی تلاش برخی افراد و مسوولان، زمان انجام معاینه فنی از 5 سال به دو سال نیز برسد، باید در اثربخشی آن تامل کرد. اما در میان چالش‌های یاد شده، یکی از بارزترین مشکلاتی که از زمان افتتاح مراکز معاینه فنی وجود داشته، خرید و فروش برگه‌های معاینه فنی بوده و البته هست. به گفته کارشناسان این تخلف از سال 79 که مراکز معاینه فنی افتتاح شدند وجود داشته است اما با توجه به ادامه پیدا کردن این تخلف، به نظر می‌رسد طی سال‌های گذشته مقابله با این تخلف مغفول باقی مانده است.
خرید و فروش برگه‌های معاینه فنی امروز یکی از راه‌های رایج دور زدن این قانون است. دارا بودن برگه معاینه فنی حالا یکی از قوانین پلیس است. بر اساس این قانون اگر خودرویی این برگه را نداشته باشد با جریمه مواجه می‌شود. به عقیده کارشناسان، بسیاری از صاحبان خودروها با وجود آگاهی از ایرادهای خودروی خود، به جای مراجعه به مراکز معاینه فنی، انجام تست روی خودرو و بر طرف کردن عیوب آن، ترجیح می‌دهند با یک تماس تلفنی برگه معاینه فنی خود را بدون مراجعه به این مراکز دریافت کنند تا دست‌کم از سوی پلیس جریمه نشوند. به گفته یک کارشناس در ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو، در برخی مراکز انجام تست‌ها روی خودرو به نگاهی سطحی به خودرو محدود می‌شود که این موضوع نیز دست‌کمی از خرید و فروش برگه معاینه فنی ندارد. در برخی مراکز، خودروی معیوب بدون کم‌ترین سخت‌گیری سالم اعلام شده و صاحب خودرو برگه معاینه فنی خود را به راحتی دریافت می‌کند.
معضلی به نام خریدو‌فروش برگه‌های معاینه فنی
مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودرو پیش از این با اشاره به گزارش‌هایی که درباره خرید و فروش برگه معاینه فنی خودرو به گوش می‌رسد، گفته بود که ما سال‌ها است درگیر این معضل هستیم.
علی رضوی عقیده دارد از آنجا که در تهران هر 14 مرکز معاینه فنی خودرو به دوربین ثبت پلاک، مجهز هستند، امکان خرید و فروش وجود ندارد اما در حومه تهران و در شهرستان‌ها، معضل خرید و فروش برگه معاینه فنی وجود دارد.
در حال حاضر بر اساس مصوبه هیات دولت، کمیته سه‌گانه اجرای قانون معاینه فنی ملزم به راه‌اندازی سامانه‌ای یکپارچه در سطح کشور متشکل از پلیس سازمان حفاظت از محیط زیست و شهرداری ها شده است. براساس این مصوبه، با راه‌اندازی این سامانه، اطلاعات خودروهایی که به مراکز فنی سراسر کشور مراجعه می‌کنند، به صورت خودکار به بانک اطلاعاتی پلیس وارد شده و به این ترتیب پلیس احاطه بیشتری به اجرای این قانون خواهد داشت و چنانچه خودرویی به این مراکز مراجعه نکند، به صورت نرم‌افزاری جریمه می‌شود؛ اما باید دید با راه‌اندازی این نرم‌افزار، تخلفات تمام خواهند شد یا متخلفان راه جدیدی پیدا خواهند کرد؟
اما در شرایطی که معاینه فنی می‌تواند تاثیر بسزایی در سلامت خودرو، سرنشینان آن و محیط‌زیست داشته باشد، چرا خرید و فروش برگه‌های معاینه فنی از سوی صاحبان خودرو با استقبال همراه شده است؟ یک کارشناس در پاسخ به سوال‌های مطرح شده، یکی از دلایل اصلی عدم مراجعه صاحبان خودرو به مراکز معاینه فنی را ابتدا بی‌اطلاعی مردم از اهمیت معاینه فنی خودرو می‌داند. داوود اسماعیلی می‌گوید: موقع خرید خودرو کارکرده مهم‌ترین نکته این است که خریدار بداند خودرو برگه معاینه فنی معتبر دارد یا خیر، اما متاسفانه همه ابتدا در رابطه با بیمه، کیلومتر کار کرد خودرو و مسائلی از این دست
سوال می کنند و معاینه فنی آخرین چیزی است که از آن سوال می‌شود. به عقیده این کارشناس معیوب بودن سیستم مراکز معاینه فنی نیز در بروز تخلفات بی‌تاثیر نیست. اسماعیلی می‌گوید: بسیاری از مراکز فقط عیوب را اعلام می‌کنند و قدرت برطرف کردن آن را ندارند، بسیاری از صاحبان خودرو هم ترجیح می‌دهند فقط به این مراکز مراجعه کنند و معمولا برنامه‌ای برای رفع عیوب ندارند؛ زیرا گرفتن برگه معاینه فنی با وجود عیب‌های مختلف هم امکان‌پذیر خواهد بود.
برداشت نادرست از قانون معاینه فنی
آزمون معاینه فنی، آزمونی است که در آن وضعیت ظاهری و شیشه‌های خودرو، میزان آلایندگی، چراغ‌های جلو، سنجش هم‌راستایی چرخ‌ها، کارآیی کمک فنرها، کارآیی سیستم ترمز، سنجش وضعیت اتصالات فرمان و جلوبندی و بازدید زیربندی انجام می‌شود.
در حالی‌که آزمون‌هایی که در این مراکز روی خودروها انجام می‌شود بسیار حساس هستند، اما این آزمون از نگاه برخی از صاحبان خودرو کاری غیر ضروری محسوب می‌شود و آنها ترجیح می‌دهند با یک تلفن و در زمانی نزدیک به 10 دقیقه برگه معاینه فنی خودرو خود را درب خانه‌شان با قیمتی بین 20 تا 30 هزار تومان تحویل بگیرند. ممکن است بسیاری از مردم این تصور را داشته باشند که تجهیزات موجود در مراکز معاینه فنی، کارآیی لازم را برای شناسایی عیوب نداشته باشند، به همین دلیل آنها تنها در جهت تکمیل مدارک خود اقدام به خرید برگه معاینه فنی می‌کنند، اما هدف این قانون صرفا صدور برگه معاینه فنی نیست، بلکه برطرف کردن عیوب خودرو است.