سفر در بی‌زمانی و بی‌مکانی

بهنام ناصح

می‌توانید ساعت‌ها مسافرت کنید بی‌آنکه ذره‌ای از جای خود جابه‌جا شوید. با شخصیت‌های واقعی و خیالی همسفر و همصحبت شوید بدون آنکه در زمان و مکان آنها زندگی کرده باشید. همه اینها ممکن می‌شود اگر با لذت مطالعه آشنا باشید و کتاب یکی از بهترین دوستان شما باشد. این هفته چند تن از این دوستان را به شما معرفی می‌کنیم شاید با آنها صمیمی شدید.

رمانی معروف از نمایشنامه‌نویسی مشهور

نام ساموئل بکت اگر چه بیشتر نمایشنامه‌هایش به‌ویژه نمایشنامه «در انتظار گودو» را به یادمان می‌آورد، ولی شعر و رمان‌هایش هم دست‌کمی از آثار نمایشی‌اش ندارند. اخیرا رمان معروف او به نام «مالون می‌میرد» با ترجمه مهدی نوید به بازار آمده است. اگر دنبال آثاری پر ماجرا و پرتعلیق هستید که اوقات فراغتتان را پر کنید شاید انتخاب این اثر کار چندان درستی نباشد، ولی اگر با فضاهای ذهنی نویسندگان ابزورد آشنایی دارید و کمی عمیق‌تر به دنیای رمان نگاه می‌کنید این رمان را می‌توان با خیال آسوده به شما پیشنهاد داد. طرح داستان «مالون می‏‌میرد» شاید خیلی جذاب نباشد، اما نگاه بکت به جهان و دیدگاه او را به جهان پیرامونش بیان می‌کند؛ مسائلی از قبیل: زندگی، مرگ، توهم و...

رمان به نظر ایستا و گاه تقریبا متعارف می‌رسد؛ با وجود این شاید در میان‌ بهترین تلاش‌های پارودیک بکت باشد؛ چراکه ادبیات و قواعد قصه‌گویی را به استهزا می‌گیرد. در نوشته پشت جلد کتاب هم آمده است: «بله، روزگاری بود که بی‌درنگ شب می‌شد و با جست‌وجوی گرما و تکه‌های تقریبا خوردنی به‌خوبی می‌گذشت و تصور می‌کنی که این‌ وضع‌ تا آخر همین‌طور باقی می‌ماند. اما ناگهان همه‌چیز دوباره شروع به خشم‌وخروش می‌کند، در جنگل‌هایی از سرخس‌های بزرگ گُم می‌شوی یا در زمین‌های بایر در معرض بادهای شدید می‌چرخی، تا اینکه کنجکاو می‌شوی که آیا بی‌خبر مرده‌ای و به دوزخ رفته‌ای یا باری دیگر در جایی حتی بدتر از جای قبلی به دنیا آمده‌ای..» رمان «مالون می‌میرد» در ۲۸۵ صفحه و به قیمت ۲۳ هزار تومان در نشر چشمه منتشر شده است.

روایت به مثابه انتقال حقایق دشوارفهم

«آیا حافظ وجود داشته؟»، «آیا شیخ بهایی مهندس بوده؟»، «آیا توپ مروارید حاجت می‌داده؟» و «آیا حمامی بوده که با یک شمع گرم شود؟» اگر در پی پاسخ به این سوالات هستید شاید کتاب «شیخ بهایی و توپ مروارید» بتواند تا حدی حس کنجکاوی‌تان را ارضا کند. دو بخش نخست کتاب، از خلال تطبیقِ حیثیتِ تاریخی و رواییِ شیخ بهایی و توپ مروارید، به اوضاع ایران در دوران صفویه و قاجاریه و بحران‌های گریبانگیر جامعه ایرانی در چهار سده اخیر می‌پردازد. بخش سوم کتاب، درباره «روایت» و اهمیت آن به مثابه ظرفی برای انتقال حقایق دشوارفهم است؛ اینکه چطور فرهنگ خود را در قالب قصه‌ها و روایات زنده و زاینده نگه می‌دارد. بخش انتهایی کتاب درباره عواقب و مضرات تحقیر شخصیت‌های روایی خصوصا در دوران معاصر است.

در این کتاب می‌خوانیم: از کودکی تا بزرگسالی، بسیار بوده‌اند آدم‌ها، جاها، اشیا و حتی اوقاتی که برایمان برجسته شده‌اند؛ نام «دماوند» را که می‌شنویم کمتر به یاد عارضه‌ای طبیعی با ارتفاع مشخص می‌افتیم و بیشتر «دماوند» را با داستان‌های ضحاک و فریدون به‌خاطر می‌آوریم. به همین ترتیب شیخ بهایی از میان علما، برای ما ارج و مقامی خاص یافته؛ او را مهندس و معمار می‌دانیم و روز معمار را به یاد او نامگذاری کرده‌ایم. توپ مروارید دیگر بعید است ما را یاد توپی جنگی با صدا و جثه‌ای مهیب بیندازد. به همین ترتیب نوروز، روز اول فروردین در تقویم شمسی نیست؛ بلکه «وقتی» خاص شده است. پرسش این است که آنچه درباره این همه شخصیت‌ شنیده‌ایم و باور کرده‌ایم، آیا واقعیت دارد یا یکسره قصه و زاده خیالات واهی است.» «شیخ‌بهایی و توپ مروارید» نوشته سیدمحمد بهشتی، الناز نجارنجفی و بهنام ابوترابیان را به تازگی نشر روزنه منتشر کرده است.

رابطه سیاست و فرهنگ در یک رمان

رمان «دوباره لیلا شو» نوشته مرجان عالیشاهی قصه زندگی دو شخصیت اصلی‌اش را به‌صورت موازی روایت می‌کند و با نگاهی دقیق بخشی از جامعه ایران را از دهه ۴۰ تا دهه ۸۰ بررسی و تاثیر اقتصاد و سیاست را بر فرهنگ جامعه و شیوه زندگی شخصیت‌ها روایت می‌کند. دو شخصیت اصلی به نام «لیلا» و «بهمن» با دو نگرش کاملا متفاوت به زندگی، قصه‌‌هایی خاص و ناب در محیط زندگی خود را روایت می‌کنند. در بخش لیلا، رمان بیشتر حادثه‌ محور و در بخش بهمن، شخصیت‌‌محور است. در این رمان به حوادث نادری پرداخته می‌شود که تحت‌تاثیر مسائل فرهنگی، سیاست و اقتصاد به‌وجود آمده‌اند. بخشی از رمان در استان کرمان اتفاق می‌افتد و بخشی هم در تهران و شمال ایران. اقلیم و فضای بومی با جذابیت‌های جغرافیایی در این رمان کاملا، داستان را پشتیبانی می‌کند. در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:‌ «پرنده‌های مهاجر باید بالاخره یک روزی یاد بگیرند که ساخت آشیانه بر چنار پیر یا دودکش گرمابه قدیمی که هنوز هیچ تصمیمی بر آن گرفته نشده که برود در لیست میراث فرهنگی یا نه، خیلی بهتر از ساختن آشیانه روی شاخه‌های تروتازه درخت توتی است که مورد هجوم مردم است هنگام اردیبهشت و خرداد، حتی بهتر است از ساختن آشیانه توی بالکن آپارتمان‌ها...» رمان «دوباره لیلا شو»، در ۲۸۸ صفحه و به‌بهای ۲۳ هزار تومان توسط انتشارات نون عرضه شده است.