ریشه‌یابی سیلاب‌های اخیر در شهرها

محمدرضا نجفی‌ساروکلایی

کارشناس رسمی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران

بارندگی‌های چند ماهه گذشته و گستردگی سطحی آن در مناطق مختلف کشور و تداوم بارش، منجر به وقوع سیلاب‌های شهری شده است. این نوع بارندگی، تگرگ، رعد وبرق و وقوع سیلاب تاکنون برای بسیاری از ساکنان شهری مشاهده نشده بود و عملا براساس رخدادهای که تاکنون به‌وقوع پیوسته است غیر قابل پیش‌بینی نیز بود.


همچنین هواشناسی به‌طرق مختلف نیز اقدام به صدور فرمان‌های کلی کرده و مردم را از فضای کلی بارش و سیلاب آگاه نموده است ولیکن زندگی جریان دارد و گزارش‌هایی از مدیریت ریسک و احتمال وقوع خطر نسبت به پیشگیری یا کاهش ابعاد نقاط حادثه خیز مشاهده نمی‌گردد. ستاد مدیریت بحران با نگاه پس از وقوع خسارت وارد کارزار می‌شود ولیکن با نگاه پیشگیری و کاهش ابعاد خسارت به‌طرق مختلف اثر بخشی مناسبی تاکنون نداشته است. به‌عبارت دیگر در قبال هشدار‌های هواشناسی چه متراژی از کل متراژ طولی رودخانه‌ها و کانال‌های هدایت آب رسوب‌برداری شده است؟ همچنین این بارش ها به‌گونه‌ای است که به مردم عادی کشور در شهر‌های مختلف خسارات غیرقابل جبرانی وارد کرده و همچنان ادامه دارد. بدیهی است چنین بارش‌هایی در تهران نیز قابل پیش‌بینی بوده و هست. در این مورد راهکارهایی جهت بررسی ریشه‌ای پیشگیری افزایش میزان خسارات و همین‌طور علل ریشه‌ای وقوع این خسارات وجود دارد که جا دارد مسوولان دولتی و همچنین شهرداری‌ها، بخشداری و دهداری‌های کل کشور به این مباحث دقت نظر ویژه‌ای داشته باشند. علت وقوع خسارات در اثر بارندگی‌های سیل آسا:


۱- افزایش بی‌رویه ساخت‌وساز در سطوح بدون داشتن الگویی علمی در کاهش سطح زمین در منطقه شهری در ابعادی مشخص(این موضوع را نیز می‌توان از آمار مجوزهایی داده شده و وضعیت سطح ساخت‌وساز کشور دریافت کرد).

۲- عدم بررسی صحیح موقعیت احداث ساختمان در محدوده شهرسازی مورد نظر و تناسب آن با هدایت جریان آب‌های سطحی (این موضوع را می‌توان از عدم بررسی و جایگاه رشته شهرسازی در سازمان‌های نظام مهندسی کشور فهمید. در این خصوص می‌توان به تغییر نقشه‌های تفصیلی شهر با بررسی نسبی و محدود نسبت به این مباحث اشاره نمود).

۳- عدم توسعه و گسترش فاضلاب‌های شهری متناسب با احداث ساختمان‌های مختلف و بلندمرتبه (این موضوع را می‌توان از طرح‌های به تعویق افتاده اداره آب و فاضلاب شهری در شهرهای مختلف کشور فهمید).

۴- عدم بررسی و شبیه‌سازی دبی متناسب با بارش‌های منطقه‌ای (این موضوع را می‌توان در میزان کارهای تحقیقاتی شرکت‌های مهندسین مشاور با رتبه آب شاهد بود که تا چه میزان تحقیقات در ارتباط این موضوع انجام داده‌اند).

۵- تغییرات جوی مناطق مختلف ایران و عدم اعمال این تغییرات بر روی شبکه‌های فاضلاب شهری و هدایت آب‌های سطحی (این موضوع را می‌توان با توجه به اخبار مختلف از شهرها و به‌علت ایجاد سدهای منطقه‌ای شاهد بود).

۶- کاهش سطح فضای سبز و کاهش میزان خورندگی آب در منطقه در هر دقیقه و جریان یافتن آن در سطوح مختلف(این موضوع را می‌توان در شمال کشور نیز مشاهده کرد).

۷- از بین رفتن معادن شن وماسه با برداشت‌های بی‌رویه و عمیق شدن سطوح معادن به‌گونه‌ای که در اثر آب افتادگی درون این معادن به‌علت ریزش‌های کناره‌های معادن بر شدت میزان گل آلودگی و افزایش سطح تخریب خواهد افزود.

۸- عدم تحقیقات مناسب درخصوص جوی‌های آب و تناسب میزان وشدت بارندگی در ساعت جهت هدایت و بالا نیامدن آن با توجه به جهت جریان آب و هدایت این آب‌ها در منطقه‌ای مشخص جهت هدایت به زمین یا کانال‌های از پیش تعیین شده.


در موارد فوق علت اصلی چگونگی رخداد وقوع خسارات بررسی شد، حال در اثر وقوع خسارات مردم می‌توانند مطالبه حقوق اجتماعی و مدنی خود را داشته باشند، در این خصوص مردم حق دارند از شهرداری‌ها حقوق مدنی و اجتماعی خود را مطالبه بکنند. چند پیشنهاد به‌منظور کاهش میزان وقوع خسارات در اثر کنترل ریسک می‌تواند به شرح زیر باشد:

1- بررسی ساختمان‌ها در محدوده شهری و تناسب آن با هدایت جریان آب‌های سطحی.

2- تشدید توسعه و گسترش فاضلاب‌های شهری متناسب با احداث ساختمان‌های مختلف و بلندمرتبه.

3- رعایت کدهای ارتفاعی ساخت مسکن و تاسیسات شهری و بررسی بالا آمدن تراز آب‌های سطحی و امکان برخورد مانع از گسترش خسارت در آنزمان.

4- لزوم بررسی و شبیه‌سازی دبی متناسب با بارش‌های منطقه‌ای با یاری گرفتن از شرکت‌های متخصص.

5- افزایش سطح فضای سبز.

6- کنترل معادن مختلف در نحوه عملیات برداشت یا خاکریزی در مناطق مختلف

7- تحقیقات مناسب درخصوص جوی‌های آب و تناسب میزان وشدت بارندگی در ساعت جهت هدایت و بالا آمدگی آب با توجه به جهت جریان آب و هدایت این آب‌ها.

حقوق مدنی و اجتماعی مردم جامعه و ضرورت اعمال مدیریت ریسک در مناطق مختلف کشور.


در موارد فوق علت اصلی چگونگی رخداد وقوع خسارات بررسی شد، حال در اثر وقوع خسارات مردم می‌توانند از دولت و شهرداری ها مطالبه حقوق اجتماعی و مدنی خود را داشته باشند. پیشنهاد می‌شود کلیه مناطق مختلف کشور تحت مدیریت ریسک واقع شده و لیستی از نقاط حادثه خیز شناسایی و بهسازی گردد. در ادامه خرید بیمه‌نامه جامع شهری را به شهرداری‌ها پیشنهاد می‌کنم. برخی از شهرداران مناطق مختلف کشور به همین منظور اقدام به خرید بیمه جامع شهری اقدام می‌کنند تا بتوانند بخشی از ریسک‌های مذکور را از طریق بیمه‌های جامع شهری پوشش دهند. بدیهی است در صورت وقوع خسارت در سطوح وسیع شهری این بیمه‌نامه می‌تواند بخش اعظمی از خسارات وارده به ساکنان شهرنشین را جبران کند با این شرط که در عقدنامه‌های فی‌مابین با شرکت‌های بیمه‌گر مردم مکان‌های خصوصی فیزیکی خودشان را حتما با مجوز شهرداری‌ها تغییر داده باشند. برای مثال ما در سطح شهر پارکینگ‌هایی داریم که زیرسطح زمین هستند و در اثر بالا آمدن آب در سطح کوچه‌ها ورود این آب به درون زیر زمین و موتورخانه‌ها و حتی منازل مسکونی اجتناب‌ناپذیر می‌شود که همه اینها در صورت داشتن مجوز احداث و ورود خسارت مشمول این بیمه‌نامه‌ها خواهد شد ولیکن متاسفانه ضرورت صدور چنین بیمه‌نامه‌هایی در سطوح شهری عملا کمتر مورد توجه شهرداری شهر‌های مختلف قرار گرفته است و در این خصوص نیز هم شوراهای شهر نیز می‌توانند نقش ممیزی این اقدام شهرداران را داشته و نسبت به خرید بیمه‌نامه‌ای کامل اقدام کنند، نه بیمه‌نامه‌ای که پس از وقوع خسارت به مردم خسارت دیده به‌دلایل مختلفی که مورد تایید مراجع ذی‌صلاح نیست، خسارات را پرداخت نکنند. به‌عبارت دیگر توصیه می‌شود چنین بیمه‌نامه‌هایی را نیز با همکاری و مشاوره جامعه ارزیابان خسارت بیمه مرکزی خریداری کنند تا درخصوص پرداخت خسارات در حالات مختلف امکان بررسی‌های لازم وجود داشته باشد و در بیمه‌نامه‌ها نیز نام ارزیابان خسارت مورد تایید بیمه مرکزی با توافق بیمه‌گران و بیمه‌گذاران درج شود.