محمدرضا اصفهانی
کارشناس تغذیه

نقص‌های لوله عصبی از جدی‌ترین نقص‌های تولد هستند و این زمانی رخ می‌دهد که بافت و استخوان دور مغز و ستون فقرات جنین به‌طور مناسب تکامل نمی‌یابند. اسپینا بیفیدا (SPINA BIFIDA) که شایع‌ترین شکل نقص لوله عصبی است، درواقع نوعی فلج و از کارافتادگی است که در آن ستون فقرات به‌طور کامل بسته نمی‌شود و این عارضه در طول ماه اول بارداری به‌وجود می‌آید. در افراد مبتلا به اسپینا بیفیدا درجات متفاوت فلج دیده می‌شود که بسته به نوع فلج، پاها، مثانه و یا عملکرد روده تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. این افراد در تمام طول عمر باید تحت نظرپزشک باشند. نوزادانی که به‌طور جدی تحت‌تاثیر این بیماری قرار می‌گیرند فقط متولد می‌شوند (بعد از تولد زنده نمی‌مانند) یا اینکه خیلی بعد از تولد زنده نمی‌مانند. در موارد شدید بیماری، ستون فقرات از پشت بیرون می‌زند. نقایص لوله عصبی در سومین و چهارمین هفته آبستنی برای جنین درحال تکامل رخ می‌دهد. این اتفاق می‌تواند قبل از اینکه شما بدانید یا حدس بزنید که باردار هستید، رخ دهد.

　

عوامل و فاکتورهای خطر در بروز اسپینا بیفیدا

تغذیه ضعیف، به‌خصوص رژیمی که حاوی اسید فولیک به مقدار کافی نباشد، مهم‌ترین عامل خطر در بروز اسپینا بیفیدا است. به‌نظر می‌رسد که عوامل دیگری نیز غیر از تغذیه مثلا ژنتیک در ایجاد اسپینا بیفیدا نقش داشته باشند. به‌عنوان مثال مردم اروپای شمالی و مجارستانی‌ها بیشترین میزان این بیماری را دارند. همچنین زنانی در معرض بیشتر احتمال داشتن نوزادی با نقص لوله عصبی هستند که سابقه تولد نوزادی با نقص لوله عصبی را داشته‌اند. در زنانی که نوزاد قبلی آن‌ها با نقص لوله عصبی متولد شده است احتمال اینکه نوزاد دیگری با این مشکل داشته باشند 15 برابر دیگران است. اگر شما یا والدین شما این عارضه را (نقص لوله عصبی) داشته‌اند این نیز احتمال داشتن نوزادی با نقص لوله عصبی را افزایش می‌دهد. زنان دارای دیابت یا زنانی که داروهای مخصوص درمان سکته قلبی یا سکته مغزی را دریافت می‌کنند، در معرض بیشتر احتمال داشتن نوزادی با نقص لوله عصبی هستند. اگر سابقه هر یک از موارد ذکر شده وجود داشته باشد شما باید قبل از بارداری با پزشک مشورت کنید.

نقش اسید فولیک در پیشگیری از بروز اسپینا بیفیدا

در افرادی که قبل از حاملگی و درطول چند هفته اول بارداری، مکمل اسید فولیک و رژیم غنی از فولات دریافت می‌کنند، احتمال اینکه صاحب نوزادی با اسپینا بیفیدا شوند، کمتر است. اگر شما خانمی در سن باروری هستید (بین 50- 14 سال) ، برای جلوگیری از نقص لوله عصبی باید هر روز4/ 0میلی‌گرم اسید فولیک به‌صورت مکمل ویتامینی دریافت کنید. میزان اسید فولیک در مکمل‌ها بین 4/ 0 تا یک میلی‌گرم است ولی شما نباید بدون مشورت با پزشک معالجتان بیشتر از یک میلی‌گرم اسیدفولیک مصرف کنید. اگرچه وقتی که شما قبل از بارداری و 3ماه اول بارداری، اسید فولیک دریافت می‌کنید به جلوگیری از نقص لوله عصبی کمک می‌کنید ولی باید همواره مکمل اسید فولیک را دریافت کنید و غذاهای حاوی فولات را در طول حاملگی مصرف کنید. اسید فولیک برای سلامتی شما و به‌طور کلی تکامل و رشد جنین مهم است. فولات یکی از انواع ویتامین‌های گروه ب است که در غذاها یافت می‌شود. اسیدفولیک در واقع فولاتی است که در مکمل‌های ویتامینی یافت می‌شود. اسیدفولیک برای رشد سالم جنین، تکامل طبیعی ستون فقرات و مغز نوزاد مهم است. تمام زنانی که می‌توانند باردار شوند، باید رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشند.

نکته مهم: اگر خانمی قصد باردار شدن دارد، باید قبل از بارداری تا پایان ماه سوم بارداری قرص اسیدفولیک مصرف کند تا از بروز نقص لوله عصبی در نوزاد خود جلوگیری کند. همچنین منابع غذایی اسید فولیک را در طی بارداری به مقدار زیاد مصرف کند.

منابع غذایی خوب فولات عبارتند از:

* لوبیا، عدس و نخود پخته‌شده

* اسفناج، چغندر، بروکلی، ذرت، آب گوجه‌فرنگی، کلم بروکلی، آب پرتقال، آب کمپوت آناناس، طالبی، آب کمپوت گریپ‌فروت، موز، تمشک، گریپ‌فروت، توت‌فرنگی

* محصولات غله‌ای غنی شده مانند ماکارونی و نان تهیه شده از غله کامل

* کره بادام‌زمینی، دانه‌های آفتاب‌گردان

درمان اسپینا بیفیدا

وقتی نوزادی با شدیدترین فرم اسپینا بیفیدا متولد می‌شود، 48ساعت بعد از تولد، روی این نوزاد عمل جراحی انجام می‌شود. جراحان نخاع را درمی‌آورند و آن را در ستون فقرات جایگزین می‌کنند و روی آن را با پوست و ماهیچه می‌پوشانند ولی همچنان فلج اندام و مشکلات مثانه باقی می‌ماند که در این حالت باید با متخصصان ارتوپدی و کلیه برای حل این مشکلات مشاوره شود. هیدروسفالی ( تجمع مایع در مغز) در بسیاری از بچه‌هایی که با اسپینا بیفیدا متولد می‌شوند، دیده می‌شود که در این حالت شانت زیر پوست نوزاد گذاشته می‌شود و به‌وسیله آن مایع موجود در مغز در تمام سطح بدن پخش می‌شود. بلافاصله بعد از عمل جراحی فیزیوتراپیست به والدین آموزش می‌دهد که چگونه پاهای بچه را برای راه رفتن با عصا آماده کنند. برخی بچه‌ها به ویلچر نیاز دارند. از طریق درمان، بچه‌هایی که مبتلا به اسپینا بیفیدا هستند، می‌توانند فعال شوند.

نتیجه

همه زنانی که در سن باروری هستند و می‌توانند باردار شوند باید 4/ 0 میلی‌گرم اسیدفولیک در هر روز مصرف کنند که این خطر بارداری را که در آن نوزادی با اسپینا بیفیدا یا سایر نقص‌های لوله عصبی متولد شود ، کاهش می‌دهد. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از اسیدفولیک در اثر پخت سبزی‌ها از بین می‌رود، باید توصیه شود از سبزی‌های تازه مثل سبزی خوردن و سالاد شامل کاهو و خیار در برنامه غذایی روزانه استفاده شود. البته باید توجه داشت مصرف کافی منابع غذایی این ویتامین به تنهایی نیاز بدن خانم‌های باردار به اسیدفولیک را تامین نمی‌کند و نمی‌تواند جایگزین مکمل اسیدفولیک شود.

توجه: از پایان ماه چهارم بارداری که مکمل مولتی‌ویتامین و همچنین قرص فرفولیک (ترکیب آهن و اسیدفولیک) مصرف می‌شود، به‌علت آن که این مکمل یا قرص فرفولیک حاوی ۴۱۱ میکروگرم اسید فولیک می‌باشند، مصرف قرص اسید فولیک باید قطع شود.