بتن های بی روح در کناره چهارباغ

ایسنا- پیاده رو خیابانی که ۴۷۱ سال به زیبایی بر زاینده رود عمود شده حال و هوای خودش را دارد. ۴۰۰ سال پیش سیاحان سفرنامه‌های خود را تمام نمی‌کردند مگر اینکه از چهار باغ نامی ببرند و گردشگران امروز از اصفهان خارج نمی‌شوند مگر اینکه یک بار در آن قدم زده باشند.

"در کنار خیابان دیوارهای یکسان و منظمی وجود دارد که در پشت آن ها باغ‌های سلطنتی واقع شده و ورود به آن‌ها برای گردش مردم آزاد است؛ مدخل این باغ‌ها با نظم و ترتیب خاص در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند و بالای هریک از درها عمارات کوچک ولی زیبایی ساخته شده که می‌توان ضمن گردش و تفنن وارد آن شده و ممکن است اشخاص غذای خود را نیز در آنجا صرف کنند. تعداد این عمارت ها آنقدر زیاد است و قرینه سازی و تناسب به اندازه‌ای در آن‌ها رعایت شده که زیباتر از آن نمی‌توان تصور کرد. هیچ کدام از خیابان‌های معروف ایتالیا و حتی اروپا در زیبایی به پای چهارباغ اصفهان نمی‌رسد" این تعاریف گفته‌های یک جوان اصفهانی در دوره صفویه نیست اینها سخنان "پیتردلاواله" جهانگرد ایتالیایی است که چنان مجذوب چهارباغ شده که از آن با نام زیباترین خیابان دوران نام می‌برد. اما این پاره خط تمام ناشدنی در مرکز شهر اصفهان که منظری خیال انگیز را در مقابل هر رهگذری قرار می‌دهد ناگهان و در میانه‌های راه وا می‌نهد. نه اینکه معماران عهد صفویه چنین کرده باشند، نه؛ این دوگانگی حاصل همین قرن اخیر است که تلی از بتون و سازه‌های نا متعارف را ساخته و ببینده را از بهشت چهار باغ به بتن‌های بی روح می‌سپارد.

آنچه امروز در کناره‌ای از چهارباغ عباسی تنها افتاده و کمتر کسی را با خود همراه می‌کند، بر اساس طرحی در سال ۱۳۷۴ ساخته شده است. طرحی با عنوان "احیای بدنه شرقی چهارباغ" که قرار بود بدنه چهارباغ را از بافت فرسوده نجات دهد. این طرح طی ۱۰ سال و با تجدید نظرهای مداوم، سرانجام در اواسط دهه ۸۰ مصوب شد و در سال ۹۱ به بهره برداری رسید. آنچه در نهایت رونمایی شد ستون‌های سرد بتنی و ورودی‌هایی بود که کاربرد آن‌ها مشخص نیست. ستون‌هایی که نه تنها چهارباغ را نجات ندادند بلکه آن را در شوک بتنی غرق کرده‌اند.

شرق چهارباغ؛ فضایی بدون مخاطب

"چهارباغ اصفهان یک محور گردشگری با ارزش از عناصری با هویت بسیار بالاست و به عنوان یکی از پر مخاطب‌ترین فضاهای شهری مردم اصفهان و نیز ستون فقرات محور گردشگری این شهر است. گرچه نیاز به ساماندهی در آن احساس می‌شد ولی بدنه شرقی بعد از دخالت‌های اخیر متاسفانه حیات خود را از دست داده است." این گفته‌های رامین مدنی - رییس دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان- است که از طرح کنونی و ادامه آن ابراز نگرانی می‌کند. وی با اشاره به اینکه قبل از بازسازی بدنه شرقی، سمت شرق چهارباغ بازدید کننده بیشتری داشت، ادامه می‌دهد: امروز شرق چهارباغ به فضایی بدون مخاطب تبدیل و عملاً تعطیل شده است؛ دخالتی که نتواند حضور مردم را تداوم ببخشد و مردم از آن استقبال نکنند طرحی شکست خورده محسوب می‌شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان با بیان اینکه محور چهارباغ از ابتدا تا کنون دارای لایه‌های تاریخی گوناگون است، تصریح می‌کند: این خیابان با خاطره و زندگی نسل‌های مختلف از مردم این شهر پیوند دارد و نباید در ساماندهی، این لایه‌ها فراموش شود. رمان‌ها، خاطرات و نوشته‌های موجود در دوره‌های گذشته و اخیر موید این اهمیت است که نیاز به توجه دارد. نباید با یک نگاه تک بعدی و اداری صرف با بدنه چهارباغ برخورد می‌شد. مدنی در مورد استفاده از مصالحی مانند بتون نمایان، با محترم شمردن سلیقه طراح تاکید می کند: این فضا به عنوان یک معماری میان افزا می‌تواند معماری و تزئینات ساده ترو کم تکلف تری داشته باشد و انتخاب عناصر معماری به جای شبیه سازی براساس هماهنگی و پیروی از معماری‌های موجود شکل بگیرد.

وی برخورد با ساماندهی در خیابان‌ها و محدوه هایی مانند خیابان رامبلا در بارسلون، شانزه لیزه در پاریس و نیز محدوه دان تاون شهر بیروت را نمونه‌ای از فضاهای زنده و پویای شهری معرفی می کند که توانسته‌اند حیات و تاریخ چند دوره را در خود حفظ کنند و با داشتن سیما و منظری متفاوت و متنوع مورد استقبال مردم نیز قرار گیرند. این استاد دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به امکان باز طراحی ادامه این بدنه خاطرنشان می‌کند: این طرح باید آسیب شناسی شده و با یک نگاه نو بازطراحی شود چراکه امروز حیات بخشی چهارباغ از دروازه دولت تا بازار هنر از بین رفته است.

چرا فازهای بعدی بدنه سازی نباید طرحی نو داشته باشد؟

احمد امین پور، عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان و مدیرکل اسبق میراث فرهنگی استان تاکید می‌کند: آنچه قرار بود برای بدنه سازی شرق چهارباغ انجام شود از حساسیت بالایی برخوردار بوده چراکه اولاً در یک محدوده تاریخی واقع شده و خیابان یک اثر ملی و بی نظیر محسوب می‌شود و دوم باید آنچه انجام می‌شود دارای هویت باشد و تمام نیازهای خیابانی گردشگر پذیر و پر رفت و آمد را در نظر بگیرد. وی می‌گوید: زیبایی شناسی باید در تک تک و سانت به سانت طراحی در نظر گرفته شود، اما پس از رونمایی از فاز اول مشخص شد که طرح آنگونه که باید و شاید خوب انجام نشده و به همین منظور اعلام شد در طراحی‌های قسمت‌های بعدی بازخوردها گرفته می‌شود و در طراحی تغییراتی به وجود می‌آید.

امین پور با اشاره به محدودیت‌های ارتفاع ۹ متری و عرض ۲۰ متری برای ساخت بدنه تصریح می‌کند: آجر نیز محدودیت دیگری است که باید حتماً در این طرح به کار برده شود، باز طراحی با وجود محدودیت‌های طرح امکان پذیر نیست، اما رعایت سنت و مدرنیته ذیل زیبایی شناسی می‌توانست به شدت به این طرح کمک کند، اما سؤال این است که چرا این بدنه تا این حد خنثی طراحی شده است؟ وی با اشاره به طرح‌های دوره قاجار که هنوز رگه‌هایی از آن در خیابان‌های طالقانی، چهارراه نقاشی و میدان باقوشخانه (طوقچی) وجود دارد، می‌گوید: هیچ یک از این طرح‌ها تحمیلی نیست. استفاده از کاشی، آجر و سنگ‌های شیشه‌ای تنوع‌های فوق العاده ای به دیواره این خیابان‌ها و چهارراه‌ها داده و اصول زیبایی شناسی در این طرح‌ها کاملاً مشهود است. امین پور معقتد است الزامی برای تکرار مجدد طرح فاز یک وجود ندارد و فازهای بعدی با وجود محدودیت‌های این خیابان می‌تواند طراحی متنوع‌تری داشته باشد.

بدنه سازی، اخلال در پیشرفت طبیعی چهارباغ است

نگاه مهدی محمودی کامل آباد، عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان به احیای بدنه سازی شرق چهارباغ عباسی نگاهی است که از حفظ سابقه تاریخی چهارباغ نشات می‌گیرد و وی اعتقاد دارد که روش‌هایی مثل طراح نو و جدید که موجب اخلال در پیشرفت تدریجی و طبیعی مجموعه چهارباغ شود، کار صحیحی نیست. وی معتقد است چهارباغ قرار نبوده از بدو شکل گیری یکسان ساخته شود و در معماری صفوی این خیابان یکسان سازی وجود نداشته است. این عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان تاکید می‌کند: هیچ جای دنیا بدنه سازی ها یکسان نیست و به نظر می‌رسد این برخورد از نظر کلی دچار ایراد است. باید اجازه داد تا روند طبیعی بدنه چهارباغ طی شود و فقط ضوابط حفظ بدنه موجود رعایت شود و از اضافه و کم کردن به این محور پرهیز شود.

محمدی کامل آباد می‌گوید: طراحی و بدنه سازی در چهارباغ فایده‌ای ندارد چراکه بدنه امروزی چهارباغ دارای مالکیت و تجاری است و خاطرات بسیاری برای مردم اصفهان دارد و به راحتی نمی‌توان طرحی نو در انداخت که همه این موضوعات را در بر بگیرد. وی سیاست بدنه سازی را سیاستی درست نمی‌داند و بدنه سازی چهارباغ را از نظر معماری و هنر طراحی یک مدل معماری در سطح پایین می‌بیند و از نبود خلاقیت و نوآوری در این طرح گلایه دارد و معتقد است چنین طرحی نه جذابیتی دارد و نه چیزی به چهارباغ افزوده است. به گزارش ایسنا، فاز نخست بدنه شرقی چهارباغ عباسی، نوسازی است که از بحران‌های ساختمان سازی دهه‌های اخیر سر برآورده است و طبق نظر کارشناسان معلوم نیست بر اساس کدام الگوی معماری طراحی شده است، اما سؤال اینجاست که آیا اگر "پیتر دلاواله" سیاح ایتالیایی که چهارباغ را بهتر از خیابان‌های اروپا معرفی می‌کند بار دیگر در چهارباغ قدم بزند این خیابان را می‌شناسد؟ آیا می‌تواند این خیابان رؤیایی دوران صفویه را دوباره بی نظیر توصیف کند؟