درگفت‌و‌گو با دبیر بخش حفاظت از یخچال‌های کوهستانی مطرح شد
آگاه‌سازی؛ شاه‌کلید حفاظت از یخچال‌های طبیعی ایران
نرگس لطیف‌پور
در شرایطی که یخچال‌های طبیعی به‌عنوان یک عنصر مهم و تاثیرگذار در شرایط اقلیمی کشور وجود دارند، بسیاری از افراد جامعه از متخصصان تا عامه و حتی کوهنوردانی که مشتریان دائم صعود به مناطق یخچالی هستند، از وجود و اهمیت آنها بی‌اطلاعند. در همین راستا و برای آگاهی از وضعیت یخچال‌های طبیعی ایران گفت‌و‌گویی با ابوالفضل زمانی دبیر بخش حفاظت از یخچال‌های کوهستانی در فدراسیون کوهنوردی جمهوری اسلامی ایران داشته‌ایم که در زیر می‌آید:
یخچال‌های طبیعی چه هستند؟
یخچال‌ها توده‌ای فشرده و بسیار متراکم از یخ هستند که از بارش‌ها انباشت شده و به خاطر سرما و شرایط آب و هوایی، متراکم شده و تبدیل به یخ و پایدار می‌شوند که البته این پایداری به معنای این نیست که اصلا تغییری در آنها ایجاد نمی‌شود.
نرگس لطیف‌پور
در شرایطی که یخچال‌های طبیعی به‌عنوان یک عنصر مهم و تاثیرگذار در شرایط اقلیمی کشور وجود دارند، بسیاری از افراد جامعه از متخصصان تا عامه و حتی کوهنوردانی که مشتریان دائم صعود به مناطق یخچالی هستند، از وجود و اهمیت آنها بی‌اطلاعند. در همین راستا و برای آگاهی از وضعیت یخچال‌های طبیعی ایران گفت‌و‌گویی با ابوالفضل زمانی دبیر بخش حفاظت از یخچال‌های کوهستانی در فدراسیون کوهنوردی جمهوری اسلامی ایران داشته‌ایم که در زیر می‌آید:
یخچال‌های طبیعی چه هستند؟
یخچال‌ها توده‌ای فشرده و بسیار متراکم از یخ هستند که از بارش‌ها انباشت شده و به خاطر سرما و شرایط آب و هوایی، متراکم شده و تبدیل به یخ و پایدار می‌شوند که البته این پایداری به معنای این نیست که اصلا تغییری در آنها ایجاد نمی‌شود. بلکه تغییرات در آنها به‌وجود می‌آید و حتی حرکت هم دارند. برخی از یخچال‌ها ممکن است تا یک متر در هفته هم حرکت داشته باشند. منظور از پایداری این است که به‌وجود آمدن و از بین رفتن آنها به سرعت اتفاق نمی‌افتد. پایداری یخچال‌ها به این دلیل است که در ارتفاع قرار گرفته‌اند. همچنین خاصیت مناطق کوهستانی که یخچال‌ها در آنها قرار گرفته‌اند و کمی دشت مانند هستند، موجب می‌شود که توده‌های بسیاری از برف بر اثر بارش انباشت شوند و چون ارتفاع بالاست به راحتی هم آب نشوند و کم‌کم به سمت پایین دست حرکت می‌کنند.
پراکندگی مناطق یخچالی در ایران چگونه است؟
در پنج نقطه از ایران مناطق یخچالی داریم که در حال حاضر وجود دارند، ولی چندان وضعیت مناسبی ندارند. منطقه سبلان، دماوندکوه، اشترانکوه، زردکوه و یخچال‌های منطقه علم‌کوه یا همان منطقه تخت سلیمان مناطق اصلی یخچالی کشور هستند.
آیا در گذشته این پراکندگی بیشتر بوده است؟
بله. این مناطق در گذشته بیشتر بوده، اما در حال حاضر تنها اثراتی از وجود آن یخچال‌ها باقی مانده؛ به این معنا که برف و یخی در آن مکان‌ها باقی نمانده و فقط شکل منطقه عوض شده که با توجه به برخی اثرات به جا مانده متوجه می‌شویم در گذشته یخچال‌های طبیعی وجود داشته‌اند؛ مثل یخچال‌های منطقه دنا یا یخچال‌های البرز مرکزی و منطقه سهند که از بین رفته‌اند و اثری از آنها نیست.
ارزش یخچال‌های کوهستانی در چیست؟
یکی از ارزش‌های یخچال‌ها این است که به‌عنوان ذخایر آب تلقی می‌شوند. همچنین پوشش گیاهی و جانوری در مناطق کوهستانی و طبیعی کاملا وابسته به یخچال‌ها هستند. یکی دیگر از مهم‌ترین ارزش‌های آنها این است که به‌عنوان میراث اقلیمی هستند؛ به این معنا که اگر به مناطق یخچالی رفته و تکه‌ای از یخ موجود را از عمق بیرون بکشید و مطالعه کنید می‌توانید تاثیرات اقلیم و آب و هوا را در چند صد یا چند هزار سال در آن تکه یخ ببینید و مطالعه کنید. برای مثال یخ‌هایی که در حال حاضر در ارتفاع ۵۲۰۰ متری دره یخار در دماوند، به‌عنوان مرتفع‌ترین توده یخی ایران وجود دارد قطعا بیش از چند هزار سال است که یخ دارد؛ چراکه این یخ‌ها تا این زمان به‌دلیل قرار گرفتن در ارتفاع بالا اصلا فرصت آب شدن پیدا نکرده‌اند.
اصلی‌ترین علل نابودی یخچال‌ها چه هستند؟
اگر علل نابودی یخچال‌ها وجود نداشته باشند، خود به خود یخچال‌ها پایدار مانده و حتی روز به روز تقویت هم می‌شوند. مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل نابودی یخچال‌ها گرمایش زمین است که متاسفانه روندی است که در تمام دنیا به‌وجود آمده و ما نیز در این چرخه قرار داریم. عوامل انسانی نیز در نابودی یخچال‌ها دخیل هستند. ایجاد تسهیلاتی که عبور و مرور در این مناطق را زیاد می‌کند طبیعتا اثر مخرب خواهد داشت؛ همچون صعودهای چندهزار نفره‌ای که در کوهستان‌های ما انجام می‌شود، در حالی که طبیعت و یخچال‌های ما ظرفیت این تعداد صعود را ندارند. صعود کوهنوردان در فصل‌های نامناسب همچون تابستان و بهار موجب تخریب سطوح یخی یخچال‌ها می‌شود و این در حالی است که بهترین زمان برای صعود در این مناطق پاییز و زمستان است. برای نمونه در حال حاضر برخی از یخچال‌های ما بسیار نحیف و آسیب‌پذیر شده‌اند همچون یخچال شمالی سبلان که لازم است برای پیشگیری از ادامه این روند از صعودهای غیرضروری و با تعداد زیاد بر روی آن جلوگیری کرد. همچنین راه‌اندازی تله‌کابین در این مناطق به باز شدن پای افراد بیشتر و حضور جمعیت زیاد در این مناطق منجر خواهد شد همچون تله‌کابینی که در منطقه سبلان راه‌اندازی می‌شد که خوشبختانه ادامه نیافت و منتفی شد و به بهره‌برداری نرسید. علاوه‌بر اینها، نهادها و کارخانه‌ها نیز به این مساله اصلا توجهی ندارند. به‌عنوان مثال عوامل زیست محیطی در این زمینه مدنظر قرار نمی‌گیرد. از تولید خودروهای غیراستاندارد گرفته تا جاده‌کشی‌ها و دیگر اقدامات آسیب‌زا که در هیچ یک از این پروژه‌ها به پدیده‌های یخچال‌های طبیعی توجهی نمی‌شود.
دلیل این بی‌توجهی‌ها در عین اهمیت بسیار زیاد یخچال‌های طبیعی چیست؟
مهم‌ترین مساله این است که آگاهی درباره یخچال‌ها وجود ندارد، بسیاری نمی‌دانند که در ایران یخچال طبیعی و کوهستانی داریم، این یخچال‌ها چه هستند و چه اهمیتی دارند. در نتیجه در تصمیمات مدیران، تغییرات انسانی و تغییرات محیطی که ایجاد می‌شوند، اصلا یخچال‌ها و نوع برخورد با آنها در نظر گرفته نمی‌شود. البته این امری طبیعی است؛ وقتی مسوولان ما ندانند که چیزی وجود دارد و این چیزی که وجود دارد چه میزان اهمیت دارد طبیعتا در تصمیمات خود هم به آن موضوع توجهی نمی‌کنند.
چگونه می‌توان مسوولان و نهادهای مرتبط را از وجود و اهمیت یخچال‌ها آگاه کرد؟
بد نیست با یک مثال روند آگاه سازی را بیان کنم تا روشن شود که به سادگی اما با همت می‌توان در این راه گام برداشت. اگر قرار باشد جاده‌ای در منطقه طبس ایجاد شود قطعا به‌دلیل اینکه کمپین حفاظت از یوز آسیایی موفق بوده و این مهم را توانسته به‌عنوان یک گزینه مهم در ذهن تصمیم‌گیران بگنجاند و تعریف کند، هر نهاد یا هر کسی بخواهد در آن مناطق عملیاتی انجام دهد این مساله را به‌عنوان یکی از متغیرها در نظر خواهد گرفت، اما این حالت برای یخچال‌های ما وجود ندارد که علت آن هم عدم آگاهی از وجود یخچال‌ها و اهمیت آنهاست.
کمپین صیانت از یخچال‌های کوهستانی هم راه افتاده، آیا توانسته در این مدت تاثیری داشته باشد؟
کمپین صیانت از یخچال‌های کوهستانی در همین راستا با شعار «یخچال‌های کوهستانی، سدهای بی‌دیوار» راه‌اندازی شده است و در این مدت توانسته قدم‌های مهمی در زمینه آگاهی بخشی به کوهنوردان و نهادهای مرتبط بردارد. امیدواریم با گسترش فعالیت‌ها و اطلاع‌رسانی بتوانیم ذهن بخش‌های دیگر جامعه را نیز به این سمت معطوف کنیم تا تمام مردم اهمیت یخچال‌های کوهستانی را درک کرده و در جایگاه خود سفیری برای معرفی و صیانت از این یخچال‌های طبیعی باشند.
منظور از سدهای بی‌دیوار در شعار این کمپین چیست؟
منظور از این شعار و سدهای بی‌دیوار این است که یخچال‌های کوهستانی مانند سدهایی عمل می‌کنند که بدون ضرر و آسیب می‌توانند آب را در مناطق کوهستانی ذخیره کنند. برای نمونه اگر بخواهیم سدی را در منطقه‌ای بسازیم تعداد بسیار زیادی روستا زیر آب می‌رود، زمین‌های کشاورزی بسیاری نیز از بین می‌روند، اکوسیستم منطقه به هم ریخته و خراب می‌شود، پوشش گیاهی آسیب می‌بیند و بسیاری مضرات دیگر به همراه دارد؛ به‌گونه‌ای که در دنیا هم جنبش جهانی مبارزه با سدسازی به‌وجود آمده است. این در حالی است که یخچال‌های کوهستانی، همان کار سدها را انجام می‌دهند، بدون آسیب به طبیعت و اکوسیستم و بافت زیستی مردمان منطقه. این سدهای طبیعی بدون تخریب منطقه‌ای، بدون نیاز به حفر تونل، بدون ریختن مصالح و خاکبرداری وجود دارند و تنها باید با آگاهی از اهمیت آنها، در حفاظتشان بکوشیم.
جامعه هدف در آگاه سازی از وجود و اهمیت یخچال‌ها چه گروهی هستند؟
جامعه هدف برای آگاه‌سازی در درجه نخست، کوهنوردان به‌عنوان دیده‌بانان کوهستان هستند که بیشترین ورود را به این مناطق دارند، در درجه بعد مردم محلی و ساکنان این مناطق هستند که باید از وجود و اهمیت یخچال‌ها به زبان ساده آگاه شوند و در همین راستا از کوهنوردان برای آگاهی بخشی به مردم استفاده می‌کنیم. در نهایت هم نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط و ذی‌نفع هستند که لازم است برای اجرای پروژه‌ها این مهم را در نظر بگیرند.
و سخن پایانی؟
با همت و همراهی مردم می‌توانیم یخچال‌هایمان را از خطر نابودی نجات دهیم. هر فرد یک سفیر برای آگاه سازی از وجود و اهمیت یخچال‌هاست که باید این ظرفیت را به کار گرفت. در غیر این صورت یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی‌مان را در آینده‌ای نه چندان دور به‌راحتی از دست خواهیم داد.
ارسال نظر