گفت‌و‌گو با هوشنگ‌جاوید درباره نوحه‌گویی در محرم:
بلایی که بر سر نوحه‌گری آورده‌اند
لی‌لا رضایی
سال‌هاست که نوحه خوانی و مداحی در دسته‌های و هیات‌های عزاداری دیگر شباهتی به اصل مداحی و نوحه‌گری ندارد. اگر در گذشته این عرصه از اصول خاصی پیروی می‌کرد این روزها تابع هیچ قانونی نیست و هر سال که می‌گذرد بی‌شباهت‌تر از پیش به راه خود ادامه می‌دهد. نوحه‌های امروزی بی‌شباهت به نوحه و نوحه خوانی راهی را در پیش گرفته‌اند که اگر به همین روال پیش برود، این کار آسیب می‌بیند و به ورطه نابودی کشیده می‌شود. هوشنگ جاوید به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران موسیقی نواحی و بنیان‌گذار جشنواره‌های مختلف موسیقی نواحی و آیینی در ایران در این باره پاسخگوی سوالات ما شده است.
سال‌هاست که نوحه خوانی و مداحی در دسته‌های و هیات‌های عزاداری دیگر شباهتی به اصل مداحی و نوحه‌گری ندارد. اگر در گذشته این عرصه از اصول خاصی پیروی می‌کرد این روزها تابع هیچ قانونی نیست و هر سال که می‌گذرد بی‌شباهت‌تر از پیش به راه خود ادامه می‌دهد. نوحه‌های امروزی بی‌شباهت به نوحه و نوحه خوانی راهی را در پیش گرفته‌اند که اگر به همین روال پیش برود، این کار آسیب می‌بیند و به ورطه نابودی کشیده می‌شود. هوشنگ جاوید به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران موسیقی نواحی و بنیان‌گذار جشنواره‌های مختلف موسیقی نواحی و آیینی در ایران در این باره پاسخگوی سوالات ما شده است.
لی‌لا رضایی
سال‌هاست که نوحه خوانی و مداحی در دسته‌های و هیات‌های عزاداری دیگر شباهتی به اصل مداحی و نوحه‌گری ندارد. اگر در گذشته این عرصه از اصول خاصی پیروی می‌کرد این روزها تابع هیچ قانونی نیست و هر سال که می‌گذرد بی‌شباهت‌تر از پیش به راه خود ادامه می‌دهد. نوحه‌های امروزی بی‌شباهت به نوحه و نوحه خوانی راهی را در پیش گرفته‌اند که اگر به همین روال پیش برود، این کار آسیب می‌بیند و به ورطه نابودی کشیده می‌شود. هوشنگ جاوید به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران موسیقی نواحی و بنیان‌گذار جشنواره‌های مختلف موسیقی نواحی و آیینی در ایران در این باره پاسخگوی سوالات ما شده است.
آنچه امروزه تحت عنوان نوحه و مداحی اهل بیت(ع) در هیات‌های عزاداری اجرا و شنیده می‌شود، سنخیتی با اصل موضوع دارد؟
خیر، هیچ سنخیتی ندارد. آنچه امروزه به‌عنوان مداحی می‌شنویم با آن تعریف نوحه‌گری و اصول پیشین بسیار مغایرت دارد. متاسفانه نوحه‌گران اصلا این اصول را رعایت نمی‌کنند. البته ما نمی‌توانیم بگوییم همه رعایت نمی‌کنند، بلکه باید گفت برخی‌ها رعایت نمی‌کنند که اتفاقا این برخی‌ها به نسبت جامعه آماری تعدادشان بیشتر از بقیه است. در برخی از هیات‌ها، نوحه‌گرانی دارند نوحه‌گری می‌کنند که کارشان هیچ سنخیتی با روش‌های کهن نوحه‌گری ندارد. این که می‌گوییم «کهن»، منظور این نیست که این روش‌ها کهنه و قدیمی شده‌اند، بلکه به این معناست که هر هنری، آیینی برای خود داردکه تبیین و تدوین شده است و باید بر اساس آنها حرکت کرد. آنچه به عنوان دستورالعمل نوشته شده و به نتیجه رسیده است، این است که کتاب‌ها و رسالات بسیاری در موسیقی کشورمان در این خصوص داریم که از ۳۰۰ رساله متجاوز است.
در هر کدام نیز اشاره‌ای به جنس موسیقی نوحه‌گری شده است و درباره آن توضیح داده شده است. علاوه‌بر این اصول چندین رساله هست که ویژه نوع نوحه‌گری است که مهم‌ترین آنها رساله «آداب آوازهای گلدسته» است که ۳۰۰ سال پیش نگاشته شده است و دستور کامل موسیقایی محتشم‌خوانی مصرع به مصرع توضیح داده شده است که نوحه‌گر باید آن راچگونه بخواند. یعنی روش اجرا محتشم‌خوانی را در هر ۱۲ بند توضیح داده است تا اجرای بی‌نقصی از آن ارائه شود.
یعنی امروزه اصلا چنین آداب و اصولی رعایت نمی‌شود؟
متاسفانه امروزه اصلا به این قضیه اهمیت داده نمی‌شود و به آنچه تدوین و تبیین شده، توجهی نمی‌شود. اگر دقت کرده باشید بسیاری از این نوحه‌گران، همین طوری آهنگ‌های رادیو، تلویزیون، آلبوم‌های موسیقی، ماهواره‌ها و آهنگ‌های کوچه بازاری خوانندگان گذشته را برمی‌دارند و بر روی آنها اشعاری می‌گذارند که به لحاظ موضوع و متن، کار را دچار وهن و مشکل می‌کند. متاسفانه حتی نغمگی آنها نیز مشکل دارد و هیچ شباهتی با آنچه اصول آن است، ندارد. بنابراین هم موضوع آن مشکل دارد و هم سبک آن ! درنهایت آنچه می‌شنویم و آنچه ارائه می‌شود به هیچ وجه درحدشخصیت فاخر ائمه اطهار(ع) و معصومان ما نیست. گاه به مرزهایی می‌رسند که جای تاسف دارد و جز تاسف خوردن کار دیگری نمی‌توان کرد.
این عقیده شخصی شماست؟
البته که نه! نه تنها من، بلکه عزیزان دست‌اندرکار مانند استاد رحیم پورازغدی، رائفی پور و پژوهشگران موسیقی نواحی نیز بر همین عقیده‌اند. حتی دکتر امین فروغی نیز به این مسائل اشاره کرده است. گذشته از اینها مواردی همچون اشاره روحانیت جامعه و همین طور اشارات مهم رهبرانقلاب به این مساله است. جالب این است که اکثر این نوحه‌گران با این امور کاری ندارند و انگار با همه سرلج دارند. و در این زمینه مقاومت می‌کنند اما این گونه مقاومت از بیخ و بن کارغلطی است.
چه کسی نجات دهنده است؟
واقعا نمی‌توان در این زمینه به فردخاصی اشاره کرد. اما یک نفر باید حتما در این زمینه کمک دهنده باشد. نمی‌دانم چرا این اتفاق صورت می‌گیرد. با این همه معتقدم که باید شیوه‌های غلط را به شیوه‌های درست تغییر داد. کسی می‌تواند تاثیرگذار باشد و در این خصوص کمک کند که از علم و آگاهی بالایی برخوردار باشد.
عموما علت چنین مشکلی چیست؟
علت این مشکل نداشتن نظارت درست از سوی دستگاه‌های فرهنگی به‌خصوص بعد از دوران دفاع مقدس است که شکل موسیقی مذهبی ما مخصوصا نوحه‌گری تغییرات عمده کرد، حتی شکل حماسی آنها نیز از بین رفت. به این ترتیب اینها به راهی کشیده شدند که نباید!
با این حساب طی این زمان باید نوحه‌خوانی آسیب بسیار جدی دیده باشد!
آسیب که خیلی دیده است؛ اما نمی‌توان آن را به حال خود رها کرد. باید فکری کرد، کاری کرد وگرنه این عرصه به ورطه نابودی کشیده می‌شود. به جد می‌توانم بگویم که نوحه‌گری در معرض آسیب‌دیدگی بسیار جدی است و اگر همین‌طور ادامه داشته باشد به زودی از بین می‌رود.
چه کسی یا چه کسانی مقصر هستند؟
نمی‌توانیم دنبال مقصر باشیم، تقصیر با هر دوطرف است، تقصیر با چندنفر است. از یک طرف دستگاه‌های فرهنگی موازی تلویزیون و وزارت ارشاد که نظارت جدی بر این قضیه ندارند و کنترل دقیق و جدی بر آن نمی‌کنند و از طرف دیگر انتخاب و پخش و کنترل بر نغمه‌هاست که جدی گرفته نمی‌شود. یکی دونفر هم که این قضیه را جدی گرفته‌اند، کارشان و جدیتی که داشتند، ادامه دار نبوده است و همان اوایل کار رها شده است. پیش از این درحوزه هنری آقای رفیعا کار خیلی جالبی کردند که آن برگزاری همایشی بود تحت عنوان «ستایشگران ایرانی» که کتابی هم از این همایش به چاپ رسید. نتیجه آن حرکتی به عنوان«پیر غلامان» بود که برگزار شد. باید تمام کسانی که در این زمینه فعال هستند به تدوین و تبیین اصول ذکر شده بها بدهند و مو به مو آنها را اجرا کنند
چه باید کرد؟
باید آسیب را به طور دقیق مشخص کرد و بعد آن را بهبود بخشید. به اعتقاد من حقیقت این است که فقط از طریق آموزش آکادمیک هنر آوازی مذهبی می‌توان جلوی این آسیب‌های جدی را گرفت تا هر کس به خودش اجازه ندهد به راحتی وارد این مقوله مهم شود. متاسفانه کسانی هم اکنون دارند در این عرصه فعالیت می‌کنند که اصلا با آن آشنایی ندارند و با سرهم کردن یک شعر و یک ملودی اجرا شده از گذشتگان نوحه‌گری را به سخره می‌گیرند. این درحالی است که اگر آموزش آکادمیک در این زمینه باشد، اتفاقات خوشایندی می‌افتد که موجب بستر سازی مناسب در نوحه‌گویی می‌شود. متاسفانه باید بگویم بلایی که بر سر نوحه‌گری آمده است تا سال‌های سال نمی‌توان آن را جبران کرد.
سال‌هاست که نوحه خوانی و مداحی در دسته‌های و هیات‌های عزاداری دیگر شباهتی به اصل مداحی و نوحه‌گری ندارد. اگر در گذشته این عرصه از اصول خاصی پیروی می‌کرد این روزها تابع هیچ قانونی نیست و هر سال که می‌گذرد بی‌شباهت‌تر از پیش به راه خود ادامه می‌دهد. نوحه‌های امروزی بی‌شباهت به نوحه و نوحه خوانی راهی را در پیش گرفته‌اند که اگر به همین روال پیش برود، این کار آسیب می‌بیند و به ورطه نابودی کشیده می‌شود. هوشنگ جاوید به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران موسیقی نواحی و بنیان‌گذار جشنواره‌های مختلف موسیقی نواحی و آیینی در ایران در این باره پاسخگوی سوالات ما شده است.
آنچه امروزه تحت عنوان نوحه و مداحی اهل بیت(ع) در هیات‌های عزاداری اجرا و شنیده می‌شود، سنخیتی با اصل موضوع دارد؟
خیر، هیچ سنخیتی ندارد. آنچه امروزه به‌عنوان مداحی می‌شنویم با آن تعریف نوحه‌گری و اصول پیشین بسیار مغایرت دارد. متاسفانه نوحه‌گران اصلا این اصول را رعایت نمی‌کنند. البته ما نمی‌توانیم بگوییم همه رعایت نمی‌کنند، بلکه باید گفت برخی‌ها رعایت نمی‌کنند که اتفاقا این برخی‌ها به نسبت جامعه آماری تعدادشان بیشتر از بقیه است. در برخی از هیات‌ها، نوحه‌گرانی دارند نوحه‌گری می‌کنند که کارشان هیچ سنخیتی با روش‌های کهن نوحه‌گری ندارد. این که می‌گوییم «کهن»، منظور این نیست که این روش‌ها کهنه و قدیمی شده‌اند، بلکه به این معناست که هر هنری، آیینی برای خود داردکه تبیین و تدوین شده است و باید بر اساس آنها حرکت کرد. آنچه به عنوان دستورالعمل نوشته شده و به نتیجه رسیده است، این است که کتاب‌ها و رسالات بسیاری در موسیقی کشورمان در این خصوص داریم که از ۳۰۰ رساله متجاوز است.
در هر کدام نیز اشاره‌ای به جنس موسیقی نوحه‌گری شده است و درباره آن توضیح داده شده است. علاوه‌بر این اصول چندین رساله هست که ویژه نوع نوحه‌گری است که مهم‌ترین آنها رساله «آداب آوازهای گلدسته» است که ۳۰۰ سال پیش نگاشته شده است و دستور کامل موسیقایی محتشم‌خوانی مصرع به مصرع توضیح داده شده است که نوحه‌گر باید آن راچگونه بخواند. یعنی روش اجرا محتشم‌خوانی را در هر ۱۲ بند توضیح داده است تا اجرای بی‌نقصی از آن ارائه شود.
یعنی امروزه اصلا چنین آداب و اصولی رعایت نمی‌شود؟
متاسفانه امروزه اصلا به این قضیه اهمیت داده نمی‌شود و به آنچه تدوین و تبیین شده، توجهی نمی‌شود. اگر دقت کرده باشید بسیاری از این نوحه‌گران، همین طوری آهنگ‌های رادیو، تلویزیون، آلبوم‌های موسیقی، ماهواره‌ها و آهنگ‌های کوچه بازاری خوانندگان گذشته را برمی‌دارند و بر روی آنها اشعاری می‌گذارند که به لحاظ موضوع و متن، کار را دچار وهن و مشکل می‌کند. متاسفانه حتی نغمگی آنها نیز مشکل دارد و هیچ شباهتی با آنچه اصول آن است، ندارد. بنابراین هم موضوع آن مشکل دارد و هم سبک آن ! درنهایت آنچه می‌شنویم و آنچه ارائه می‌شود به هیچ وجه درحدشخصیت فاخر ائمه اطهار(ع) و معصومان ما نیست. گاه به مرزهایی می‌رسند که جای تاسف دارد و جز تاسف خوردن کار دیگری نمی‌توان کرد.
این عقیده شخصی شماست؟
البته که نه! نه تنها من، بلکه عزیزان دست‌اندرکار مانند استاد رحیم پورازغدی، رائفی پور و پژوهشگران موسیقی نواحی نیز بر همین عقیده‌اند. حتی دکتر امین فروغی نیز به این مسائل اشاره کرده است. گذشته از اینها مواردی همچون اشاره روحانیت جامعه و همین طور اشارات مهم رهبرانقلاب به این مساله است. جالب این است که اکثر این نوحه‌گران با این امور کاری ندارند و انگار با همه سرلج دارند. و در این زمینه مقاومت می‌کنند اما این گونه مقاومت از بیخ و بن کارغلطی است.
چه کسی نجات دهنده است؟
واقعا نمی‌توان در این زمینه به فردخاصی اشاره کرد. اما یک نفر باید حتما در این زمینه کمک دهنده باشد. نمی‌دانم چرا این اتفاق صورت می‌گیرد. با این همه معتقدم که باید شیوه‌های غلط را به شیوه‌های درست تغییر داد. کسی می‌تواند تاثیرگذار باشد و در این خصوص کمک کند که از علم و آگاهی بالایی برخوردار باشد.
عموما علت چنین مشکلی چیست؟
علت این مشکل نداشتن نظارت درست از سوی دستگاه‌های فرهنگی به‌خصوص بعد از دوران دفاع مقدس است که شکل موسیقی مذهبی ما مخصوصا نوحه‌گری تغییرات عمده کرد، حتی شکل حماسی آنها نیز از بین رفت. به این ترتیب اینها به راهی کشیده شدند که نباید!
با این حساب طی این زمان باید نوحه‌خوانی آسیب بسیار جدی دیده باشد!
آسیب که خیلی دیده است؛ اما نمی‌توان آن را به حال خود رها کرد. باید فکری کرد، کاری کرد وگرنه این عرصه به ورطه نابودی کشیده می‌شود. به جد می‌توانم بگویم که نوحه‌گری در معرض آسیب‌دیدگی بسیار جدی است و اگر همین‌طور ادامه داشته باشد به زودی از بین می‌رود.
چه کسی یا چه کسانی مقصر هستند؟
نمی‌توانیم دنبال مقصر باشیم، تقصیر با هر دوطرف است، تقصیر با چندنفر است. از یک طرف دستگاه‌های فرهنگی موازی تلویزیون و وزارت ارشاد که نظارت جدی بر این قضیه ندارند و کنترل دقیق و جدی بر آن نمی‌کنند و از طرف دیگر انتخاب و پخش و کنترل بر نغمه‌هاست که جدی گرفته نمی‌شود. یکی دونفر هم که این قضیه را جدی گرفته‌اند، کارشان و جدیتی که داشتند، ادامه دار نبوده است و همان اوایل کار رها شده است. پیش از این درحوزه هنری آقای رفیعا کار خیلی جالبی کردند که آن برگزاری همایشی بود تحت عنوان «ستایشگران ایرانی» که کتابی هم از این همایش به چاپ رسید. نتیجه آن حرکتی به عنوان«پیر غلامان» بود که برگزار شد. باید تمام کسانی که در این زمینه فعال هستند به تدوین و تبیین اصول ذکر شده بها بدهند و مو به مو آنها را اجرا کنند
چه باید کرد؟
باید آسیب را به طور دقیق مشخص کرد و بعد آن را بهبود بخشید. به اعتقاد من حقیقت این است که فقط از طریق آموزش آکادمیک هنر آوازی مذهبی می‌توان جلوی این آسیب‌های جدی را گرفت تا هر کس به خودش اجازه ندهد به راحتی وارد این مقوله مهم شود. متاسفانه کسانی هم اکنون دارند در این عرصه فعالیت می‌کنند که اصلا با آن آشنایی ندارند و با سرهم کردن یک شعر و یک ملودی اجرا شده از گذشتگان نوحه‌گری را به سخره می‌گیرند. این درحالی است که اگر آموزش آکادمیک در این زمینه باشد، اتفاقات خوشایندی می‌افتد که موجب بستر سازی مناسب در نوحه‌گویی می‌شود. متاسفانه باید بگویم بلایی که بر سر نوحه‌گری آمده است تا سال‌های سال نمی‌توان آن را جبران کرد.
ارسال نظر