بحران انطباق در انتظار خودروسازی

دنیای اقتصاد: صنعت خودروی جهان در یکی از حساس‌ترین دوران خود قرار دارد. دورانی که می‌توان آن را با دوران بعد از جنگ جهانی دوم مقایسه کرد. در آن زمان قطب‌های جدیدی از خودروسازی در آسیا و اروپا ایجاد شده و بازار را از یکه‌تازی خودروسازان قدیمی اروپا و آمریکا خارج کردند. اکنون یک بار دیگر صنعت خودرو خود را برای رویارویی با این وضعیت آماده می‌کند. پیش‌بینی نشریه بیزنس اینسایدر و گروهی دیگر از نشریاتی که اخبار اقتصادی خودرو را پیگیری می‌کنند، حاکی از آن است که این اتفاق در سال ۲۰۲۰ رخ خواهد داد. عوامل متعددی مانند بحران‌های مالی، تغییر سلیقه خریداران، قوانین زیست محیطی و ورود فناوری‌های جدید عواملی هستند که آینده صنعت خودرو بعد از ۲۰۲۰ را رقم می‌زنند. در این میان اینکه خودروسازان چه میزان می‌توانند خود را با این تغییرات هماهنگ کنند، برنده و بازنده را مشخص می‌کند. این عوامل در حالی وجود دارند که عرصه رقابت به دلیل وجود خودروسازان آسیایی با تفکر ارزان‌سازی، به یک چالش بزرگ برای خودروسازان قدیمی که همچنان به سنت‌های خود پایبند هستند، تبدیل شده است.

نشریه بیزینس اینسایدر در فوریه سال ۲۰۱۴ طی مقاله‌ای پیش‌بینی کرد که روند تولید و فروش خودرو در سال ۲۰۲۰ متفاوت از چیزی خواهد بود که در آن زمان جریان داشت و خودروسازان بزرگ جهان با یک بحران بزرگ انطباق مواجه می‌شوند که تعیین‌کننده سرنوشت صنعت خودرو جهان در دهه‌های بعد از ۲۰۲۰ خواهد بود. در آن زمان هنوز تحلیل‌های صنعت خودرو متاثر از بحران سال ۲۰۰۸ بود و این‌گونه تفسیر می‌شد که بیزینس اینسایدر تحت تاثیر این بحران و اثرات آن این تحلیل را ارائه کرده است. در آن زمان بیزینس اینسایدر شواهد زیادی برای این تحلیل خود ارائه نکرد، اما اکنون در نشریات مختلف تحلیل‌هایی دیده می‌شود که گفته بیزینس اینسایدر را تایید می‌کنند. در آگوست ۲۰۱۶ تقریبا اکثر تحلیل‌ها بر این نظر متفق القول هستند که سال ۲۰۲۰ و سال‌هایی که از پی آن می‌آیند، سال‌هایی تعیین‌کننده در سمت و سوی آینده صنعت خودرو در جهان خواهند بود و این احتمال وجود دارد که جای بازیگران اصلی و فرعی در این صنعت تغییر کند. در ادامه به برخی از شواهد که بر این روند تاثیرگذار هستند اشاره می‌کنیم.

رشد فزاینده تقاضا

در سال ۲۰۱۳ تولید و فروش خودرو در جهان به ۸۴ میلیون دستگاه رسید. در آن زمان پیش‌بینی می‌شد این رقم برای سال ۲۰۲۰ به ۱۰۰ میلیون دستگاه برسد، اما اکنون مشخص شده است که امسال یا سال آینده صنعت خودرو مرز ۱۰۰ میلیون دستگاه را پشت سر می‌گذارد. جدیدترین پیش‌بینی که در این خصوص ارائه شده عدد ۱۱۱ میلیون دستگاه برای سال ۲۰۲۰ است. اینکه چه خودروسازانی این فاصله را پر می‌کنند یکی از محورهای مهم در تعیین بازیگران صنعت خودرو بعد از ۲۰۲۰ است. شرکت‌هایی که در حال حاضر سهم بازار اصلی را در دست دارند تضمینی برایشان وجود ندارد که در آینده نیز همین وضعیت را داشته باشند. با اتفاقاتی که در صنعت خودرو در حال وقوع است، می‌توان انتظار داشت که جایشان را با مدعیان جدید عوض کنند تقاضایی که در حال حاضر به صنعت خودرو وارد می‌شود اغلب در کشورهایی است که خودروسازان بزرگ جای پای محکمی در آن ندارند.

تقاضای قاره سیاه

تقاضای خودرو در قاره آفریقا همواره نامطمئن برای بازار خودرو جهان بوده است. وضعیت پیچیده سیاسی اغلب کشورهای این قاره و جنگ‌های داخلی همیشگی در بخش زیادی از آفریقا موجب شده تا امنیتی برای سرمایه‌گذاری و قدرت خریدی برای اکثر مردم وجود نداشته باشد. به همین دلیل تقاضا برای خودرو در این قاره با فراز و فرود همراه است، اما آمارها نشان می‌دهند که این بازار با همه مشکلاتش طی ۱۰ سال رشد داشته است. در سال ۲۰۱۵ بیش از یک میلیون و ۱۲۵ هزار دستگاه خودرو نو در آفریقا به فروش رسیده است. این رقم در مقایسه با تولید ۹۳ میلیون دستگاهی جهان در این سال رقم قابل اعتنایی برای یک قاره پهناور به حساب نمی‌آید، اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد روندی آغاز شده که روی تقاضای خودرو در این منطقه اثر مثبت خواهد گذاشت. این روندی است که از آن به موج ارزان‌سازی در صنعت خودرو جهان تعبیر شده است. جایی که خودروسازان بزرگ در آن نقش چندانی ندارند.

ارزان‌سازی آفت یا فرصت؟

یک دهه قبل چیزی به نام ارزان‌سازی در صنعت خودرو جهان وجود نداشت. کلاس‌بندی خودروها مشخص بود و تقریبا خودروهای برندهای مختلف که در یک کلاس قرار داشتند هم قیمت هم بودند، اما اکنون وضعیت متفاوت است و صنعت خودرو جهان به شدت به فکر ارزان‌سازی افتاده است. یک دهه قبل خودروسازان بیشتر به طبقه متوسط و قدرت خرید آنها فکر می‌کردند، اما اکنون به دنبال فروش خودرو به طبقه ضعیف اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و غیربرخوردار نیز هستند. بررسی‌های اجتماعی نشان داده‌اند که بسیاری از مردم مایل هستند از هزینه‌های دیگر چشم پوشی کرده و در عوض هزینه خرید یک خودرو ساده را پس‌انداز کنند. حال که مردم تا اینجا جلو آمده‌اند، خودروسازان نیز قصد دارند با تولید خودروهای ارزان این فرصت را ایجاد کنند. زمانی که از خودروهای ارزان در این تفکر خودروسازی صحبت می‌کنیم مقصود خودروهایی در محدود قیمت ۱۰ هزار دلار و حتی کمتر است. اینجا باز جایی است که خودروسازان کشورهای صنعتی حضوری در آن ندارند. در مقابل خودروسازان کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور به شدت در حال سرمایه‌گذاری در آن هستند و محصولاتی مانند تاتا نانو را نیز تولید کرده‌اند. در مقابل گروهی عقیده دارند که این موج ارزان‌سازی در حال قربانی کردن ایمنی در خودروها است.

خودروسازان نوظهور

اقتصادهای نوظهور با پرچمداری چین نه‌تنها تولید خودرو را به مرحله انبوه رسانده‌اند بلکه خودروساز نیز به‌صورت انبوه تولید می‌کنند! در چین وضعیت به گونه‌ای است که حتی برخی شرکت‌های تولید‌کننده لوازم خانگی در حال تاسیس کارخانه خودروسازی هستند. این برای صنعت خودرو جهان یعنی ورود بازیگران جدیدی که چندان هم به قوانین بازی اعتقاد ندارند. یا دست کم در اوایل کار از آن پیروی نمی‌کنند. آنها اساس کار خود را روی تولید محصولات بر مبنای مدل‌های موفق برندهای معروف قرار داده‌اند و محصولاتی شبیه به آنها را با قیمت‌هایی به مراتب ارزانتر عرضه می‌کنند. یک خودرو چینی کپی شده از بی ام و تقریبا یک پنجم آن قیمت دارد. به این ترتیب آنها می‌توانند به راحتی بازارهای جدید در کشورهایی که از قدرت خرید پایینی برخوردار هستند را به دست آورند. با کمک این شرکت‌ها و مدل تولیدشان است که پیش‌بینی می‌شود چین در سال ۲۰۲۰ فاصله خود را با تولید‌کنندگان بعدی خودرو در جهان یعنی آمریکا و اتحادیه اروپا افزایش دهد.

بحران‌های اقتصادی

بحران‌های اقتصادی نشان داده‌اند که همواره به سرعت بر بخش خودروسازی اثر می‌گذارند. این اثر هم به‌طور مستقیم روی تولید و سرمایه‌گذاری خودروسازان اثر می‌گذارد و هم از طریق کاهش تقاضا آنها را تهدید می‌کند. تجربه بحران‌های اقتصادی که تاکنون صنعت خودرو جهان را گرفتار کرده‌اند نشان می‌دهد که این بحران‌ها اغلب در کشورهای توسعه یافته بروز می‌کنند و خودروسازان آنها را هم تحت تاثیر قرار می‌دهند. اتفاقا وضعیت در این شرایط برای خودروسازان خارج از بحران نه تنها زیان‌بخش نیست، بلکه فضای بیشتری برای آنها فراهم می‌آورد. دست کم آنها می‌توانند بازار داخلی خود را بهتر پوشش داده و سهم بازار خود را افزایش دهند. نکته بعدی در این زمینه این است که خودروسازان کشورهای نوظهور اقتصادی و در حال توسعه بازارهایی را در اختیار دارند که چندان متاثر از بحران‌های اقتصاد جهانی نیستند. به همین دلیل زیان چندانی را در این مواقع متحمل نمی‌شوند. برعکس در کشورهای در حال توسعه به مجرد وقوع بحران اقتصادی از اولین بازارهایی که آسیب می‌بیند، بازار خودرو است. نمونه‌اش بازار خودرو اروپا که هنوز نتوانسته به سطح فروش ۱۶ میلیون دستگاه در سال ۲۰۰۷ یعنی سال قبل از بحران اقتصادی بازگردد. بحران‌های اقتصادی بعدی در صورت وقوع، جهشی معنی‌دار در سهم بازار خودروسازان بزرگ و خودروسازان کوچک ایجاد خواهند کرد.

فناوری‌های جدید

زمانی که مجله بیزینس اینسایدر پیش‌بینی خود را از تغییر مسیر خودروسازی در سال ۲۰۲۰ ارائه کرد، هنوز مقوله فناوری‌های جدید در خودروها و خودروسازی جدی نشده بود. در آن زمان تازه ایده خودروهای خودران مطرح شده بود و خودروهای الکتریکی بسیار محدود و در حد فانتزی برای بازار بودند. اما اکنون مساله خودروهای الکتریکی به‌طور کامل حل شده و به یک نیاز برای سبد محصولات خودروسازان بزرگ جهان در آمده است. از آن سو خودروهای خودران نیز کم کم به مرحله تجاری‌سازی نزدیک می‌شوند و سال ۲۰۲۰ به‌عنوان زمان ورود آنها به بازار اعلام شده است. الکتریکی‌ها و خودران‌ها عامل مهمی هستند که برنده و بازنده خودروسازی را در سال ۲۰۲۰ تا حد زیادی مشخص می‌کنند. یک دهه پیش اگر در این مورد صحبت می‌شد، می‌شد حدس زد که برنده این رقابت در صورت وقوع همان نام‌های بزرگ همیشگی در این صنعت باشند. اما امروز ماجرا تفاوت کرده است. چرا که به غیر از خودروسازان بزرگ، خودروسازان چین و هند نیز روی خودروهای الکتریکی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. آن هم با همان ذهنیت ارزان‌سازی و بعید نیست که در آینده بتوانند بازار این خودروها را نیز به دست بگیرند. در بخش خودران‌ها نیز در کنار خودروسازان بزرگ جهان، گروهی از شرکت‌های دیجیتالی ظهور کرده‌اند که در این زمینه فناوری سطح بالایی در اختیار دارند و می‌توانند آن را به هر خودروسازی بفروشند.

تغییر سلیقه بازار

تا یک دهه قبل باوجود همه خیزش‌های قیمت نفت، هنوز خریداران در بسیاری از کشورها نسبت به مصرف سوخت خودروهای خود حساس نبودند. اما اکنون ماجرا کاملا متفاوت است. با ارزان شدن آپشن در خودروسازی که امکان نصب آپشن‌های متنوع حتی روی خودروهای کلاس اقتصادی را فراهم آورده، اکنون خریداران با دقت نظر بیشتری روی مقوله مصرف سوخت خودرویی که قصد خرید آن را دارند تحقیق می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده است که دست کم برای دو، سه دهه آینده همچنان خودروهای سوخت فسیلی بخش اصلی بازار را تشکیل می‌دهند و از جانب الکتریکی‌ها و حتی هیبریدی‌ها فعلا تهدید جدی وجود ندارد. اما مصرف‌کنندگان به ویژه در کشورهای توسعه یافته روی مساله مصرف سوخت حساس شده‌اند. این مساله از یک طرف و حساسیتی که دولت‌ها روی مصرف سوخت دارند و قوانین سختگیرانه‌ای را در کشورهای در حال توسعه برای سال ۲۰۲۰ در این خصوص وضع کرده‌اند، از طرف دیگر موجب شده تا مساله تولید موتورهای کم‌مصرف به مساله‌ای تعیین‌کننده تبدیل شود. اینجا وضعیت به سود خودروسازان بزرگ به نظر می‌رسد. چرا که آنها از چند سال قبل تحقیقات در این زمینه را آغاز کرده و دانش فنی بالاتری نیز در اختیار دارند. رسیدن به استانداردهای اتحادیه اروپا و آمریکا تا سال ۲۰۲۰ هم می‌تواند بازارهای داخلی را برای آنها حفظ کند و هم در کشورهای در حال توسعه که موج توجه به مصرف سوخت خودرو به راه افتاده وضعیت بهتری برای آنها رقم بزند.