چالش‌های تهیه صورت‌های مالی واقعی در شرکت‌های بیمه - ۷ دی ۹۳
علی صلاحی‌نژاد‍‌ عضو انجمن حرفه ای صنعت بیمه و معاون مالی و اداری شرکت بیمه ملت نظارت صحیح از عناصر اساسی تسهیل کننده و هدایتگر حرکت صنعت بیمه، در جهت تحقق چشم‌انداز و اهداف کلان آن می‌باشد و لذا نقش مهم و محوری، در دستیابی به اهداف کلان صنعت بیمه ایفا می‌کند. بنابراین تدوین یک نظام نظارت کارآمد که بتوان به سهولت در شرکت‌های بیمه‌ای به اجرا در آورد، از ضروریات فعلی صنعت بیمه می‌باشد. صنعت بیمه در کشورمان دارای سابقه هفتاد، هشتاد ساله است و علیرغم تلاش‌ها و اقدامات انجام شده طی سال‌های اخیر، توسعه و گسترش در حوزه‌ی بیمه‌ای و بیمه‌گری، آنگونه که انتظار می‌رود محقق نشده است. دلیل این امر را می‌توان، وجود پاره‌ای از مشکلات دانست که طی این سال‌ها، در صنعت بیمه وجود داشته است. یکی از اصلی‌ترین و با اهمیت‌ترین این چالش‌ها، چالش اساسی در حوزه‌های مالی شرکت‌های بیمه‌ای است. حوزه‌ای که جزء تفکیک ناپذیر فعالیت‌های بیمه‌ای می‌باشد. مباحث مالی در شرکت‌های بیمه‌ای دارای پیچیدگی‌های فنی بسیاری می‌باشد. گرچه حوزه مالی شرکت‌های بیمه خود دارای مجموعه‌ای از قوانین و مقررات می‌باشد و صورت‌های مالی تحت این قوانین و مقررات در پایان هر دوره منتشر و برای تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری در اختیار ذینفعان و افراد ذیصلاح درون یا برون سازمان قرار می‌گیرد، اما با وجود این قوانین و مقررات، چالش‌ها و مشکلات مختلفی، پیش روی تدوین اصولی و صحیح گزارشات مالی در شرکت‌های بیمه قرار دارد.
چالش‌ها و مشکلات حوزه مالی شرکت‌های بیمه را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف) چالش‌هایی که به طور مستقیم بر فعالیت‌های حوزه مالی موثر بوده و عملکرد مالی، گزارش‌ها و صورت‌های مالی شرکت‌ها را دچار تغییرات می‌نماید. عمده دلایلی که باعث به وجود آمدن این مشکلات می‌شود به شرح ذیل می‌باشد.

1. عدم کفایت سیستم‌های کنترل‌های داخلی مناسب:
نبود کنترل‌های داخلی، اثربخش و کارآمد، بسیاری از واحدهای تجاری کشورمان را تحت الشعاع خود قرار داده است. شرکت‌هایی که کنترل‌های داخلی خود را با تدبیر طراحی و اجرا می‌کنند می توانند از معضلاتی که در صورت نبود این کنترل‌ها پدید خواهد آمد، جلوگیری نمایند. نبود کنترل‌های داخلی اثربخش نه تنها بر عملیات واحدهای تجاری، بلکه بر کیفیت فرآیند حسابرسی مستقل نیز تاثیر منفی بر جای می‌گذارد. ایجاد سیستم کنترل داخلی، برای مدیران، اطمینان در جمع‌آوری اسناد و مدارک مالی و فنی لازم و برای صاحبان سهام، اطمینانِ محافظت از دارایی‌های شرکت را فراهم می‌آورد و در تهیه گزارشات مالی قابل اتکا است.

۲. نبود سرمایه انسانی با تجربه و تخصص مالی در شرکت‌های بیمه و موسسات حسابرسی:
فقر سرمایه انسانی در حوزه‌های مالی و حسابداری شرکت‌های بیمه، چه به لحاظ کمیت و چه به لحاظ کیفیت، از مشکلات موجود شرکت‌های بیمه است. بخش مالی شرکت‌های بیمه از تخصص و تجربه‌ی بیمه‌ای کافی برخوردار نبوده و یکی از دلایل این امر را می‌توان، نبود دانشگاه یا مراکز آموزش عالی، که به طور حرفه‌ای به این موضوعات بپردازند، دانست. شایان ذکر است گردآوری، ثبت، طبقه‌بندی و تلخیص گزارشات مالی در قالب صورت‌های مالی، نیاز به تسلط کامل بر مباحث مالی بیمه‌ای و محاسبات اکچوئری می‌باشد که متاسفانه برخی شرکت‌های بیمه و موسسات خدمات حسابرسی از داشتن چنین نیروهای متخصص و با تجربه بی بهره‌اند. این موضوع تاثیرات بسیار بر نوع و نحوه ارائه صورت‌های مالی دارد، که در برخی موارد صورت‌های مالی شفافیت لازم برای تجزیه و تحلیل را نداشته و ذینفعان نمی‌توانند از آن استفاده کنند.

3. تاثیر منفی رقابت قیمتی در ارائه خدمات(نرخ‌شکنی):
عدم استقرار نظام نظارت مالی، در دسترس نبودن اطلاعات آماری جهت انجام محاسبات دقیق حق‌بیمه، از عمده مشکلاتی هستند که منجر به نرخ‌شکنی می‌شود. پر واضح است که رقابت موسسات باید بر روی کیفیت محصولات و خدمات باشد نه بر روی قیمت؛ زیرا این رقابت در قیمت باعث کاهش قیمت از سوی برخی شرکت‌های بیمه‌ای می‌شود و این برای صنعت بیمه مخرب است و منجر می‌شود که برخی شرکت‌ها برای نشان ندادنِ زیان ناشی از ریسک‌های خطرناکی که تحت پوشش خود درآورده‌اند، صورت‌های مالی را غیرواقعی ارائه دهند.

۴. عدم کفایت منابع مالی شرکت‌های بیمه:
منابع مالی موجود در شرکت‌های بیمه عمدتا شامل سرمایه ذخایر فنی بیمه‌ای، اندوخته‌های قانونی و ... است. کمبود سرمایه و اندوخته‌های شرکت‌های بیمه در مقایسه با تعهدات پذیرفته شده آنان، که در برخی موارد به بیش از چندین برابر سرمایه آن‌ها می‌رسد و نیز اعطای مجوز شرکت‌های بیمه‌ای با سرمایه پرداختی اندک می‌تواند، مشکلات بسیاری در صورت‌های مالی شرکت‌ها به وجود آورد. متاسفانه در بحث کمبود سرمایه نیز شرکت‌ها اقدام به افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها نموده که این موضوع نه تنها تاثیری در مدیریت وجوه نقد ندارد بلکه انتظار ذینفعان، از جمله سهامداران را نیز افزایش خواهد داد که تاثیر خود را در صورت‌های مالی پایان دوره نشان خواهد داد. لازم به توضیح اینکه پیچیدگی‌های فراوان مباحث مالی بیمه‌ای، دست مدیران بیمه‌ای را برای محاسبه ذخایر بیمه‌ای و خسارات، خصوصا خسارات معوق باز گذاشته که این امر می‌تواند منجر به پایین آوردن مبلغ ذخایر و خسارات معوق و همچنین غیرواقعی نشان دادن درآمد، سود و زیان در صورت‌های مالی گردد.

5. عدم نظارت مستمر ناظر بر تدوین صورت‌های مالی:
عدم نظارت مستمر نهاد ناظر بر صورت‌های مالی یکی دیگر از دلایل غیرواقعی نشان‌دادن صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه‌ای است. در حال حاضر نهاد ناظر تنها بعد از تهیه صورت‌های مالی بر آنها نظارت می‌کند و هیچ نظارتی، قبل و در حین تدوین صورت‌های مالی بر شرکت‌ها وجود ندارد.

۶. بالا بودن هزینه‌های ارائه خدمات بیمه‌ای:
عدم استفاده از فن‌آوری اطلاعات، خصوصا در بحث ارزیابی و پرداخت خسارت، عدم یکپارچگی در عملیات بیمه‌ای (صدور و خسارات)، بالا بودن هزینه‌های خرید پوشش اتکایی به دلیل عدم کفایت ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه (به علت عدم وجود منابع مالی و سرمایه‌ای کافی) و همچنین بالارفتن هزینه‌های اداری و پرسنلی به دلیل ساختارهای سنتی حاکم بر شرکت‌های بیمه، منجر شده است برخی شرکت‌ها صورت‌های مالی خود را دستکاری نمایند.

7. عدم وجود یک فرآیند متناسب در تهیه بودجه:
بودجه، برنامه‌های مالی شرکت است که اجرای درست آن سازمان را به اهداف تعیین‌شده می‌رساند متاسفانه علی‌رغم گذشت چندین سال، تاکنون تهیه این گزارش به صورت نظام‌مند در شرکت‌های بیمه مورد توجه قرار نگرفته و شاید یکی از دلایل آن، فقر تخصص در این حوزه باشد که هنوز اقدام خاصی در این زمینه صورت نگرفته است.

۸. قوانین و مقررات مالی تحمیلی از طریق دولت:
در سال‌های اخیر یکی از چالش‌های مالی در شرکت‌های بیمه، قوانین، مقررات و مصوبات و نیز مالیات و عوارض غیرمتعارف و غیرکارشناسی تحمیلی از سوی دولت بر شرکت‌های بیمه است. این امر که بدون توجه به آثار مالی آنها بر شرکت‌های بیمه تحمیل می‌شود، محدودیت‌های زیادی را برای شرکت‌های بیمه به وجود آورده است و این امر بر فعالیت‌های بیمه‌گری و سودآوری شرکت‌ها تاثیر بسزایی دارد و به تبع آن باعث می‌شود شرکت‌های بیمه در تهیه و ارائه درست اطلاعات دست کاری نماید.
از جمله این قوانین می‌توان به مالیات‌های مستقیم و مالیات ارزش افزوده، ۱۰درصد سهم وزارت کشور از بیمه‌نامه‌های ثالث، ۱۰درصد سهم وزارت بهداشت از بیمه‌نامه‌های ثالث و مقررات شورای شهر در خصوص بیمه‌نامه‌های آتش سوزی اشاره کرد.

۹. عدم وجود استانداردهای حسابداری متناسب با صنعت بیمه:
استاندارد حسابداری موجود در صنعت بیمه پاسخگوی نیاز شرکت‌های بیمه برای تهیه و تدوین شفاف صورت‌های مالی نمی‌باشد زیرا این استاندارد نتوانسته مباحث حسابداری و مالی را با مباحث فنی و پیچیده بیمه‌ای، نظیر محاسبه ذخایر فنی و ... ترکیب کنند. حتی در استاندارد شماره 28 حسابداری، برخی از نکات و مباحث بیمه‌ای دیده نشده است. همچنین عدم وجود یک استاندارد حسابداری در رشته بیمه‌های زندگی و اکتفا به آیین‌نامه موجود(آیین نامه 58 شورایعالی بیمه) باعث شده است که حسابداران برخی شرکت‌های بیمه به طور سلیقه‌ای و بر اساس مهندسیِ صورت‌های مالی اقدام به تهیه صورت‌های مالی نموده و بعضا صورت‌های مالی غیرواقعی ارائه دهند.
ب‌) علاوه بر مواردی که اشاره گردید مشکلات و چالش‌های دیگری وجود دارد که به صورت غیرمستقیم حوزه مالی شرکت‌های بیمه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و موجب می‌شود که صورت‌های مالی غیرواقعی ارائه گردد. برخی از مهم‌ترین این مواردعبارتند از:
1. عدم وجود آیین نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و مقررات جامع و مناسبِ شرایط بازار بیمه از طریق نهاد ناظر؛
۲. عدم هماهنگی و اتفاق نظر بیمه مرکزی و سازمان حسابرسی در تهیه آیین‌نامه‌ها و مقررات حوزه مالی شرکت‌های بیمه.
در پایان لازم به توضیح است که ارائه صورت‌های مالی واقعی از سوی شرکت‌های بیمه نیازمند رفع مشکلات و چالش‌هایی است که در این نوشتار به آن اشاره شده است. همچنین نهاد ناظر می‌بایست سعی نماید با رفع چالش‌های فوق و نظارت اصولی بر شرکت‌های بیمه، از تهیه صورت‌های مالی غیر واقعی جلوگیری نماید.