لبخند ی تلخ به درآمد کاریکاتوریست ها

حکایت هنر در ایران حکایت غریبی است، چراکه به آن فانتزی نگاه شده و قدر صاحب اثر را نمی دانند. هرچند هنرمندان نیز در ایجاد این نگاه نقش داشته اند، اما بسیاری بعد از مدتی عادت‌کرده اند که دیگر به هنر همچون یک تفنن نگاه کنند، خواه این هنر موسیقی باشد، تئاتر یا هنرهای تجسمی و همین شد که هنرمندان را ناگزیر از تغییر این دیدگاه کنند و به درآمدزایی خود بپردازند. شماره قبل دنیای اقتصاداصفهان، درگفت‌وگو با امین مؤیدی - سردبیر نشریه طنز خط خطی- به نقد عملکرد انجمن کاریکاتور اصفهان در دهه ۷۰ گذشت: زمانی که نگاه صرف هنری به کاریکاتور موجب شده بود تا وجه درآمدزایی آن در نظر نیاید، او در آن مصاحبه از کاریکاتوریست هایی نام برد که خواسته اند این نگاه را نه تنها در میان اعضا، که در میان مدیران و جامعه بشکنند. به عقیده وی، تلاش‌های مهدی تمیزی و پیام پور فلاح ، راهی بازکرده که با آن بتوان کاریکاتور را - ولو اندک- درآمدزا کرد اگرچه ادامه این راه مشخص نیست!اینکه تا کی بتوان بر روی مطبوعات حساب کرد و از کجا می‌توان به اقتصاد حرفه‌ای برای این هنر رسید؛ دستمایه گفت و گوی دنیای اقتصاد اصفهان با پیام پورفلاح و مهدی تمیزی از کاریکاتوریست های حرفه ای اصفهان شده است.

پول کاریکاتور تا سر کوچه هم نمی رسد

مهدی تمیزی خود را نخستین کاریکاتوریستی می‌داند که توانسته از روزنامه‌ها در اصفهان برای اثر خود دستمزد دریافت کند، گرچه مبلغ آن را تنها سه هزار تومان اعلام کرد. فضل‌الله صلواتی او را اولین کاریکاتوریست مطبوعاتی اصفهان خواند اما او خود را فردی خطاب می‌کندکه با سعی و کوشش فراوان توانست اصحاب رسانه را قانع کند تا برای کاریکاتور پول بپردازند. وقتی از تمیزی در مورد درآمدزا بودن کاریکاتور سؤال می‌شود، صریح پاسخ می‌دهد: درآمدزایی کاریکاتوریست اکنون یک جوک است. چون کاریکاتوریست‌های دهه ۴۰ با پولی که از راه کاریکاتور درمی‌آوردند، می‌توانستند خانواده خود را تأمین کنند. کاریکاتوریست‌های جهان می‌توانند با پولی که سالانه از کاریکاتور خود می‌گیرند به کشورهای دیگر سفر کنند اما من با پولی که از کاریکاتور درمی‌آورم، تا سر کوچه هم نمی‌توانم بروم. به همین دلیل است که کاریکاتوریست‌ها به مشاغل دیگر روی می‌آورند.

مقاومت در برابر مقاومت

پیام پور فلاح در حال حاضر مدیریت دفتر طنز و کاریکاتور حوزه هنری اصفهان را بر عهده دارد و دغدغه خود را درآمدزا بودن کاریکاتور می‌داند تا کاریکاتوریست باقی بماند. او درباره شکل‌گیری اقتصاد کاریکاتور اصفهان اظهار می‌کند: یکی از دغدغه‌های کانون، راه‌اندازی یک جریان در عرصه کاریکاتور بود، چراکه در دهه ۸۰ انگشت‌شمار کاریکاتوریست پیدا می‌کردید اما خوشبختانه تلاش‌ها نتیجه داد و اکنون در اصفهان بین ۲۰ تا ۳۰ کاریکاتوریست داریم. وی می‌افزاید: کاریکاتور بسیار مردمی و کاربردی است چراکه مخاطب می‌خواهد با زندگی روزمره مردم ارتباط برقرار کند و کمتر از یک نقاشی که دارای احساسات، فاخر بودن و... که حس زیبایی‌شناسی را برمی‌انگیزند، در نمایشگاه‌ها خرید و فروش می‌شوند، نیست. اما کمتر می‌بینید که کسی کاریکاتوری را در خانه خود بیاویزد.

نگاه بسته برخی مدیران فرهنگی، سد راه اقتصاد کاریکاتور

تمیزی با بیان اینکه بسیاری تصور می‌کنند که کاریکاتور تفنن یک شخص است، می‌گوید: بارها با مدیران فرهنگی صحبت کردم اما دیدم کاریکاتور برای آنها خنده‌دار است. متأسفانه برخی مدیران فرهنگی نه هنرمند هستند و نه دغدغه هنر دارند. در سال ۸۳ با مدیرکل اداره ارشاد اصفهان به عنوان رییس انجمن کاریکاتور صحبت کردم، او مخالفت کرد و انجمن کاریکاتور در اصفهان تعطیل شد که پس از آن رفتم و دفتر طنز و کاریکاتور را در حوزه هنری راه‌اندازی کردم. این کاریکاتوریست یکی از دلایل وضعیت نامناسب کاریکاتوریست‌ها را نوع نگرش برخی مدیران فرهنگی می‌داندو می افزاید: هنگامی‌که یک مدیر فرهنگی چنین نگاهی به کاریکاتور داشته باشد، پس جشنواره هم برگزار نمی‌کند و برای حقوق کاریکاتوریست هم اقدامی انجام نمی‌دهد، در نتیجه کاریکاتور ضعیف می‌شود. متأسفانه برخی مدیران فرهنگی فکر می‌کنند که ما برای تفنن به کاریکاتور می‌پردازیم و باور ندارند که معاش نیز دخیل است.

چگونه اوضاع بهتر شد

تمیزی با بیان اینکه من در سال ۷۶ کاریکاتور را وارد مطبوعات کردم، می‌گوید: با تلاشی که انجام دادم توانستم بالاخره برای یک کاریکاتور هزینه دریافت کنم که سه هزار تومان بود. البته این رقم نسبت به آن سال خوب بود اما اکنون حدود ۷۰ هزار تومان برای کاریکاتور پرداخت می‌شود که در برابر تورمی که داشته‌ایم مبلغ قابل دفاعی نیست. وی ادامه می‌دهد: خوشبختانه مسوولان شهری وارد بحث کاریکاتور شدند و خواستند که از طریق آن به آموزش مفاهیم شهروندی بپردازند و خوشبختانه جایی برای فعالیت کاریکاتوریست‌ها باز شد. این کار حاصل تعامل و تلاش کاریکاتوریست‌ها با مدیران بوده که این راه باز شده است. مردم عادی هم به سمت کاریکاتور سوق پیدا کرده‌اند تا از این هنر برای کار خود استفاده کنند اما برخی ادارات دیگر هنوز این پتانسیل را نشناخته‌اند که اگر دریابند وضعیت را بهتر می‌کنند. البته باز هم رقمی که پرداخت می‌شود نسبت به‌جاهای دیگر دنیا از نصف هم کمتر است و باید افزایش یابد یعنی قیمت واقعی نیست.

کاریکاتور مطبوعاتی و یک اختلاف نظر

مهدی تمیزی در مورد درآمد کاریکاتوریست‌ها اعتقاد دارد که اصلی‌ترین منبع آن در شرق و غرب، مطبوعات است و باید بر این درآمد پافشاری کرد: چانه‌زنی با مطبوعات تاکنون رخ داده است اما به اندازه کافی رقم پرداختی همراه با تورم نبوده است به هر صورت باید دستمزد کاریکاتور به اندازه‌ای باشد که هنرمند حرفه‌ای را به خود جذب کند در غیر این صورت کاریکاتوریست‌های آماتور پا به مطبوعات می‌گذارند و کیفیت کاریکاتور پایین می‌آید. همچنین مسئولان باید فکری به حال اهالی رسانه داشته باشند، متأسفانه دستمزدی که کاریکاتوریست‌ها و خبرنگاران می‌گیرند تقریباً از حقوق یک کارگر ساده نیز پایین‌تر است. بنابراین باید قانون‌گذار فکری به حال این گروه‌ها کند. تغییر قانون دستمزدها می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد که باید توسط قانون‌گذاران انجام شود. اما پور فلاح نظر دیگری دارد و معتقد است که اصلاً نگاه درآمدزا نباید به مطبوعات داشت و مطبوعات تنها جایگاهی برای مطرح و منتشر شدن کاریکاتوریست است. او با اشاره به وضعیت نامناسب مالی مطبوعات، اظهار می‌کند: اکنون کاریکاتوریست‌های بسیاری هستند که بدون چشمداشت مالی به فعالیت در مطبوعات می‌پردازند و از آن به بعد در پی درآمدزایی از سوی نهادهای گوناگون در بخش خصوصی هستند.

بخش خصوصی، چشم امید کاریکاتوریست‌ها

پور فلاح با تأکید بر اینکه بخش خصوصی جایی است که باید از طریق آن به فکر درآمدزایی بود، اظهار می‌کند: خوشبختانه بسیاری از نهادها و مشتریان بخش خصوصی برای کاریکاتور درخواست دارند و شاهد رونق بیش از پیش آن در اصفهان هستیم، در نشریه اصفهان نیمروز بسیار تلاش کردیم و خوشبختانه جواب گرفتیم که سازمان‌های تجاری و نهادهای گوناگون به سراغ ما آمده‌اند تا برای اهداف خود از کاریکاتور استفاده کنند. البته هنوز بحث تبلیغات و ورود صنایع به این بخش را شاهد نبوده‌ایم که امیدواریم در آینده بهتر شود. امیدوارم در شهرها جایگاه کاریکاتور بالاتر برود و نگاه به کاربردی شدن آن و بیرون آمدن از وجه تفننی آن کمتر شود. تمیزی نیز با بیان اینکه دنبال مشتری در بخش خصوصی گشتن از مهم‌ترین کارهایی است که باید صورت بگیرد، تصریح می‌کند: اگر بتوان مشتریان را در این زمینه زیاد کرد شاهد اتفاقات خوبی خواهیم بود اگرچه اکنون قیمتی که برای آثار از طرف این بخش هم پرداخت می‌شود، کم است.