پشت دریاها، شهری است...
حمیدرضا صفایی توصیه ما به مهندسین، متخصصین، دست اندرکاران ساخت و ساز کشور و بازدید کنندگان از دهمین نمایشگاه بین‌المللی عمران و ساختمان کیش این است که در فرصت به دست آمده برای حضور در جزیره کیش، بازدید از شهر زیرزمینی کیش یا کاریز را از دست ندهند.

مهندسین و متخصصینی که از جای‌جای این کشور پای در جزیره زیبای کیش می‌گذارند و قطعا هر یک بارها و بارها سازه‌های مختلفی را دیده و یا خود دست اندرکار ساخت و تجهیز آن بوده‌اند. عمارت‌ها و سازه‌های سر به فلک کشیده‌ای که نگاه هر بیننده‌ای را بر خود میخکوب کرده و نشانه‌ای تحسین برانگیز از توان تخصصی و مهندسی کشور محسوب می‌شود. شاید تمامی این متخصصان و بازدیدکنندگان بارها و بارها کیش را نیز دیده باشند و از زیبایی‌های طبیعی و ساحل نیلگون آن لذت برده باشند. اما شاید محسور شدن در زیبایی‌های بی‌بدیل کیش باعث شده باشد یک جاذبه بسیار دیدنی این جزیره زیبا مغفول بماند.
یک اثر زیبای معماری و تاریخی که بازدید از آن می‌تواند تحسین همگان را برانگیزد. توصیه ما به مهندسین، متخصصین، دست اندرکاران ساخت و ساز کشور و بازدید کنندگان از دهمین نمایشگاه بین‌المللی عمران و ساختمان کیش این است که در فرصت به دست آمده برای حضور در جزیره کیش، بازدید از شهر زیرزمینی کیش یا کاریز را از دست ندهند.
این مجموعه ساخته شده، برخلاف آنچه که از اطلاق نام شهر مورد انتظار است نه در روی زمین بلکه در عمق 16 متری زمین ، توسط مهندس حاجی حسینی یک ایرانی دور افتاده از وطن که پس از 29 سال به ایران بازگشته، بازسازی و بازپیرایی شده است که در نوع خود بی‌نظیر و تحسین برانگیز است.
کاریز یا کهریز همان چیزی است که بسیاری آن را قنات مینامند. کاریز اختراع ایرانیان است و عمری معادل تمدن ایران باستان دارد و با وجود قدمت بسیار زیاد آن و رشد فن‌آوریهای نوین، هنوز هم در بسیاری از نواحی گرم و خشک این سرزمین به مردم زندگی می بخشد.
کاریز قدیمی کیش که طول آن به 15کیلومتر میرسد، قدمتی دو هزار ساله دارد و احتمالاً در زمان اشکانیان احداث شده است.
در گذشته این قنات به عنوان یکی از اصلی ترین منابع آب آشامیدنی منطقه محسوب می‌شده، آبی کاملا زلال، شفاف و شیرین که علت زلال بودن آن، عبور از لایه های مختلف رسوبی و مرجان های تصفیه کننده در آب است. مردم جزیره از این آب برای آشامیدن و آبیاری مزارع استفاده میکردند و بخشی از آن را هم به کشتی های مردم سواحل دیگر خلیج فارس مثل دبی، عمان و شارجه می‌فروختهاند.
این کاریز دارای 274 حلقه چاه بوده که هم اکنون از 74 چاه آن در مجموعه شهر زیرزمینی کاریز استفاده می‌شود. بعضی از این چاه‌ها به طور کاملاً دست نخورده باقی مانده است. عمق متوسط کاریز 12 متر است و در برخی نقاط تا 16 متر هم می‌رسد.
عملیات شهر زیرزمینی کاریز از شهریور ماه 1378 با حمایت سازمان منطقه آزاد کیش و به همت مهندس حاجی حسینی در محل اتصال سه رشته کاریز آغاز گردید. ابتدا کانال‌های موجود که فقط مسیر عبور آب بود، به وسیله نیروی انسانی و به وسیله دست، کلنگ و تیشه تعریض و خاک برداری شد و با گسترش و کشف زوایا و نقاط پنهان آن امروزه مساحت فعلی این شهر زیرزمینی در حدود 15 هزار متر مربع است.
شهر زیرزمینی کاریز دارای سه فاز است .فاز یک مجموعه رستوران سنتی است .فاز شماره دو که در حال احداث است مجموعه‌ای به طول تقریبی 700 متر خواهد بود که برای قایقرانی مشابه غار علیصدر همدان طراحی و ساخته خواهد شد و فاز شماره سه مجموعه موزه کاریز است، که در آن برخی از آثار به دست آمده از منطقه به صورت محدود در معرض نمایش گذاشته شده است.
میلیونها سال پیش اینجا که امروز به عنوان تونلهای درون قنات دیده می شود کف دریا بوده و به همین دلیل است که تمام دیواره ها و سقفها، فسیل‌های مرجانی‌اند.
شاید هنگامی که در این شهر زیرزمینی قدم می‌زنید، برایتان باور کردنی نباشد که سقف بالای سرتان روزگاری بستر دریا بوده است .شهری زیرزمینی که آسمان مرجانی‌اش پر از ستاره‌هایی از جنس فسیل‌های دریاییست که قدمت آنها به میلیونها سال پیش برمی‌گردد.
با آزمایشاتی که به همت مهندس حاجی حسینی در شهر مونیخ آلمان بر روی این فسیلها انجام شده، برای انواع مختلف این فسیلها قدمتی از 53 تا 570 میلیون سال تعیین گردیده و برای آنان شناسنامه نیز صادر شده است.
در حال حاضر طراحان شهر زیرزمینی سقف مرجانی را برای بازدید مردم به صورت یک موزه حفظ کرده‌اند و دیوارها و محیطهای داخلی کاریز را با الهام از شیوه های کهن معماری ایرانی آراسته اند.
شهر زیرزمینی کیش به صورت کامل در سال 1395 به بهره برداری خواهد رسید .اما اکنون تونلهای شگفت انگیز آن که موزه ای است از تاریخ و طبیعت خلیج فارس برای بازدید عموم فعال است.
موزه کاریز
در این موزه که با مساحتی بالغ بر 280 مترمربع ایجاده شده، نتیجه آزمایشاتی که در شهر مونیخ آلمان بر روی فسیلها انجام شده را به همراه شناسنامه آنها قرار داده‌اند. همچنین در این مکان بقایای فسیل لاک‌پشتی مشاهده می‌شود که قدمت آن بالغ بر 570 میلیون سال است.
اشیاء تاریخی پیدا شده در جزیره و همچنین اطلاعات کاملی راجع به خلیج فارس و جزیره کیش از قبیل پیدایش جزیره کیش، فرهنگ، جغرافیای طبیعی و تاریخی وگیاهی، منابع آبی و اقلیمی و آب و هوا از اطلاعاتی است که در این موزه قرار دارد.
موزه اسناد خلیج همیشه فارس
اما از همه مهمتر، قسمت اسناد، مدارک و نقشه‌های قدیمی مربوط به خلیج فارس است که همه آنها نشان دهنده این حقیقت تاریخی است که نام این خلیج همیشه ایرانی در تمام طول تاریخ، خلیج فارس بوده است.