دکتر سیدضیاءالدین مظهری*

از یکسالگی به بعد روند رشد کودک نسبت به سال اول کندتر می شود و نیاز کودکان به مواد غذایی کاهش می یابد؛ بنابراین باید میزان شیر روزانه کاهش یافته ( حداکثر چهار بار در روز با شیر خودتان، که در سال دوم نیز از ارزش و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، کودک را تغذیه کنید) و با حذف غذاهای دوران شیرخواری، کودک با سفره خانواده آشنا شود. اما توجه داشته باشید که با حضور او بر سرسفره و خوردن یا نخوردن غذای تهیه شده نباید هیجانی از خود نشان دهید، چرا که عکس العمل مثبت یا منفی و تشویق و توبیخ شما در این مورد کودک را متوجه خواهد کرد که چقدر غذا خوردن او برای اعضای خانواده اهمیت دارد؛ بنابراین از این حربه برای به کرسی نشاندن خواسته های کودکانه و گاهی نامعقول خود استفاده می کند. در این موارد :

۱- در مورد زمان، مکان و نوع غذای عرضه شده قاطع باشید ولی عصبانی نشوید تا نظم لازم در کودک ایجاد و نهادینه شود.

۲- گرچه باید به تمایل و علاقه کودک توجه کرد، ولی نباید اجازه داد که او همواره عقیده خود را مبنی بر دوست داشتن یا نداشتن غذایی خاص به خانواده تحمیل کند. در چنین مواردی مادر باید غذای تهیه شده را در بشقاب کودک ریخته و به او بگوید اگر دوست دارد غذا را بخورد، زیرا غذای دیگری وجود ندارد. باید توجه کنید که اگر در قبال خواسته فرزندتان به هر دلیلی مخالفت کردید تحت هیچ شرایطی، حتی با وجود توصیه های دلسوزانه خانواده، عقب نشینی نکنید؛ چرا که اولین تسلیم شما در قبال خواسته نامعقول فزرندتان آخرین انصراف شما از تصمیم گیری های عاقلانه و مشفقانه تان نخواهد بود و همواره مجبور خواهید شد تسلیم خواسته های ناتمام کودکتان شوید. به این ترتیب کودک سالاری به تدریج بر تمام امور تربیتی شما حاکم خواهد شد و نمی توانید به طور صحیح و شایسته به تربیت او بپردازید.

۳- بهتر است با توجه به شناخت و تجربه خود در مورد کودک غذاهایی را تهیه کنید که مورد علاقه او باشد؛ اما در این موارد نیز اصرار زیادی به خوردن یا تمام کردن غذای او نداشته باشید.

۴- غذای کمتری در ظرف کودک بریزید و از ظروف و سفره و حتی غذاهایی استفاده کنید که رنگ های گرم و شاد دارند(مثل نارنجی یا قرمز)، زیرا رنگ ها و غذاهای خوشرنگ و بو موجب تحریک اشتهای کودک می شوند. در ضمن، هنگام صرف غذا، مرتبا به بشقاب کودک تان نگاه نکنید. همچنین توضیح درباره محسنات غذا یا اصرار برای خوراندن غذایی خاص سبب خواهد شد بچه به طور دائم حتی در سنین بعدی از خوردن آن خودداری کند.

۵- بچه ها دوست دارند با دست خود غذا را لمس و با غذا بازی کنند، اجازه دهید کودک تان این کار را انجام دهد. مطمئن باشید در آینده ای نه چندان دور غذا خوردن با قاشق و چنگال را کاملا یاد خواهد گرفت و از لیوان آب یا شیر خود با مهارت بیشتری استفاده خواهد کرد.

۶- اگر می خواهید کودک وعده های اصلی غذا، یعنی صبحانه، ناهار و شام را با اشتها بخورد، نباید خسته و خواب آلوده دور میز یا سر سفره بنشیند. خانواده هایی که اجازه می دهند بچه ها تا پاسی از شب بیدار بمانند و همواره او را با کارتون و برنامه های تلویزیونی سرگرم می کنند، فرزندان آنها رشد و نمو کامل نداشته و اشتهای چندانی به غذا ندارند در نتیجه روند رشد مناسبی را طی نخواهندکرد.

۷- قاطعانه از دادن نوشابه های رنگارنگ، هله هوله، شکلات و بستنی های رنگی، چیپس و پفک که فاقد مواد مغذی لازم و دارای مواد نگهدارنده با طعم و رنگ دهنده های مختلف و یا بسیار شور یا شیرین و چرب هستند، خودداری کنید. هر ماده بی ارزشی اگر بیش از شش تا هشت بار در ماه به کودک عرضه شود، چنان او را وابسته می کند که تمام عمر قادر به کنار گذاشتن آن نخواهد بود.

۸- سعی کنید محیط آرام و در عین حال شادی هنگام صرف وعده های غذایی فراهم شود. گله و شکایت، بگو مگو، توصیه و تربیت و عصبانیت و تهدید را به زمان دیگری موکول کنید. همچنین اگر در روش های تربیتی و تغذیه کودک با همسرتان تضادی دارید بهتر است این موضوع را به طور خصوصی حل و فصل کنید نه در سر سفره و یا حین صرف غذا.

۹- در حضور کودک تان راجع به نحوه غذا خوردن یا نخوردن فرزندتان با مادران دیگری که کودک هم سن و سال دارند صحبت و ابراز خوشحالی و یا تاسف و دلتنگی نکنید. او نباید متوجه شود با نخوردن غذاهای موجود می تواند خود را در کانون توجه بیشتر پدر و مادر و خانواده قرار دهد و خواسته های خود را از این طریق عملی کند. از طرفی، هرگونه ابراز شادی و قدردانی شما موجب خواهد شد بچه پرخور و چاق شود.

۱۰- اگر بنا به تشخیص متخصص کودک و تغذیه ، کودک شما از نظر جسمی سالم است و روند رشد طبیعی دارد، جای نگرانی نیست. خواسته های معقول شما به مرور زمان و با کنترل منطقی عملکردتان تحقق خواهند یافت.

۱۱- نه تنها الگوی مصرف مواد غذایی در بین کودکان هم سن و سال و هم جنس متفاوت است، بلکه رفتارهای غذایی آنها نیز غیر قابل پیش بینی می باشد. ممکن است بچه ها مدت ها غذایی را با میل و رغبت بخورند ولی بناگاه از خوردن غذای مورد علاقه شان خودداری کنند. این عکس العمل اغلب موقتی و زودگذر است، به شرط آنکه مادران هیجان زده نشده و به زور کودک را واردار به خوردن آن نکنند، زیرا در این صورت عدم میل و رغبت آنها ماندگار خواهد شد و یا اشتهای کاذب و پرخوری های دائمی جایگزین احساس گرسنگی واقعی می شود. با کمی دقت و حوصله ایجاد عادات غذایی خوب و ارزشمند امکان پذیر می گردد.

توصیه های کلی در غذا دادن به کودکان :

الف) غذای کودک باید سر ساعت معین و در محیط روشن و خوشایند و در ظروف خوشرنگ (قرمز- نارنجی) در اختیار او قرار گیرد. توجه داشته باشید که رنگ های سرد، مثل آبی و سبز ، و محیط تاریک و بدون نور کافی اشتهای بچه ها را کاهش می دهد. در بین وعده های اصلی و میان وعده ها صبحانه اهمیت ویژه ای دارد. استفاده از غذاهایی مانند نان و غلات آماده شده، شیر، پنیر، حلیم، کره، تخم مرغ، میوه یا آب میوه، سوپ و عدسی برای صبحانه بسیار مناسب است.

ب) غذا خوردن به همراه خانواده، به شرط آنکه سر و صدا و بگو مگو نباشد، شوق و ذوق بچه ها را به غذا خوردن برمی انگیزد. محل نشستن کودک باید راحت و بشقاب غذایش گود باشد. قاشق و چنگال او بهتر است از جنس پلاستیک های قابل ضدعفونی و لیوانش خوشرنگ و کمی سرخالی باشد.

ج) کودکان تمایلی به غذاهای تند و تیز و پرادویه ندارند و چنین غذاهایی آنها را بی اشتها می کند. همچنین، دسر و شیرینی و شکلات نباید به طور مداوم و بیش از اندازه به بچه ها داده شود. در ضمن کودکان بیشتر تمایل دارند از گوشت های چرخ کرده، میوه و سبزیجات قاچ و بریده شده و تکه غذاهایی مثل کتلت، همبرگر خانگی، شامی و برش هایی که با دست کوچک آنها قابل لمس و برداشتن باشد استفاده کنند.

د) خود را در مقابل شیرین کاری ها یا اشتباهات کودکانه بچه ها کنترل کنید. خندیدن یا قهر و دعوا در برابر رفتارهای عمدی یا سهوی کودکان هر دو زیانبار است و موجب بدآموزی آنها می شود.

*کارشناس تغذیه