مشهد؛ شهری با دو خورشید
دنیای اقتصاد، عماد نصرآبادی- مشهد دومین شهر پهناور ایران و همچنین یکی از پر‌جمعیت‌ترین شهرهای زیارتی است که سالانه زائران زیادی را در خود جای می‌دهد و آن‌ها را راضی به سمت دیار خودشان می‌فرستد.
می‌توان از زیبایی‌های بی‌نظیر و چشم‌اندازهایش صحبت کرد. می‌توان گوشه‌ای نشست و یا با دل شکسته به گنبد طلایی‌اش پناه برد و از غم، بی‌کسی و سرشکستگی رهایی جست. در خیابان‌های اطراف گنبدش که قدم می‌زنی ناخودآگاه به سال‌های دوری پرتاب می‌شوی که دیگر ردی از آن نیست. آن بافت قدیمی‌اش و آن شور وشوق مردم زمان‌های دور همه می‌تواند دنیایی بسازد. دنیایی خاطره‌انگیز و کاسب‌هایی که هنوز فریاد می‌زنند.«انگشتر، زعفرون... بدو بیا ... بدو بیا که نبری ضرر کردی». می‌توان دوباره از کنار این‌ها عبور کرد و تصور کرد که حجره‌ها دوباره زنده‌اند. دوباره فریاد می‌زنند و را تو می‌خواهند که توجه کنی، مکث کنی و حرفی، کلمه‌ای بین‌تان رد و بدل شود. خرید می‌کنی و راه می‌روی و رفته رفته صدای بوق ماشین‌ها به تو یادآوری می‌کند که اینجا دیگر آن بازار قدیمی نیست و زمان هم آن زمان رویایی نیست. زمان گذشته و حال، حال است. همین امروز و باید در همین روزهایی که می‌آید زندگی کرد و روزگار گذراند.


در روزهای اینجا اگرچه دیگر خبری از ارابه و اسب نیست، اما تا دلتان بخواهد چیزهایی پیدا می‌شود که باید قدرشان را دانست. اینجا پیشینه‌ای دارد که می‌توان ورق‌های زیادی در موردش سیاه کرد؛ از دوره خلافت اسلامی تا عصر صفویه و دوران معاصر. می‌توان از آب و هوایش گفت. از اینکه آسمانش گاهی صبح زود نم نم باران راه می‌اندازد و وقتی دلش سنگین است برف می‌بارد، اما ناگهان ظهر خورشید در دل آسمان چشم‌نوازی می‌کند و به همه مردم شهر سلام می‌دهد. اینجا تنها شهری است که دو خورشید دارد و مردم آن دل به لطف و مرحمت او بسته‌اند. اینجا شهری است که معماری و شهرسازی آن در دورانی طلایی زبان‌زد خاص و عام بوده است و جاذبه‌های شهری آن به قدری وسیع است که می‌توان از هر جنبه‌ای تقسیم‌بندی کرد؛ جاذبه‌های مذهبی، باستانی و تاریخی، جاذبه‌های تفریحی و شهری و جاذبه‌های طبیعی. هرکدام از این‌ها دنیایی است که ورود به آن وقت می‌خواهد و احساس. باید لمس کرد و قدر دانست. اینجا شهر بزرگی است. شهر نام‌آوران و مشاهیر خوش‌صدای دل و جان. اینجا شهری است که می‌توان روزهای زیادی را در آن گذراند و ساعت‌های رفته را احساس نکرد. اینجا مشهد است.

گردشگری مذهبی
گردشگری مذهبی یکی از قدیمی‌‌ترین و پررونق‌ترین انواع گردشگری گذشته و در حال حاضر در سراسر جهان است که قدمت آن به فرهنگ دینی می‌رسد و ریشه در باورها و اعتقادات دینی- مذهبی دارد. امروزه گردشگری مذهبی بخش وسیعی از کل جریان‌های گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است و مشهد هم در این حوزه بسیار مهم تلقی می‌شود. از جهتی گردشگری مذهبی یکی از سازنده‌ترین و کارکردی‌ترین عواملی است که درزیرساخت‌های شهری و کشوری کارآمد است و باعث توسعه می‌گردد و به‌عنوان یکی از مهمترین زیرمجموعه‌های صنعت بزرگ و متنوع گردشگری جهانی از جایگاه ویژه‌ای در رشد اقتصادی کشورها برخوردار است.

در ایران و به‌خصوص مشهد مقدس به لحاظ وجود اماکن مذهبی و زیارتی، توجه به این صنعت، اشتغال‌زایی و توسعه پایدار اگر پیوسته دنبال شود، می‌تواند افق‌های روشنی در برابر دیدگانمان بگشاید که ارزشمند و راهگشاست و با آن بسیاری از مشکلات حاشیه‌نشینی و ... حل گردد. ذوق، وجوه زیبایی‌شناختی و همت ستودنی ایرانیان در به‌کارگیری طرح‌های بی‌بدیل هنر و معماری اسلامی در ساخت و ترمیم بناهای بقاع متبرکه و مساجد تاریخی شهرهای مهم مذهبی و تسرّی کاربرد سبک‌های این نوع معماری اصیل به قواعد شهرسازی سایر شهرها از دیگر ظرفیت‌های موجود این نوع گردشگری در ایران است که همگام با شهرنشینی توسعه پیدا کرده‌اند. وجود پدیده گردشگری مذهبی، نقش مؤثری در بازسازی حیات شهرها در طول تاریخ و امروز داشته است که همچون یک شبکه گسترده اجتماعی از اعتماد و مشارکت گرفته تا بحث هنجارها و امنیت، اغلب مسائل و مشکلات شهری را پوشش می‌دهد، امری که بسیار ارزشمند و حیاتی است.

بناهای مذهبی، فارغ از کارکرد معنوی و روحانی، غالبأ در احاطه مشاغل تجاری و تسهیلات جهت‌دار مذهبی نظیر فروشگاه سوغاتی، آژانس‌های مسافرتی، هتل‌ها و حتی بیمارستان‌ها قرار دارند که باعث ایجاد اشتغال برای جامعه میزبان می‌شود و منجر به رونق و حیات شهرنشینی و پویایی و تحرک مراکز مذهبی می‌شوند؛ در نتیجه با مکان‌یابی این کاربری‌ها در سایر مراکز مذهبی و امام‌زاده‌ها می‌توان به این اهداف دست یافت. در برخی مناطق، تقاضا برای خدمات از سوی گردشگران و زائران، چشم‌انداز و الگوهای کاربری زمین شهری را در مراکز زیارتی و حتی دورتر از این مراکز تغییر داده‌اند و بیشتر ویژگی‌های کلی مشابه برحسب الگوهای سفر و استفاده از حمل و نقل، خدمات و زیرساخت را به نمایش می‌گذارد. همچنین با توجه به گردشگری مذهبی، تنوع مراکز تجاری و تفریحی و نحوه مکان‌گزینی آن‌ها تابعی از رفتار زائران می‌شود که امروز باعث شده این مراکز، خارج از منطقه زیارتی توسعه یابند و شهرها شکل خاصی را پیدا کنند که برای مثال می‌توان به بازارهای خرید و هتل‌های اطراف حرم اشاره کرد.

جاذبه‌های مذهبی مشهد

pic1


از جاذبه‌های مذهبی مشهد، وجود آرامگاه حضرت رضا (ع) است که سالانه حدود ۲۷ میلیون زائر را برای زیارت به این شهر روانه می‌کند. حرم امام رضا(ع) از صحن‌ها، رواق‌ها و بست‌های مختلفی شکل گرفته است که زائران زیادی را به خود جذب می‌کند. این مجموعه از نظر مساحت بزرگترین مسجد و از لحاظ جمعیت دومین شهر در جهان است.

همچنین این مجموعه شامل مسجد گوهرشاد، یک موزه، دو کتابخانه، چهار مدرسه علوم دینی، یک گورستان، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، یک سالن غذاخوری برای زائران، رواق‌های وسیع برای نمازگزاران و چندین ساختمان دیگر است. این مجموعه یکی از مراکز گردشگری در ایران است. حرم به تنهایی محوطه‌ای به مساحت ۲۶۷٬۰۷۹ متر مربع را پوشش می‌دهد و درصورتی‌که هفت صحن با مساحت ۳۳۱٬۵۷۸ به آن افزوده شود، مساحت نهایی مجموعه ۵۹۸٬۶۵۷ متر مربع می‌شود. دیگر مسجدها، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها از جمله مکان‌های مذهبی هستند که زیارت‌کنندگان فراوانی دارند. مسجد جامع گوهرشاد واقع در محدوده حرم رضوی، مسجد هفتاد و دوتن، مصلی طرق، مسجد و حسینیه کرامت، آرامگاه پیر پالاندوز، آرامگاه شیخ نخودکی، گنبد خشتی، گنبد سبز و آرامگاه خواجه ربیع از جمله مکان‌های مذهبی مشهد هستند. هم‌چنین امامزاده ناصر و یاسر (در نزدیکی طرقبه) و آرامگاه امامزاده یحیی (در جاده سرخس)، آرامگاه خواجه اباصلت و آرامگاه خواجه مراد (در جاده فریمان) در نزدیکی مشهد قرار دارند.

زائران زیادی سالانه می‌آیند و بعد از زیارت وقت خود را در حال و هوای حرم می‌گذرانند و از اطراف حرم خرید می‌کنند. این خرید قبل از اینکه جنبه مادی داشته باشد، بعد معنوی دارد و برای همین رخ می‌دهد و از جنبه‌ای گردشگری مذهبی در ایران با توجه به فرهنگ و ایدئولوژی حاکم بر جامعه ایرانی، خرید به قصد تبرک و هدیه (سوغات) از مقاصد گردشگری به ویژه در مقاصد مذهبی جایگاه خاصی دارد و جلوه‌ای معنوی به خرید می‌دهد. همین امر سبب شده که فضاهای پیرامون اماکن متبرکه مذهبی در راستای همگام‌سازی خود با نیازهای خرید زائران توسعه یابند.

جاذبه‌های تفریحی و شهری
در مشهد می‌توان ساعت‌ها به گشت و گذار پرداخت و تفریح کرد. وجود اماکن بکر و ناب باعث شده مشهد به‌گونه‌ای جلوه کند که هم ابعاد گردشگری مذهبی را داشته باشد و هم از بعد سیاحتی جوابگوی نیازهای گردشگران باشد. به همین دلیل هر وقت اسم مشهد در گوشه‌ای از این کشور پهناور سر زبان می‌آید، با عنوان «مشهد؛ شهر زیارتی و سیاحتی» از آن یاد می‌شود.


pic2



با توجه به افزایش رفاه اجتماعی شواهد نشان می‌دهد مردم اشتیاقی به هزینه و صرف درآمدهای اضافی خود از طریق سیروسفر دارند؛ امروزه تنها دلیل سفر به شهرها جاذبه‌های طبیعی و آثار باستانی نیست بلکه هتل‌های مدرن، دریاچه‌های مصنوعی، استخرهای مجهز و پارک‌های آبی سرپوشیده نیز نقش مهمی درجذب توریست و درآمدزایی دارند و هرکشوری سعی دارد با به‌وجود آوردن امکانات رفاهی و تفریحی در شهرهایش از مزایای اقتصادی صنعت گردشگری بهره ببرد. پارک‌های آبی بزرگ می‌توانند یکی از عوامل جذب توریسم و اشتغال‌زایی در شهرها و کشورها باشند. وجود امکانات فراوان و همچنین تفریحگاه و پارک‌های آبی بی‌نظیر باعث شده سالانه مشهد تعداد زیادی گردشگر را به خود جذب کند. مردم زیادی از سایر شهرها برای پارک‌های آبی به مشهد می‌آیند و این مسأله باعث شده است که این تفریح در شهر مشهد یکی از مهمترین و پردرآمدترین تفریح‌ها محسوب شود.کافی است در روزهای تعطیل و یا در تابستان ساعتی را به این مجموعه‌ها اختصاص دهید تا متوجه شوید استقبال از این اماکن به چه حدی است.

پارک‌ها و جاذبه‌های تفریحی
برنامه‌ریزی، طراحی و ساخت پارک‌های بزرگ در جذب گردشگران و بازدیدکنندگان چنان است که اغلب شهرهای مدرن و مشهور دنیا سعی کرده‌اند با تاسیس پارکی این‌چنین بر جذابیت‌های توریستی شهر خود بیفزایند. پارک‌هایی چون سنترال پارک نیویورک که در سال میزبان ۳۰ میلیون بازدیدکننده هستند، شهرت جهانی دارند. این پارک‌ها با در برداشتن هکتارها زمین، فضاهای آموزشی، پژوهشی و تفریحی را درهم‌آمیخته‌اند و پذیرای طیف وسیعی از سلایق و علایق گوناگون هستند. برخی از آن‌ها تلاش کرده‌اند هنرمندان بین‌المللی را برای خلق آثار هنری متناسب با چنین فضاهایی فرا‌بخوانند.

برخی دیگر نیز تلاش کرده‌اند تا با غنی ساختن موزه و جمع‌آوری کلکسیون‌های منحصربه‌فرد برای خود نام و آوازه‌ای بین‌المللی به‌وجود بیاورند. باز هم موزه سنترال پارک در این زمینه مثال مناسبی است که با داشتن بزرگ‌ترین کلکسیون آثار و بقایای دایناسورها نه تنها بازدیدکنندگان و به‌ویژه کودکان را به خود جذب می‌کند بلکه پژوهشگران بسیاری از سراسر دنیا را برای تحقیق و پژوهش گردهم می‌آورد. از جنبه‌ای وجود این پارک‌ها در مشهد هم می‌تواند راهگشا باشد. درست است پارک‌های مشهد نمی‌تواند فعلا با پارک‌های بزرگ دنیا برابری کنند اما بازهم مشهد پارک‌های خوب و بزرگی را در دل خود جای داده است که از دیگر جاذبه‌های تفریحی مشهد به‌شمار می‌آیند. از میان پارک‌های مختلف که البته هنوز هم تعدادشان کم است، می‌توان به پارک‌های ملت، کوهسنگی، کوهستان پارک شادی، کوهستان پارک خورشید، باغ‌وحش، پارک جنگلی وکیل‌آباد و ... اشاره کرد که در مشهد همیشه با استقبال خوبی همراه بوده و مردم در روزهای تعطیل و مسافران همه روزه از آن استفاده کرده‌اند.

پارک‌های بزرگ و طبیعت‌های چشم‌نواز باعث می‌شود مردم و گردشگران بتوانند ساعت‌هایی زیادی استراحت کنند و از خستگی‌ روزانه و درد رهایی پیدا کنند.
پارک‌های بزرگ نقش مهمی را در صنعت گردشگری امروز ایفا می‌کنند و به راحتی بعد از مسافرتی طولانی و رسیدن به مقصد مورد نظر، گشت‌وگذار در آن‌ها باعث می‌شود که گردشگر کمی از فشارهای روحی و جسمی خود دور شود و آسوده خاطر گردد.
حتی اگر برای مدت کوتاهی باشد، باز هم می‌تواند مفید واقع شود چراکه انسان امروز بیشتر کار می‌کند و کمتر تفریح و زندگی و این ساعت‌های مسافرت و هیجان‌هایش می‌تواند خود زندگی باشد و همین که برای مدتی از زندگی عادی خود دور شود به تنهایی انرژی زیادی به او می‌دهد.