فرآیند توسعه خوشه‌های کسب و کار
بیش از دو دهه از ایده توسعه خوشه‌های کسب و کار در دنیا می‌گذرد و می‌توان سال 1382 را نقطه آغازین توجه به این الگو در ایران دانست. استان خراسان رضوی هم در سال 1386 اقدام به پیاده‌سازی الگوی توسعه خوشه‌ای نمود. از آنجایی که طبق تعریف ارائه شده خوشه تولیدی، مجموعه‌ای از بنگاه‌های تولیدی (کالا و خدمت) که در یک محدوده جغرافیایی خاص در یک گرایش مشخصی از تولید (کالا و خدمت) فعال هستند و امکان همکاری در تکمیل فعالیت‌های تولیدی یکدیگر را دارند، اهمیت ارائه یک فرآیند پیوسته و فازبندی مراحل توسعه، نقش حیاتی در افزایش اثربخشی و کارآیی این الگو دارد. بیش از دو دهه از ایده توسعه خوشه‌های کسب و کار در دنیا می‌گذرد و می‌توان سال 1382 را نقطه آغازین توجه به این الگو در ایران دانست. استان خراسان رضوی هم در سال 1386 اقدام به پیاده‌سازی الگوی توسعه خوشه‌ای نمود. از آنجایی که طبق تعریف ارائه شده خوشه تولیدی، مجموعه‌ای از بنگاه‌های تولیدی (کالا و خدمت) که در یک محدوده جغرافیایی خاص در یک گرایش مشخصی از تولید (کالا و خدمت) فعال هستند و امکان همکاری در تکمیل فعالیت‌های تولیدی یکدیگر را دارند، اهمیت ارائه یک فرآیند پیوسته و فازبندی مراحل توسعه، نقش حیاتی در افزایش اثربخشی و کارآیی این الگو دارد.
سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران در همین راستا ارکان و مراحل اجرایی توسعه خوشه های کسب و کار را برای درج در اساسنامه سازمان به تصویب رسانید.در این دستورالعمل موارد زیادی ازجمله تعریف خوشه کسب و کار ، شبکه کسب و کار ، شبکه فراگیر، عامل توسعه خوشه، ذی‌نفعان خوشه، سازمان کارگزارخوشه، نهاد پشتیبان، کمیته استانی توسعه خوشه های کسب وکار، شورای راهبری توسعه خوشه های کسب و کار، مشاور- ناظر فنی (TA )توسعه خوشه، ناظر عالی توسعه خوشه، پروژه توسعه خوشه، مطالعه شناختی، اعتمادسازی، تدوین سندبرنامه عمل خوشه، پیاده سازی، خروج عامل توسعه معرفی و استانداردسازی شد.
همچنین گام‌های توسعه را می‌توان به صورت خلاصه شامل موارد زیر دانست:
انجام پروژه شناسایی و اولویت بندی خوشه‌های کسب و کار استان و انتخاب خوشه‌ یا خوشه‌های اولیه برای توسعه (نقشه خوشه های استان)
انجام امکان‌سنجی اجرای پروژه توسعه خوشه‌ای برای خوشه‌ یا خوشه‌های اولیه برای توسعه
انجام پروژه توسعه خوشه‌ای برای خوشه یا خوشه هایی که نتیجه مطالعه امکان‌سنجی آن‌ها مثبت است.
تداوم برنامه‌های حمایتی از خوشه یا خوشه‌هایی که پروژه توسعه خوشه‌ای آن‌ها پایان یافته است.


نمودار شماتیک فرآیند
توسعه یک خوشه کسب و کار
لازم به ذکر است رعایت ترتیب زمانی گام‌ها شرط لازم موفقیت در اجرای برنامه‌های توسعه خوشه‌ای بوده و از این رو رفتن به گام‌های بالاتر منوط به اجرایی شدن گام‌های قبلی است.
در حال حاضر در سال‌های اخیر پروژه تهیه نقشه جامعه خوشه‌های کسب و کار استان به صورت سالیانه به انجام رسیده و تعدادی از خوشه‌های کسب وکار شناسایی و اولویت‌بندی شده‌اند.
مهم ترین اهداف این فاز توجه به اولویت‌بندی و شناسایی پتانسیل‌های هر خوشه برای انتخاب شاخص‌ترین خوشه است. سپس برای کسب اطمینان بیشتر پروژه‌ای تحت عنوان امکان‌سنجی برای این خوشه به انجام می‌رسد که پس از تایید سازمان پروژه توسعه خوشه‌ای برای آن تعریف می‌گردد.این فاز طولانی‌ترین فاز به حساب می‌آید و حداقل ۳ تا ۵ سال به طول می‌انجامد. همچنین حمایت‌های مالی و معنوی در مدت توسعه یک خوشه به نسبت سایر خوشه‌های شناسایی و یا امکان‌سنجی شده بیشتر است.در سال‌های اخیر به همت سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران ردیف بودجه ملی برای خوشه‌های در حال توسعه تعریف شده‌است که تاکنون بیش از ۳۵۰۰میلیون ریال بودجه به خوشه‌های استان اختصاص یافته است.با عنایت به اینکه در قانون برنامه پنجم توسعه سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران موظف شده است نسبت به انتقال تجربه خود در زمینه شناسایی، تقویت و توسعه شبکه‌ها و خوشه‌های تولیدی به دستگاه‌های اجرایی متقاضی اقدام نماید، شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی اقدامات زیر را در راستای تحقق این ماده انجام داده است.
توزیع کتاب آشنایی با الگوی توسعه خوشه های صنعتی در سطح نهادهای مرتبط
برگزاری چندین سمینار آموزشی در حوزه شناسایی خوشه های کسب و کار
اجرای کارگاه آموزشی در اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی
برگزاری بیش از ۲۰ جلسه شورای راهبری و کمیته استانی و جلسات تخصصی
*معاون صنایع کوچک شرکت
شهرک های صنعتی خراسان رضوی