ایرانی‌ها چقدر به سلامت غذایی خود اهمیت می‌دهند؟
رپرتاژ آگهی: درست است که عوامل تعیین‌کننده زیادی برای انتخاب غذا وجود دارد، مثلا ذائقه شخصی یا فرهنگ غذایی کشوری و قومی و حتی خانوادگی یا وضعیت اقتصادی. با این وجود، یکی از پیش‌شرط‌‌های اصلی عادات غذایی سالم، داشتن دانش تغذیه‌ای است. واقعیت این است که بالابردن اطلاعات در زمینه سلامت تغذیه‌ای می‌تواند مزایای بسیار زیادی برای سلامت جسمی و روانی داشته باشد:
-
سطح کلسترول بالا را کاهش می‌دهد.
-
احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت، برخی سرطان‌ها، پوکی استخوان، سایر اختلالات سبک زندگی، کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی را کاهش می‌دهد.
-
سیستم ایمنی بدن را بهبود می‌بخشد و از ابتلا به انواع عفونت‌ها جلوگیری می‌کند.
-
متابولیسم یا همان سوخت‌وساز بدن و سطح انرژی را بهینه می‌کند.
-
به حفظ وزن ایده‌آل و سبک زندگی سالم کمک می‌کند.
متاسفانه برای بسیاری از مردم فواید داشتن تغذیه سالم و توجه به دانش تغذیه‌ای تنها به رعایت کالری و رژیم‌های لاغری برای کاهش وزن محدود می‌شود. آمارها و داده‌هایی که درباره سرانه مصرف شیر، گوشت، نوشابه و ... ایرانیان منتشر می‌شود هم گویای این است که سبد غذایی خانواده‌های ایرانی وضعیت چندان مطلوبی ندارد. طبیعتا یکی از مهم‌ترین دلایل عادت‌های غذایی نامناسب و ناسالم، نداشتن سواد تغذیه‌ای و اطلاعات کافی درباره ویژگی‌های تغذیه‌ای مواد خوراکی و نوشیدنی‌هایی‌ست که روزانه مصرف می‌کنیم. به همین دلیل نیز مجموعه فودکس ایران در راستای مسئولیت اجتماعی برند خود، یک پژوهش جامع درباره ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان انجام داده است. در این گزارش سعی شده تا به این پرسش‌ها پاسخ داده شود که معنای سلامت تغذیه برای ایرانیان چیست، دانش مردم در حوزه سلامت تغذیه‌ای چگونه است و منبع اصلی این دانش کجاست.
البته ایده اصلی این پژوهش از آنجایی شروع شد که فودکس ایران در پژوهش قبلی خود، درباره بشقاب سلامت ایران، که در خرداد ماه ۱۴۰۲ انجام داده بود از مشارکت‌کنندگان پرسیده بود تا چه اندازه نحوه تغذیه خود را سالم می‌دانند. بیشتر مخاطبان هم پاسخ داده بودند که تغذیه آن‌ها در حد متوسط از سلامت برخوردار است. بنابراین فودکسی‌ها کنجکاو شدند تا بدانند که این اعتقاد مردم به سلامت تغذیه‌شان تا چه اندازه صحیح است.
این پژوهش که نتایج آن در قالب یک گزارش مفصل ۵۰ صفحه‌ای منتشر شده، براساس یک پرسشنامه و با مشارکت حدود ۴۸۰۰ نفر از ایرانیان تدوین شده است. در این گزارش نگرش ایرانیان به تغذیه سالم بررسی شده و تلاش بر این بوده تا کاوشی در ذهن ایرانیان انجام شود و مفاهیم مرتبط با تغذیه سالم شناسایی و گزارش شود.
مشارکت‌‌کننده‌های این پژوهش به‌طور متنوعی از بین افراد دارای پرهیز و فاقد پرهیز، گیاه‌خوار و غیرگیاه‌خوار، ورزشکار و غیرورزشکار و از بین گروه‌ها و طبقات اجتماعی مختلف انتخاب شدند تا امکان نتیجه‌گیری دقیق‌تری وجود داشته باشد. کیفیت پرسشنامه و روایی محتوایی آن هم توسط ۸ نفر از متخصصان بررسی و تایید شده و ضریب لاوشه بالای ۸ درصد برای هر سوال تعیین شده است. بخش‌های مختلف این گزاش شامل موضوعاتی مثل دانش تغذیه‌ای، بررسی آگاهی مردم از نشانهای محصولات غذایی، منابع دانش تغذیه‌ای، رفتار تغذیه‌ای ایرانیان و ایده غذای سالم می‌شود.
نگاهی به دانش تغذیه‌ای ایرانیان درباره میزان مصرف هرکدام از محصولات غذایی
واقعیت این است که همه مردم تقریبا می‌دانند که باید در روز مواد غذایی مختلفی مثل برنج و نان و آب و سایر محصولات خوراکی مصرف کنند. بخش بزرگی از خریدهای عمومی افراد هم بر اساس همین اطلاعات انجام می‌شود. اما واقعا اطلاعات ایرانی‌ها درباره میزان مصرف هرکدام از مواد غذایی مورد نیاز برای بدن (آب، انواع میوه و سبزیجات، گوشت قرمز و سفید، نان، برنج و غلات) صحیح است؟
گزارش فودکس ایران می‌گوید دانش عمومی مردم درباره مصرف هرکدام از گروه‌های خوراکی پایین است. در واقع در حدود یک‌پنجم جامعهٔ نمونهٔ این گزارش، در تمامی پاسخ‌های دریافت شده از آنان، جز در مورد آب، درباره میزان درست مصارف مواد غذایی اظهار بی‌اطلاعی کردهاند. یعنی تقریبا تنها در مورد مصرف آب است که بیشتر افراد به‌درستی با مفهوم «روزانه، هشت لیوان آب» آشنا هستند و در مورد سایر محصولات یا فاقد دانش‌اند یا اطلاعات نادرستی درباره میزان مصرف مناسب این مواد غذایی دارند.
میزان آگاهی ایرانی‌ها از نشانهای محصولات غذایی چقدر است؟
توانایی خواندن برچسب‌های هر محصول غذایی برای داشتن یک رژیم غذایی سالم بسیار مهم است. برچسب هر محصول غذایی معمولا حاوی نشانهای مختلفی مثل علامت استاندارد، سیب سلامت، پروانه بهداشتی، ایزوها از جمله ایزو امنیت غذایی و... است. هرکدام از این نشان‌ها به خریدار می‌گوید که محصول خوراکی یا نوشیدنی که خرید می‌کند از نظر کیفیت و سلامت چه نمره‌ای گرفته است.
با توجه به اهمیت این موضوع برای بررسی دقیق‌تر میزان سواد تغذیه‌ای ایرانیان، یکی از سوالات پرسشنامه فودکس ایران در این گزارش این بود که نشانهای درج‌شده روی محصولات غذایی تا چه میزان می‌تواند روی تصمیم مصرف‌کننده برای خرید تاثیرگذار باشد؟ از بین شرکت‌کننده‌ها ۱۳ درصد خیلی کم، ۱۲ درصد کم، ۳۷ درصد متوسط، ۲۸ درصد زیاد و ۱۰ درصد خیلی زیاد برای انتخاب و خرید یک محصول غذایی به این نشان‌ها توجه میکردهاند.
متاسفانه با جستجویی در اینترنت می‌توان دید که بسیاری از سایت‌های حتی تخصصی در حوزه سلامت و تغذیه هم این نشانه‌ها را نادرست تعبیر و تفسیر کردهاند یا درباره اهمیت آن‌ها تردید وارد کردهاند.
یکی دیگر از موارد مهمی که روی بسته‌بندی‌های مواد غذایی وجود دارد، جدول حقایق تغذیه‌ای یا میزان تفکیک‌شده کالری، قند، چربی، نمک، اسیدهای چرب و ترانس و... در هر محصول خوراکی و نوشیدنی است. این جدول می‌تواند کمک بزرگی برای محدود کردن چربی‌های ناسالم، شکر و نمک اضافی، مواد شیمیایی ناخواسته و نگهدارنده‌ها در رژیم غذایی روزانه افراد باشد. خوشبختانه نتایج پژوهش ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان نشان می‌دهد که مردم آشنایی قابل قبولی با نشانهای تغذیه‌ای و جدول حقایق تغذیه‌ای مندرج بر بسته‌بندی محصولات غذایی دارند. البته میزان این آشنایی با میزان توجه به آن چندان هماهنگ نیست. یعنی متاسفانه بخش مهمی از ایرانی‌ها حتی با وجود اطلاعات نسبی، به این مفاهیم توجه کافی ندارند. همین موضوع می‌تواند یک سوژه پژوهش دیگر برای فودکسی‌ها باشد تا بررسی کنند که این فقدان توجه کافی به جدول حقایق تغذیه‌ای به چه دلیل است؟
منابع دانش تغذیه‌ای ایرانی‌ها کدامند؟
داشتن دانش تغذیه‌ای مهم است. اما اینکه این دانش از کجا و کدام منابع تامین می‌شود هم نقش مهمی در داشتن یک رژیم غذایی اصولی و سالم دارد. این روزها انواع سایت‌های اینترنتی، نشریات چاپی و سایر رسانه‌‌ها به روش‌های مختلف اطلاعات متنوع تغذیه‌ای را در اختیار مردم قرار می‌دهند. حتی اکانت‌های شخصی در شبکه‌های اجتماعی هم دستورات غذایی و برنامه رژیم ارائه میکنند.
می‌توان گفت که اطلاعات مربوط به تغذیه در دوران انفجار اطلاعات از همه سو به سمت مصرف‌کنندگان سرازیر می‌شود. بنابراین اگر می‌خواهیم میزان سواد تغذیه‌ای جامعه را بسنجیم لازم است ببینیم مردم بیشتر از کدام منابع برای دریافت اطلاعات درباره مواد خوراکی و رژیم‌های غذایی استفاده میکنند؟ پژوهش فودکس می‌گوید که به‌طور کلی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مختلف از جمله اینستاگرام، توییتر، تلگرام و حتی لینکدین برای بسیاری از مردم یک منبع اطلاعات تغذیه‌ای محسوب می‌شوند.
آیا رفتار تغذیه‌ای ایرانی‌ها الگوی خاصی دارد؟
داشتن دانش تغذیه‌ای به‌تنهایی مهم نیست. همان‌طور که درباره جدول حقایق تغذیه‌ای دیدیم، بسیاری از مردم با وجود اطلاع از چیستی این جدول، حین خرید مواد غذایی خود چندان اهمیتی به آن نمی‌دهند. بنابراین مهم است که دانش تغذیه‌ای به‌گونه‌ای نهادینه شود که منجر به رفتار تغذیه‌ای درست شود.
برای مثال دانش و نگرش درمورد سلامت تغذیه‌ای باید روی نوع غذای مصرفی روزانه از جمله انتخاب بهترین گزینه برای آماده‌سازی غذا (غذای سرخ‌کردنی، کبابی، آبپز و سایر انواع روش‌های پخت) اثر مثبت بگذارد. همچنین باید باعث کاهش میزان مصرف تنقلات از جمله نوشیدنی‌های گازدار و آب‌میوه‌های شرکتی، چیپس و پفک، شیرینی، شکلات و کیک و کلوچه شود.
پژوهش فودکس ایران درباره ایده سلامت غذایی ایرانیان نشان داده که پختن و سرخ‌کردن محبوب‌ترین روش تهیه و آماده‌سازی غذا برای ایرانی‌ها هستند و از آن طرف غذاهای آبپز یا بخارپز و مواد خوراکی خام هم کمترین سهم را در رژیم غذایی مردم دارند.
یک بخش مهم در رفتار تغذیه‌ای سالم، مصرف به‌اندازه مولتی ویتامین‌ها و مکمل‌ها از جمله مکمل‌های پروتئینی است. طبیعتا هرچقدر میزان ویتامین‌های دریافتی پایین‌تر باشد، افراد تمایل بیشتری برای مصرف مولتی‌ویتامین‌ها دارند. یا ورزشکاران مخصوصا آن‌هایی که به‌صورت حرفه‌ای ورزش میکنند نیاز بیشتری به مکمل‌های پروتئینی دارند. با این وجود فودکسی‌ها در پژوهش خود دریافته‌اند که میزان مصرف مولتی‌ویتامین‌ها در بین شرکت‌کننده‌ها چندان بالا نیست و تنها نزدیک به یک‌چهارم از جامعهٔ نمونه همیشه اقدام به استفاده از مولتی‌ویتامین‌ها میکردهاند.
پژوهش ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان
تقریبا همه ما حتی اگر دانش و آگاهی خاصی نداشته باشیم می‌خواهیم یک برنامه غذایی متنوع و خوشمزه و در عین حال سالم و مقوی داشته باشیم. اما واقعا معنای تغذیه سالم چیست؟ یعنی وقتی یک نفر ادعا می‌کند که یک غذا سالم است، بیش از هرچیز چه مواردی در ذهن دارد و چه تصوری از سلامت تغذیه را ذهن خود دارد؟ این پرسش‌های دقیق سوالاتی بود که مجموعه فودکس ایران در پژوهش ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان به آن‌ها پاسخ داده است. برای خیلی از ایرانی‌ها سه مفهوم اصلی مترادف با تغذیه سالم یعنی دارای ویتامین و مواد مغذی بودن، محلی یا ارگانیک بودن و همچنین تازه بودن.
با توجه به همین گزارش میزان اهمیت و توجه ایرانی‌ها به سلامت تغذیه‌شان چندان زیاد نیست. در واقع تنها ۱۲ درصد شرکت‌کنندگان در پژوهش فودکسی‌ها اهمیت خیلی زیادی به سلامت تغذیه خود می‌دادند و ۴ درصد هم سلامت چیزی که می‌خورند تقریبا هیچ اهمیتی برایشان ندارد.
همچنین استفاده از سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان منبع اصلی دریافت اطلاعات درباره سلامت تغذیه‌ای نشان می‌دهد که ارگان‌ها و نهادهایی مثل آموزش‌وپرورش و صداوسیما باید تلاش جدی‌تری برای بالا بردن سواد تغذیه‌ای ایرانی‌ها داشته باشند. هرچه هست شکی نیست که دانش تغذیه‌ای بخش بزرگی از جمعیت کشور باید به طور قابل‌توجهی بهبود یابد تا زمینه‌ای برای رفتارهای غذایی بهتر ایرانیان فراهم شود.
تولید محتوای بخش «وب گردی» توسط این مجموعه صورت نگرفته و انتشار این مطلب به معنی تایید محتوای آن نیست.
