آشنایی با دانش بنیان و مهمترین معیار ها و مزایا در سال ۱۴۰۰

گذار از یک اقتصاد به اقتصاد دیگر الزاماً به معنای کنار گذاشتن ساختار پیشین نیست.

دانش بنیان چیست؟

اصطلاح دانش بنیان لفظی است که برای توصیف به کارگیری دانش برای ایجاد کالا و خدمات به کار می رود. دیدگاه ناشی از این اصطلاح این است که بخش عمده کارگران و کارمندان در مشاغل یک اقتصاد مشخص باید دارای مهارت های تخصصی باشند و آسان ترین و سریعترین راه بدست آوردن این مهارت ها به کارگیری دانش و آموزش نسل جدید فعالان است.

به این ترتیب چرخه ای رو به رشد ایجاد می شود که تلاش می کند کارگران و کارمندانی با سطح معلومات، دانش و مهارت بالاتر تولید کند و در نهایت به یک ساختار پلکانی برای رشد صنعتی منجر می گردد.

اواخر دهه ۹۰ میلادی این طرز فکر در سطح جهان مطرح شد، که به جای استفاده از توده کارمندان با سطح معلومات پایین و مدیریت مرکزی، می توان با به کارگیری کارمندان باکیفیت در سطوح مختلف سازمانی کمک شایانی به رشد کلی ساختار اقتصادی نمود. علاوه بر این، این کارمندان و کارگران حالا هم پتانسیل رشد و ترقی در شغل خود را دارند و هم به دلیل درک بهتر از اهداف سازمانی می توانند بیشتر در رشد اقتصادی شرکت داشته باشند.

اقتصاد دانش بنیان چیست؟

در ساختار بین المللی اقتصاد چهار مرحله اقتصادی تعریف می شود:

• اقتصاد کشاورزی: عصر پیش از انقلاب صنعتی شامل اقتصاد کشاورزی است که مبتنی بر تولید مواد غذایی به عنوان اصلی ترین کالای اقتصادی است. در این اقتصاد زمین داران تنها گروهی از مردم بودند که درکی از اقتصاد کلان یک شهر، منطقه یا کشور داشتند.

• اقتصاد صنعتی: این اقتصاد که پس از دوران انقلاب صنعتی مطرح شد، به تولید انواع تجهیزات و ماشین آلات می پرداخت. اقتصاد صنعتی برای کارگران اهمیت ناچیزی در نظر می گرفت و ساختاری کاملاً هدف محور داشت. تا زمانی که محصول تولید می شد.

هزینه های پرداخت شده برای آن در درجه دوم اهمیت قرار می گرفتند. این ساختار از بسیاری جهات زیان ده تلقی شده و فاقد بهره وری لازم بود.

• اقتصاد پسا صنعتی یا اقتصاد تولید انبوه: این اقتصاد که از اوایل قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت، بر روی تولید انبوه محصولات و تجهیزات با سرعت بالا تمرکز می کرد. این ساختار از جهاتی دیدگاه های مشترکی با اقتصاد صنعتی داشت، اما حالا کمیت هم به عنوان یک متغیر مطرح به معادلات اقتصادی اضافه شده بود.

همچنان دیدگاه حاکم اقتصادی بر به کارگیری توده عظیمی از کارگران و کارمندان سطح پایین تمرکز می کرد که به صرف تعداد خود قادر بودند به اهداف اقتصادی جامعه مورد نظر دست پیدا کنند.

• اقتصاد دانش بنیان: این اقتصاد که از اواخر قرن بیستم مطرح شده است، توجه زیادی را صرف سرمایه انسانی، فناوری و بهینه سازی نحوه استفاده توأمان از این دو عنصر می کند. در اقتصاد دانش بنیان همه کارمندان و کارگران به عنوان چرخ دنده های سیستم در نظر گرفته می شوند. هر چقدر که این اجزا و چرخ دنده ها کیفیت فردی بالاتری داشته باشند، کیفیت جمعی سیستم نیز بالاتر می رود و در نتیجه اهداف بهینه سازی و بهره وری به شکل مطلوب تری برآورده می شود. این اقتصاد به سرمایه گذاری در نیروی انسانی و بازگشت چندین برابری این سرمایه به شکل رشد و سودآوری سازمانی اعتقاد دارد و بنابراین به تربیت نخبگان، به کارگیری نیروهای خبره، ارتقای سطح علمی، فعالیت بر اساس دانش و علوم حوزه کاری و... می پردازد.

قابل ذکر است که گذار از یک اقتصاد به اقتصاد دیگر الزاماً به معنای کنار گذاشتن ساختار پیشین نیست. در اقتصاد صنعتی همچنان نیاز به تولید محصولات کشاورزی وجود داشت، در اقتصاد پسا صنعتی همچنان نیاز به تولید ماشین آلات حس می شد و در اقتصاد دانش بنیان نیز همچنان به کارگیری حجم بالای کارمندان و کارگران مطرح است. اما تمرکز هر کدام از این روش های اقتصادی با هم متفاوت است.

چرا حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان ضرورت دارد؟

لازمه توسعه کشور، حرکت به سمت ایجاد ساختارهای مدرن و بهبود سیستم اقتصادی کنونی است. اقتصاد دانش بنیان فضایی را پدید می آورد که مجموعه های فعال در حوزه های مختلف قادر باشند از دانش خود به عنوان یک ابزار اقتصادی بهره ببرند. در این ساختار به جای بازآموزی مکررات در هر نسل جدید از کارمندان و کارگران، تمرکز بر روی رشد و ارتقای مداوم و یادگیری هر چه بیشتر افراد را مد نظر قرار می دهد.

در این سیستم به کارگیری نیروهای جوان با سطح دانش بالا در کنار نیروهای باتجربه تر باید به تبادل دانش و تجربه منجر شود و صرف آموزش نسل جدید برای این امر کافی نخواهد بود.

به جز سطح جزئی، در سطح کلان اقتصاد دانش بنیان به غالب شدن دانش و روش های علمی حل مشکلات در مقایسه با ساختارهای تجربی صرف و چهارچوب های اختصاصی صنعتی اشاره می کند. در اقتصاد دانش بنیان، شرکت های دانش محور کار هدایتی را بر عهده می گیرند و با ارائه راه حل های علمی برای معضلات صنعتی، راه را برای شتاب دهی به پیشرفت کشور هموار می نمایند.

دانش بنیان در ایران

با توجه به ساختار قدیمی حاکم بر تجارت و فاصله ای که میان این ساختار و سیستم دانش محور و دانشگاهی وجود داشت، مدت زیادی طول کشید تا ایده اقتصاد دانش بنیان در ایران مورد توجه قرار گیرد. این مبحث از اواخر دهه 80 شمسی شکل جدی به خود گرفت. در این زمان با مشاهده ساختارهای مشابه در کشورهای پیشرفته، دستگاه های مسئول به فکر ایجاد سیستمی برای حمایت از شرکت های  قانون حمایت از شرکت‌ ها و مؤسسات دانش‌ بنیان و تجاری ‌سازی نوآوری ‌ها و اختراعات مشتمل بر سیزده ماده و شش تبصره در تاریخ ۵ آبان ۱۳۸۹ جهت دستیابی به اقتصاد دانش بنیان به تصویب مجلس رسید و پس از تایید شورای نگهبان در تاریخ ۳۰/۸/۸۹ جهت اجرا به مجلس شورای اسلامی ابلاغ شد.

این قانون به عنوان سنگ بنای حرکت از اقتصاد نفتی سنتی ایران به سمت اقتصاد غیرنفتی و به کارگیری نخبگان و اندیشمندان داخلی برای رشد کشور شناخته می شود.

تا دی ماه 1400، تعداد شرکت های ثبت شده دانش بنیان بالغ بر 6500 شرکت بوده است که بخش عمده این شرکت ها شرکت دانش بنیان تولیدی و تعداد کمتری از نوع شرکت های دانش بنیان نوپا هستند. با وجود تعداد قابل توجه و حجم بالای تسهیلات و برنامه های حمایتی که به 110 برنامه هم می رسند، سهم شرکت های دانش بنیان از اقتصاد ایران همچنان پایین است. نهادهای مسئول به کمک طرح هایی مانند «طرح جهش تولید دانش بنیان» که از طرف مجلس شورای اسلامی پیشنهاد شده است، تلاش می کنند محیط رشد، بالندگی و مشارکت بیشتر این مجموعه ها را فراهم کنند.

تسهیلات و حمایت های دانش بنیان

به منظور تشویق هرچه بیشتر شرکت های فعال در این عرصه، تاکنون برنامه های حمایتی متعددی با همکاری سازمان های مختلف ترتیب داده شده است. از آنجا که تأیید گواهی دانش بنیان بر اساس ارزیابی خروجی و محصول شرکت ها صورت می گیرد، بخشی از این تسهیلات متمرکز بر محصول و بهبود فرایند تولید آن هستند و بخش دیگر به حمایت هایی اختصاص می یابد که مستقیماً با شرکت ارائه دهنده محصول به عنوان شرکت دانش بنیان ارتباط می یابد.

بدیهی است برخی شرکت ها بسته به نیاز خود، ممکن است به معافیت های مالیاتی و گمرکی نیاز داشته باشند و برخی دیگر ممکن است به تسهیلات استقرار، توسعه بازار و راه اندازی خط تولید انبوه علاقمند باشند.

 برخی از تسهیلاتی که می تواند به این شرکت ها ارائه شود عبارتند از: 

• تسهیلات معافیت مالیاتی محصولات دانش بنیان

• تسهیلات معافیت گمرکی محصولات دانش بنیان یا مواد و تجهیزاتی که برای ساخت آنها مورد نیاز شرکت هستند

• اعطای امریه سربازی به شرکت دانش بنیان

• استقرار دفاتر شرکت در کاربری های مسکونی تهران

• تسهیلات توسعه بازار

• کمک به راه اندازی خط تولید

• درخواست وام

• تخفیف و حق اضافه پخش در آگهی های صدا و سیما

• استفاده از بودجه پژوهشی دستگاه های اجرایی

• تسهیلات صندوق توسعه ملی

• حضور در نمایشگاه های داخلی و خارجی و راه اندازی نمایشگاه های دائمی

این تسهیلات تنها بخشی از تسهیلاتی است که به شرکت های دانش بنیان تعلق می گیرد و بسیاری از این شرکت ها می توانند از طریق فهرست خدمات دانش بنیان موارد مناسب تری برای فرایند عملیاتی خود پیدا کنند. شرکت های متقاضی باید توجه داشته باشند که این تسهیلات دارای سقف مشخصی هستند.

جمع بندی

اصطلاح دانش بنیان علاوه بر اینکه به سبک معینی از اقتصاد با اولویت های فکری و عملیاتی معین اشاره دارد، دربرگیرنده چهارچوب دانش محوری است که در حال حاضر در کشور به عنوان یکی از ساختارهای اصلی توسعه اقتصادی شناخته می شود.

 شرکت هایی که قادر باشند با به کارگیری دانش در علوم مختلف برای کشور ارزآوری کنند و نیازهای پرهزینه ای را در اقتصاد داخل کشور مرتفع نمایند، تحت این چهارچوب مورد حمایت قرار می گیرند و می توانند از تسهیلات و حمایت هایی که در این زمینه در نظر گرفته شده است استفاده کنند.

مهمترین هدف ساختار دانش بنیان کمک به اقتصاد کشور برای گذار از محوریت نفتی به سمت تبدیل شدن به یک ساختار غیرنفتی است.

منبع : شبکه دانش بنیان ایران