«بازار انرژی پس‌از پیک مصرف» در گفتوگوی دبیر انجمن انرژیهای تجدیدپذیر با «اکو نیرو» تشریح شد
فرجام تابلوی سبز برق
در همین خصوص دبیر انجمن انرژیهای تجدیدپذیر می‌‌‌گوید: در زمان غیرپیک هم مشوق‌‌‌هایی وجود دارد که صنایع از تجدیدپذیرها خرید کنند؛ به این معنا که بر اساس قانون ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانشبنیان صنایع بالای یک مگاوات باید از سال ۱۴۰۲ یک‌درصد و در ادامه تا ۵درصد انرژی‌شان را از طریق تجدیدپذیرها تامین کنند؛ بنابرین یا خودشان باید نیروگاه احداث کنند یا اینکه از تابلوی سبز بورس انرژی برقشان را تامین کنند و در غیر‌این صورت این میزان برق به نرخ تعرفه تجدیدپذیر توسط وزارت نیرو برای صنایع محاسبه می‌شود؛ البته غیر از این در ماه‌‌‌های غیرپیک مشوق‌‌‌هایی هم در نظر گرفته‌‌‌اند که رمزارزها می‌توانند از تابلوی دوم برقشان را تامین کنند و همچنین ارگان‌‌‌های دولتی که بر اساس یکی از مصوبات هیات وزیران موظف هستند ۲۰درصد برقشان را توسط تجدیدپذیرها تامین کنند، می‌توانند این میزان برق را از تابلوی سبز خریداری کنند تا به این وسیله با وجود تابلوی اول، استقبال از تابلوی دوم را شاهد باشیم.
به گفته محمد‌امین زنگنه بورس انرژی فرصتی فراهم می‌کند که هم کشف قیمت صورت بگیرد و هم مبادلات به صورت مستقیم بین تولیدکننده و مصرف‌کننده اتفاق بیفتد؛ طبیعی است در دوران غیرپیک باید اتفاقاتی بیفتد که سمت تقاضا تحریک شود؛ یک روش برای این اتفاق این است که در این دوران ۸ ماهه در سال (دوران خارج از پیک)، هر کس از روی تابلوی سبز برق را خریداری کند، اجازه صادرات داشته باشد؛ بنابراین با اجرای این طرح در چهار ماه به دلیل تقاضای صنایع و در ۸ ماه دیگر به خاطر تقاضا برای صادرات برق همواره قیمت معقول و مناسبی تحت عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. راه دیگر هم این است که عرضه و تقاضا بین تجدیدپذیرها و رمزارزها به صورت واقعی شکل بگیرد. لازمه اتفاق افتادن هر دو این پیشنهادها این است که توانیر انحصار‌گری را کنار بگذارد. در صورت تحقق این موارد در طولانی‌مدت افق روشنی را می‌توان برای صنعت تجدیدپذیرها پیش‌بینی کرد. آنچه می‌‌‌خوانید ما حصل گفتوگوی «اکو نیرو» با محمد‌امین زنگنه، دبیر انجمن انرژیهای تجدیدپذیر در رابطه با چالش‌‌‌هایی از جمله آینده این صنعت بعد از رونمایی در بورس انرژی تحت عنوان تابلوی سبز است که در ادامه می‌‌‌آید.
عرضه برق تجدیدپذیر در بورس انرژی تحت عنوان تابلو سبزها ضمن استقبال مطلوب صنایع و بالا رفتن قیمت برق تجدیدپذیر تا 3700 تومان، به قیمت‌گذاری دستوری دولت پایان داد. در مورد نحوه شکل‌‌‌گیری طرح تابلوی سبز توضیح دهید.
تاریخچه فروش برق تجدیدپذیر در بورس به یکی از مصوبات هیات وزیران در سال 1399 بر‌می‌‌‌گردد که مقرر شد صنایع بالای 5 مگاوات برقشان را از طریق بورس انرژی تامین کنند و در این مصوبه آمده بود بعد از دوسال صنایع بالای یک مگاوات هم مشمول این قانون می‌‌‌شوند. در این راستا وزارت نیرو سال گذشته برای تدوین دستورالعمل نحوه خرید برق از بورس توسط صنایع اقدام کرد، اما مشکل این بود که به دلیل رایگان بودن سوخت نیروگاه‌‌‌های حرارتی، اگر قرار بود هر دو نوع برق حرارتی و تجدیدپذیر در یک تابلو عرضه شوند، با توجه به قیمت پایین‌‌‌تر قطعا همه از حرارتی‌‌‌ها خریداری می‌‌‌کردند؛ بنابراین دو تابلو در بورس شکل گرفت: تابلوی اول که همه نیروگاه‌‌‌ها اعم از حرارتی‌‌‌ها، تولید پراکنده‌‌‌ها و تجدیدپذیرها می‌توانند برقشان را عرضه کنند و تابلوی دوم که مختص تجدیدپذیرهاست، اما ممکن است این سوال به ذهن متبادر شود که چرا باید برخی به جای حرارتی‌‌‌ها، از تجدیدپذیرها در تابلوی دوم خرید کنند؟ عامل تعیین‌‌‌کننده این بود که در دستورالعمل وزارت نیرو آمده بود که در تابستان و زمان مدیریت مصرف چنانچه صنایعی برقشان را از بورس انرژی تامین کنند، برقشان قطع نمی‌شود؛ از طرف دیگر برق عرضه‌شده روی تابلوی اول نیز برخلاف تابلوی دوم در زمان پیک محدود شده بود و به همین خاطر بسیاری از صنایع در زمان پیک مصرف از تابلوی سبز خرید کردند.
با وجود این در زمان غیرپیک هم مشوق‌‌‌هایی وجود دارد که صنایع از تجدیدپذیرها خرید کنند؛ به این معنا که بر اساس قانون ماده 16 قانون جهش تولید دانشبنیان صنایع بالای یک مگاوات باید از سال 1402 یک‌درصد و در ادامه تا 5درصد انرژی‌شان را از طریق تجدیدپذیرها تامین کنند؛ بنابرین یا خودشان باید نیروگاه احداث کنند یا اینکه از تابلوی سبز بورس انرژی برقشان را تامین کنند و در غیر‌این صورت این میزان برق به نرخ تعرفه تجدیدپذیر توسط وزارت نیرو برای صنایع محاسبه می‌شود؛ البته غیر از این در ماه‌‌‌های غیرپیک مشوق‌‌‌هایی هم در نظر گرفته‌‌‌اند که رمزارزها می‌توانند از تابلوی دوم برقشان را تامین کنند و همچنین ارگان‌‌‌های دولتی که بر اساس یکی از مصوبات هیات وزیران موظف هستند 20درصد برقشان را توسط تجدیدپذیرها تامین کنند، می‌توانند این میزان برق را از تابلوی سبز خریداری کنند تا به این وسیله با وجود تابلوی اول، استقبال از تابلوی دوم را شاهد باشیم.
قیمت‌ها در تابلو سبزها چه روندی را سپری کرده است؟
در خرداد که برق تیر ماه فروخته می‌‌‌شد، هر کیلووات برق تجدیدپذیر در روز اول به نرخ 1995 تومان مبادله شد و در ادامه به 3200، 3700 و حتی کمی بالاتر از آن رسید. مشخصا انگیزه صنایع جلوگیری از خاموشی بود و در واقع زمانی که برق تیر و مرداد فروخته می‌‌‌شد، به ما نشان می‌‌‌داد که قیمت برق برای صنایع تا چه اندازه ارزش دارد اما در ادامه که به فروش برق شهریور و مهر می‌‌‌رسیم، به دلیل اتمام پیک مصرف این قیمت‌ها به مرور کمتر می‌شود. با توجه به اینکه نرخ تجدیدپذیرها جهت اعمال در ماده 16 قانون جهش تولید دانشبنیان امروز به حدود 2800 تومان رسیده، بنابراین احتمالا نرخ تابلو از این مقدار بالاتر نمی‌رود. البته در هفته‌‌‌های اخیر به دلیل اینکه عرضه‌‌‌ها خیلی بالا رفته بود و سمت تقاضا چندان تحریک نشده بود، روز آخر فروش برق شهریورماه، برخی نیروگاه‌‌‌ها مجبور شدند قیمت‌ها را کاهش دهند و به همین جهت معتقدم این روزها را نمی‌توان معیار قیمت تعیین کرد و پیش‌بینی این است که با توجه به سقف جریمه‌‌‌ای که دولت در ماده 16 قانون جهش تولید دانشبنیان برای صنایع پیش‌بینی کرده، هر کیلووات برق تجدیدپذیر به نرخ 2200 تومان در تابلوی سبز معامله شود.
رسیدن قیمت برق تا محدوده 4هزار تومان آیا بیانگر قیمت واقعی برق بود؟
این اتفاق نشان داد سقف قیمت‌گذاری در بازار عمده‌فروشی و هیات تنظیم فاصله معناداری با قیمت‌های تابلوی سبز در بورس انرژی داشت. سقف بازار عمده‌فروشی برای امسال 106 تومان است در حالی که در تابلوی سبز 3700 تومان برق معامله شد و این پیام را ارسال کرد که قیمت‌گذاری دستوری دیگر جوابگوی بازار نیست؛ صنایع به عنوان متقاضی خرید هم به نوعی عنوان کردند که برق را به ما برسانید و ما حاضریم قیمت‌های به مراتب بالاتری را بپردازیم و این نشان می‌دهد که تصمیمات دولتی و قیمت‌گذاری دستوری تا چه حد می‌تواند مخرب باشد. تا همین دو سال قبل اگر با مسوولان در مورد برق 2 یا 3هزار تومانی صحبت می‌‌‌شد، به هیچ عنوان قابل پذیرش نبود اما تابلوی سبز تابوی برق 3 و 4هزار تومانی را شکست.
در فاصله پایان پیک تابستان تا پیک زمستان به دلیل کمبود گاز آیا جذابیت قیمتی برای تجدیدپذیرها بین این دو پیک وجود دارد؟
بورس فرصتی می‌دهد که هم کشف قیمت صورت بگیرد و هم مبادلات به صورت مستقیم بین تولیدکننده و مصرف‌کننده اتفاق بیفتد؛ طبیعی است در دوران نبود پیک باید اتفاقاتی بیفتد که سمت تقاضا تحریک شود؛ یک روش برای این اتفاق این است که در این دوران 8 ماهه خارج از پیک تابستان هر کس از روی تابلوی سبز برق را خریداری کند، اجازه صادرات داشته باشد؛ بنابراین با اجرای این طرح در چهار ماه به دلیل تقاضای صنایع و در 8 ماه دیگر به خاطر تقاضا برای صادرات برق، همواره قیمت معقول و مناسبی تحت مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. راه دیگر هم این است که عرضه و تقاضا بین تجدیدپذیرها و رمزارزها به صورت واقعی شکل بگیرد. لازمه اتفاق افتادن هر دو مورد این است که توانیر انحصار‌گری در زمینه صادرات و فروش به رمزارزها را کنار بگذارد. در صورت تحقق این موارد در طولانی‌مدت افق روشنی را می‌توان برای صنعت تجدیدپذیرها پیش‌بینی کرد.
برخی عنوان می‌کنند که تابلو سبزها محدود به شرکت‌های خاصی بود و همه شرکت‌های تجدیدپذیر امکان استفاده از تابلوی سبز را نداشتند.
از زمانی که آقای محرابیان به عنوان وزیر نیرو معرفی شدند، به خاطر تعهداتی که قراردادهای خرید تضمینی برای وزارت نیرو ایجاد کرده بود، تمایل چندانی برای امضای قراردادهای جدید خرید تضمینی نداشتند و دلیل‌شان هم این بود که وقتی دولت حاضر به پرداخت مابه‌‌‌التفاوت قیمت تکلیفی و تمام‌شده به وزارت نیرو نیست، قراردادهای جدید بدهکاری بیشتر وزارت نیرو را به همراه دارد و از همان روز دنبال راهکارهایی برای جانشینی خرید تضمینی بودند و یکی از راه‌‌‌ها بورس انرژی و تابلوی سبز بود. به عنوان مثال در تجدیدپذیرها قیمت‌های خرید تضمینی برای نیروگاه‌‌‌های کیلوواتی و سقف انشعاب به‌روز شد و برای نیروگاه‌‌‌های مگاواتی قیمت‌های خرید تضمینی به‌روز نشد و همین باعث شد سرمایه‌گذار جدیدی وارد بازار نشود. معتقدم اگر قیمت‌ها در بورس از یک روند معقول بر اساس عرضه و تقاضا تبعیت کند، اولین اثر این است که یک راه توسعه جدید برای تجدیدپذیرها باز می‌شود؛ علاوه بر این از جنبه تامین مالی هم می‌تواند به ما کمک کند.
در مورد مکانیزم گواهی تجدیدپذیر هم توضیح دهید.
یکی از الزامات بورس این است که حتما کالایی را که می‌‌‌فروشید به هر طریقی تامین و در اختیار مشتری قرار دهید و بحث این بود که چون تجدیدپذیرها تابع شرایط آب و هوایی منطقه هستند، ممکن است سرمایه‌گذار نتواند برق ماه آینده را پیش‌بینی کرده و بفروشد؛ بر این اساس راهکاری را پیش‌بینی کردیم که اول تولید برق توسط تجدیدپذیرها انجام شود و بعد به ازای تولید، گواهی صادر کنند. این تعهد از جنبه بازار هم کمک می‌کند، به عنوان مثال در تابستان تقاضا برای برق بالا می‌رود. در این حالت صنایعی که می‌‌‌خواهند در تابستان تعهد یک درصدشان را از روی تابلوی سبز رفع تعهد کنند، باید با قیمت بالایی در این فصل برق تجدیدپذیر بخرند. اما با این گواهی، شرکت‌ها می‌توانند در زمستان که قیمت برق پایین‌‌‌تر است، رفع تعهدشان را انجام دهند و در واقع این گواهی یک سال به آنها فرصت می‌دهد که برق مورد تعهد را خریداری کنند و از طرفی به تولیدکننده هم در ماه‌‌‌های غیرپیک برای درآمدزایی کمک می‌کند.
نکته دیگر اینکه همین اختلاف قیمت در تابستان و زمستان خرده‌فروش‌ها را وارد بازار می‌کند تا هر زمانی که قیمت‌ها پایین‌‌‌تر باشد، اقدام به خرید کنند تا در فصل تابستان با قیمت بالاتر بفروشند. نکته آخرهم اینکه صحبت‌‌‌های مقدماتی توسط انجمن با سازمان بورس انرژی انجام شده که بتوانیم قبل از راه‌‌‌اندازی نیروگاه، خرید یک یا دو سال نیروگاه را در قالب این اوراق در بورس پیش‌فروش کنیم و این منبع مالی برای احداث نیروگاه صرف شود که البته این طرح حداقل در ابتدا برای نیروگاه‌‌‌های تا چهار یا پنج مگاوات بیشتر قابل استفاده است و در آینده شاید بتوانیم برای نیروگاه‌‌‌های بزرگ هم طرح‌‌‌هایی را عملیاتی کنیم.
