«دنیای اقتصاد» در گفتوگو با بنیان‌گذار فابا انرژی بررسی کرد
خسارت اکوسیستم صنعت برق از «اقتصاد دستوری»
دانشبنیانها چه نوع حمایتی نیاز دارند؛ مالی یا سیاستی؟
در بخش خصوصی اما بنگاه‌های کوچک، متوسط و بزرگی نقش‌آفرینی می‌کنند که از ساخت تجهیزات، پیمانکاری، مهندسی مشاور، مهندسی بازرگانی و تولید را پوشش داده و به نوعی اهرم‌های کمکی وزارت نیرو برای تامین پایدار برق کشور محسوب می‌شوند. این روزها اما در بستر شعار «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» موضوع تولیدات فناورانه دانش‌محور در صنعت برق به شکلی جدی‌تر از گذشته مطرح شده است. محصولاتی با پایه دانش روز دنیا که می‌تواند در شرایطی که اقتصاد کشور با نوسانات جدی ارزی مواجه است، ضمن تامین منافع ملی از خروج ارز از کشور بابت واردات برخی از محصولات جلوگیری کند.
با این حال بنیان‌گذار مجموعه فابا انرژی در گفتوگو با «دنیای اقتصاد»، بر این باور است که نه‌تنها در صنعت برق بلکه در مجموعه صنایع کشور کارهای انجام نشده بسیاری داریم که هر روز فاصله کشور را با تکنولوژی روز دنیا بیشتر می‌کند. وی معتقد است سرعت پیشرفت تکنولوژی در دنیا چنان شتابی گرفته که از دست دادن هر فرصتی برای توسعه فناورانه، می‌تواند کشور را سال‌ها از رقبایش عقب‌تر نگه دارد.
فرصت‌ها و تهدیدهای سازندگان داخلی
محمدرضا زمردی با تاکید بر اینکه صنعت برق و انرژی ایران هنوز هم کارهای انجام‌نشده بسیاری در سطح جهانی دارد، بیان می‌کند: ظرفیت نیروی انسانی متخصص و فارغ‌التحصیلان نخبه کشور، می‌تواند بستر مناسبی برای جبران عقب‌ماندگی صنایع کشور از دنیا باشد. اما دستیابی به این مهم مستلزم تعریف حمایت‌های سازمان‌یافته‌ای است که زمینه را برای تولید محصولات دانش‌محور و نوآورانه و همچنین تجاری‌سازی آنها فراهم کند. البته قطعا حمایت، صرفا به معنای حمایت مالی نیست، به نظر می‌رسد دانشبنیانها بیشتر نیازمند بسترسازی‌های حقوقی و قانونی برای تسهیل فعالیت‌هایشان هستند.
وی مهم‌ترین عارضه صنعت برق را قیمت‌گذاری دستوری آن می‌داند و تصریح می‌کند: این صنعت تحت فشار پیامدهای ناشی از قیمت‌گذاری تکلیفی و اقتصاد بیمارش، به تدریج از ریل توسعه خارج شده و نتوانسته مطابق انتظار رشد کند. آنچه در این میان رخ داد، این بود که اکوسیستم صنعت برق به دلیل ناکارآمدی‌های اقتصادی حاکم بر این بخش، دچار نوعی آسیب نهادی شد که در برخی موارد حتی فضای رشد و امید نیروی انسانی شاغل در شرکت‌های برقی را هم از میان برد. این در حالی است که در صورت اصلاح ساختارهای اقتصادی برق، عمده صنایع، مشترکان و مصرف‌کنندگان به سمت توسعه تکنولوژی، افزایش راندمان و کاهش تلفات حرکت خواهند کرد و همین امر زمینه‌ساز پیشرفت اقتصادی کشور خواهد شد.
زمردی از توسعه صنعت رمزارزها با وجود آزاد بودن نرخ انرژی مصرفی‌اش به عنوان یک تجربه موفق یاد می‌کند و می‌افزاید: صنایع کشور برای توسعه زیرساختی به یک فضای رقابتی شفاف و قابل پیش‌بینی نیاز دارند و به نظر می‌رسد که مهم‌ترین و جدی‌ترین حمایت دولت هم می‌تواند در راستای ایجاد چنین فضایی صورت گیرد. قطعا بخش خصوصی واقعی برای ادامه حیات خود به رانت یا لزوما حمایت مالی نیاز ندارد، فراهم کردن بستری هموار، فاقد بوروکراسی و شفاف، سازنده‌ترین حمایت از شرکت‌های صنعتی است.
این فعال اقتصادی در ادامه با بیان اینکه عمده کارفرمایان دولتی هنوز هم توانمندی‌های شرکت‌های ایرانی را باور ندارند، می‌گوید: با وجود اینکه بارها و از تریبون‌های متعدد درباره حمایت از ساخت داخل و شرکت‌های دانش‌بنیان سخن گفته شده اما در عمل هنوز هم بسیاری از کارفرمایان کالای خارجی را به تجهیزات ساخت داخل که در عمده موارد ارزان‌تر از نوع خارجی است، ترجیح می‌دهند.
داستان آغاز حرکت فابا انرژی
زمردی با اشاره به طرح موضوع تلفات بالای برق در حوزه‌های تولید، انتقال و توزیع در اواسط دهه۸۰، تصریح می‌کند: در آن زمان علاوه بر تلفات بالای شبکه‌های فرسوده انتقال و توزیع، به دلیل راندمان پایین نیروگاه‌ها، در حوزه تولید هم هدررفت قابل توجهی وجود داشت و این موضوع فصل مشترک سخنان و اظهارات بسیاری از کارشناسان و مدیران ارشد صنعت برق کشور بود. وی انگیزه و اشتیاقش به عنوان یکی از فارغ‌التحصیلان جوان دانشگاه صنعتی شریف را برای ابداع سیستمهای نوین تولید انرژی در کشور در آن دوره زمانی، یادآوری می‌کند و می‌گوید: درست در همان زمان موضوع نیروگاه‌های تولید پراکنده در دفتر خصوصی‌‌سازی صنعت برق و انرژی وزارت نیرو مطرح و قوانین مربوط به آن تدوین شده بود. آشنایی من با این حوزه و ایجاد نخستین جرقه‌های فکری برای ورود به حوزه تولید پراکنده از همان زمان شکل گرفت.
بنیان‌گذار شرکت فابا انرژی ساخت موتورهای سنگین در داخل ایران را یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای قلبی‌اش از همان سال‌های فارغ‌التحصیلی برمی‌شمرد و اذعان می‌کند: به یاد دارم که انواع موتورهای سبک در همان زمان هم در کشور ساخته می‌شد و این صنعت تقریبا به بلوغ رسیده بود اما همچنان جای موتورهای سنگین در تجهیزات ساخته‌شده خالی بود. با توجه به اینکه موضوع نیروگاه‌های کوچکمقیاس در آن دوره با استقبال خوبی از سوی بدنه وزارت نیرو مواجه شده بود، این فرصت را برای آغاز فعالیت فابا انرژی غنیمت شمردیم. وی با بیان اینکه نخستین حرکت شرکت فابا انرژی، احداث نیروگاه‌های کوچکمقیاس بود، خاطرنشان کرد: در ادامه مسیر تلاش کردیم در کنار احداث این دست از نیروگاه‌ها، برای افزایش راندمان مولدهای برقی اقدام کرده و در گام بعد روی ساخت داخل آنها کار کنیم. هدف بعدی ساخت سایر سیستمهای تولید انرژی است که منطبق با تکنولوژی روز دنیا هستند و بهره‌وری بالایی در زمینه‌های مختلف انرژی از جمله تجدیدپذیرها دارند.
از احداث نیروگاه‌های کوچکمقیاس تا ساخت مولد
زمردی احداث نیروگاه‌های کوچکمقیاس را شروع حرکتی می‌داند که چشم‌اندازش ساخت داخل موتورهای سنگین در داخل کشور بود و در ادامه می‌افزاید: در ابتدا شرکت فابا انرژی احداث نیروگاه‌های کوچکمقیاس را در قالب پروژه‌های EPC برای مشتریان متعدد عهده‌دار شد. البته ارائه خدمات مربوط به راهبردی و تعمیرات این نیروگاه‌ها را هم در دستور کار داشت و در این حوزه کارنامه موفقی برای خود ثبت کرد. پس از آن تعمیرات و اورهال موتورهای دست دوم هم در شرکت آغاز شد تا نخستین گام‌ها را برای تحقق رویای تبدیل شدن فابا به یک مجموعه موتورساز برداریم.
وی در ادامه بیان می‌کند: همزمانی ارائه این خدمات یعنی تعمیرات نیروگاه‌ها و اورهال موتورهای دست دوم برای فابا انرژی به یک نقطه قوت قابل اتکا تبدیل شد و در نهایت این فرصت را فراهم کرد تا کار مهندسی معکوس موتور یکی از برندهای خارجی را کلید بزنیم. چرا که در فرآیند اورهال و تعمیر موتورها، نیاز به قطعاتی هست که به دلیل تحریم‌ها معمولا تامین آنها از کشورهای سازنده که عمدتا اروپایی یا آمریکایی هستند، دشوار یا گاه غیرممکن است. به همین دلیل بود که در فابا انرژی برای نخستین بار مهندسی معکوس قطعات یک برند آمریکایی را شروع کرده و این اقدام را درباره سایر موتورها هم آزمایش کردیم.
بنیان‌گذار مجموعه فابا انرژی از دشواری‌های گسترده فرآیند قطعه‌‌سازی سخن می‌گوید و عنوان می‌کند: یکی از جدی‌ترین مشکلات این حوزه، تامین آلیاژهای خاص فولاد یا سایر فلزات اساسی است. همچنین در کنار دشواری طراحی قطعات موتورهای سنگین، ساخت داخل آنها نیز به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم، گرفتاری‌های گسترده‌ای داشت که عدم توانایی قطعهسازان داخلی در ساخت قطعات مورد نیاز این موتورها تنها بخش کوچکی از آن بود. به همین دلیل در ابتدای راه ساخت بخشی از قطعات را با سازندگان خارجی آغاز و به تدریج برای انتقال تکنولوژی این شرکت‌ها به ایران برنامه‌ریزی کردیم. در نهایت پس از مذاکرات گسترده با قطعهسازان مطرح و بزرگ در سراسر دنیا، کار طراحی و ساخت قطعات را آغاز کردیم.
مسیر دشوار اما روشن توسعه
بنیان‌گذار مجموعه فابا انرژی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به مستقل بودن این مجموعه می‌گوید: شرکت فابا این مسیر را بدون بهره‌مندی از حمایت‌های دولتی طی کرده و با مشکلات مالی بسیاری هم دست به گریبان بود. در نهایت عمده منابع مالی مورد نیاز را از طریق پروژه‌های احداث نیروگاه‌های کوچکمقیاس تامین می‌کردیم که البته در همین حوزه هم به دلیل بدعهدی وزارت نیرو در پرداخت مطالبات این نیروگاه‌ها، چالش‌های مالی بسیاری وجود داشت و همین امر به کند شدن روند کار منجر شده بود. وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: یکی از مهم‌ترین عواملی که در روند ساخت موتور به ما کمک شایانی کرد، تجربه‌ای بود که در احداث، راهبری و تعمیرات نیروگاه‌های کوچکمقیاس کسب کرده بودیم. از این طریق نسبت به شرایط کارکرد واقعی موتورهای سنگین نیروگاهی، مشکلات بهره‌‌بردارها و چالش‌های حوزه نگهداری و راهبری شناخت عمیق‌‌تر و درک صحیح‌‌تری پیدا کردیم و همین امر اهداف روشن‌تری برای ما تصویر کرد تا بتوانیم محصولی بهینه‌‌تر به بازار عرضه کرده و پایداری بیشتری در شبکه ایجاد کنیم.
زمردی از امضای تفاهم‌نامه با پژوهشگاه نیرو جهت توسعه دانش‌محور مجموعه فابا انرژی خبر می‌دهد و تصریح می‌کند: پژوهشگاه نیرو پس از بررسی‌های فنی و میدانی، صندوق پژوهش و فناوری صنعت برق و انرژی را مسوول عقد قرارداد مشارکت و انجام سرمایه‌‌گذاری خطرپذیر در فابا کرد که نتیجه آن تاسیس شرکت جدیدی به نام فابا موتور یا «موتورسازان فناوری بهینه ایرانیان» تحت پوشش شرکت فابا انرژی و با مشارکت ۲۰ درصدی صندوق پژوهش و فناوری صنعت برق و انرژی در سهامش بود.
وی درباره زمینه فعالیت شرکت فابا انرژی تصریح می‌کند: این شرکت در سه حوزه کلیدی شامل راهبری و احداث نیروگاه‌های کوچکمقیاس مبتنی بر موتورهای گازسوز و بهره‌‌برداری بهینه و اصولی از آنها، ساخت موتورهای سنگین و نیز توسعه سیستمهای نوین تولید انرژی فعالیت دارد. در حوزه سیستمهای نوین تولید انرژی، محصولاتی در فابا تولید می‌شود که قادر است از انرژی تلف‌‌شده گرمایی در کارخانه‌های مختلف برق تولید کند. همچنین تولید گاز از ضایعات چوب و کشاورزی هم از جمله کارکردهای یکی دیگر از محصولات فابا است.
بنیان‌گذار مجموعه فابا انرژی از توانایی تولید تقریبا ۱۰۰ دستگاه موتور سنگین در سال خبر می‌دهد و اذعان می‌کند: در حال حاضر مهم‌ترین برنامه شرکت تولید موتور در حوزه تولید برق است، ولی برای ورود زودهنگام به سایر بازارها از جمله صنایع دریایی، صنایع ریلی و درایو مکانیکی در صنعت نفت هم برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته است. ضمن اینکه این موتورها می‌توانند به عنوان پیشران کامیون‌‌های سنگین معدنی هم مورد استفاده قرار بگیرند که ورود به این حوزه هم در دستور کار شرکت قرار دارد.
حمایت‌های دریغ‌شده از یک دانش‌بنیان موفق
وی با اشاره به اینکه صندوق پژوهش و فناوری شریک شرکت فابا انرژی است، تصریح می‌کند: انتظار می‌رفت که از طریق این مشارکت، زمینه برای تسهیل تامین مالی محصولات دانش‌بنیان شرکت فراهم شده و این محصولات به شکل موثرتری از حمایت بدنه وزارت نیرو و تسهیلات دانش‌بنیان بهره‌مند شوند. اما همچنان این مساله با موانعی مواجه است. بنیان‌گذار مجموعه فابا انرژی عدم اعتماد دستگاه‌ها و کارفرمایان دولتی به محصولات ایرانی را ازجمله دیگر چالش‌های پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان برمی‌شمرد و عنوان می‌کند: برخی از سرمایه‌گذاران نیروگاه‌های کوچکمقیاس پس از آشنایی با مشخصات و ظرفیت‌های موتورهای فابا انرژی از آنها در ساختگاه این نیروگاه‌ها بهره می‌گیرند اما این مساله گاه با عدم استقبال از سوی برخی از شرکت‌های دولتی مواجه می‌شود، به‌طوری که حتی گاهی سرمایه‌گذاران را ترغیب می‌کنند که موتورهای خارجی را جایگزین کنند.
بنیان‌گذار مجموعه فابا انرژی از فاصله قابل توجه شعارها با عملکرد دستگاه‌های دولتی گلایه می‌کند و می‌گوید: با وجود اینکه بسیاری از دستگاه‌های دولتی تلاش می‌کنند از کالاها و محصولات داخلی حمایت کنند اما همچنان برخی از آنها در ظاهر شعار حمایت از دانشبنیانها را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند اما در عمل ترجیح می‌دهند با شرکت‌های خارجی کار کنند. به نظر می‌رسد که همچنان برای اعتمادسازی به محصولات ایرانی راه بسیار طولانی در پیش داریم. این اعتمادسازی زمانی رخ می‌دهد که کارفرمایان برای حمایت از محصولات داخلی، ضعف‌ها و کاستی‌ها را بپذیرند و فرصت برطرف کردن آنها را به تولیدکننده داخلی بدهند.
