گره کور بحران آب
برخی از صاحب‌نظران حوزه آب، معتقد هستند دلایل اصلی بحران آب در ایران، تنوع آب و هوایی زیاد، توزیع نامناسب آب و اولویت دادن به توسعه بی‌رویه کشاورزی است. بنابراین برنامه‌ریزی نامناسب، مدیریت ضعیف، توسعه‌یافتگی ناهمگون، اعمال سیاست‌های پرخطا در مورد تخصیص آب و همچنین قیمت‌گذاری نامناسب، فقدان توانایی کشاورزان در بهینه‌سازی آبیاری، مصرف مسرفانه صنایع و بسیاری از علت‌های دیگر دست به دست هم داده‌اند و گره بحران آب را کورتر می‌کنند.
در واقع ایران با مشکلات جدی آب در مقیاس محلی و ملی روبه‌رو است. در این راستا می‌توان افزایش نامتوازن تقاضا و عدم پاسخ‌دهی به این نیاز در کنار کاهش منابع آبی را عواملی برای پیچیده‌تر شدن این بحران دانست. طبعا برای خروج از چنین معضلی باید با همت ملی، از همه ظرفیت‌ها استفاده کرد تا در سال‌های آینده با فاجعه بی‌آبی روبه‌رو نشد.
به‌طور مثال، یکی از این سرفصل‌ها نادیده گرفتن الگوی صحیح مصرف در بخش خانگی است. در شرایطی که طی سال‌های گذشته برنامه‌ریزی مدونی برای این موضوع طراحی نشده، یا به هر دلیلی سیاست‌های مدیریت آب موفق نبوده، نمی‌توان از مردم متوقع بود که در مصرف آب، صرفه‌جویی‌های لازم را به عمل بیاورند. بر این اساس تصمیم‌سازی‌های عمدتا نامشخص و نبود زیر‌ساخت‌های تامین آب در بخش خانگی، تبعات منفی خود را به‌بار می‌آورد. همچنین مصرف فزاینده بخش خانگی به موازات رشد تقاضای غیرموجه صنایع و کشاورزی، ما را به انواع مشکلات پیش رو نزدیک‌تر می‌کند. این طیف وسیع در حالی زنگ خطر بی‌آبی را به صدا در می‌آورند که از آزمون و خطاهای پیشین خود در هر دو حوزه مدیریت و مصرف، درس آموخته مطلوبی حاصل نشده است.
به عبارت دیگر تجربیات به دست آمده در راستای بهینه‌سازی مصرف آب، آن‌طور که باید به کار گرفته نشده است. هم‌اکنون به طور تقریبی، سهم مصرف آب در بخش کشاورزی نزدیک به ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در حالی‌که در مناطق توسعه‌یافته دنیا، این سهم‌ها به ترتیب ۳۰ ، ۱۱ و ۵۹ درصد است. طبق آمارهای منتشر شده توسط وزارت نیرو، وضعیت بارش‌ها نیز در کشور ما ناهمگون بوده، به نحوی که یک درصد از مساحت ایران بارشی بیش از هزار میلی‌متر دارد و میزان بارندگی در مناطقی همچون حوضه آبریز شرق کشور حدود ۱۴۸ میلی‌متر است. به‌طور کلی آب در سه بخش کشاورزی، شرب و صنعت مصرف می‌شود. گفته می‌شود از میان ۱۷ کشوری که از لحاظ بحران آبی رتبه‌های نخست جهان را در اختیار دارند، ۱۲ کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا واقع شده‌اند که تمام کشورهای
خلیج فارس را در‌بر می‌گیرد. از سوی دیگر ایران و کشورهای عربی همسایه برای مقابله با این چالش باید از تمام تجربیات یکدیگر استفاده کنند تا در زمینه بهبود امنیت آب و کاهش آسیب به اکولوژی خلیج فارس توفیقی خاص حاصل کنند. یعنی رفع مشکل آب در سرزمین ایران محدود به برنامه‌ریزی و مدیریت داخل مرزی نمی‌شود.
در عین حال حداقل با این رفتار و سیاست کلی، استفاده از آب شیرین به حفظ منابع آب زیرزمینی ارزشمند کمک می‌کند و می‌تواند برای مصارف جوامع روستایی محلی ذخیره شود و از مهاجرت بیشتر جمعیت روستایی به شهرها پیشگیری کند.
به گفته کارشناسان، با آموزش و فرهنگ‌سازی، مصرف آب و سبک زندگی را می‌توان تغییر داد اما لازمه این تغییر، آموزش و فرهنگ‌سازی است که از فرد شروع شده و به زنجیره تامین نهادهای متولی ختم می‌شود. این سیاست در بخش‌هایی از کشورهایی مانند استرالیا، هند و قسمتی از بخش جنوب غربی آمریکا اعمال شده و نتایج مطلوبی نیز به‌بار آورده و بر همین اساس چنین رویکردی به دیگر نقاط جهان نیز سرایت کرده و باعث شده تنش آبی به شکل بسیار مطلوبی مهار شود. استفاده از تجربیات این سیاست می‌تواند با شرایط محلی ، بومی و اقلیمی کشور ما منطبق شده و حل مشکل را تسریع بخشد.
احتمال جنگ آب در آینده
در این باره داریوش مختاری، کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آبی با اشاره به اهمیت حفظ منابع آبی و خطرات موجود برای آب در کشور به «ایسنا» گفت: اگر شرایط طبق روال فعلی پیش برود و راهکاری برای نگهداشت آب اندیشیده نشود، در آینده‌ای نه‌چندان دور با خطر نابودی محیط زیست و حتی جنگ بر سر آب مواجه خواهیم شد. وی با تاکید بر لزوم ایجاد مدیریت برای حل چالش‌های موجود گفت: استفاده از نظرات کارشناسان و صاحب‌نظران برای حل مشکلات آبی موضوعی مهم و ضروری است، چرا که تغییر شرایط آب و هوایی در کشور موقعیتی را به وجود آورده که احتمال بدتر شدن اوضاع وجود دارد.
این کارشناس ارشد منابع آبی، تراکم شدید جمعیتی همراه با بارگذاری‌های سنگین و متمرکز را یکی از گلوگاه‌های بحران آب در کشور دانست و گفت: یک تکانه کم‌آبی حتی در مقیاس ۳۰ تا ۵۰ درصد از نیاز آبی یک کلان‌شهر که امکان جبران و مدیریت آن فراهم نشود، زمینه یک بی‌نظمی فراگیر اجتماعی را فراهم می‌کند.
مختاری با بیان اینکه وضعیت شهرهای تهران، مشهد، اصفهان و کرمان در حوزه منابع آبی پرخطر است، اظهار کرد: از یکسو صنایع آب‌بر از جمله نیروگاه، پتروشیمی، فولاد و سیمان در جغرافیای خشک فلات مرکزی که با کمیابی منابع آب روبه‌روست، مستقر و آبخوان‌ها را خالی می‌کنند و از سوی دیگر عمده فرآورده‌های این صنایع برای دو بخش مصرفی یعنی مسکن و خودرو به‌کار گرفته می‌شوند که یک گرداب سنگین مصرف را پدید آورده‌اند.
جیره‌بندی هم پاسخگوی کمبودها نیست
وی با بیان اینکه دغدغه فعلی برای سال ۱۴۰۱ این است که امسال تاکنون سال پر‌بارشی نداشتیم، افزود: بر اساس پیش‌بینی صورت‌گرفته، ممکن است در پاییز حتی جیره‌بندی نیز پاسخگوی ۳۰ درصد جمعیت تهران نباشد.
این کارشناس با تاکید بر اینکه باید برای کلان‌شهرها راهکارهای کاهش مصرف آب شهری را که در قانون توسعه و بهینه‌سازی مصرف آب حدود پنج سال است، متوقف مانده اجرایی کنیم، گفت: نباید تنها این نگاه وجود داشته باشد که سرانه آب را افزایش دهیم، باید علاوه بر افزایش درآمد شرکت آب و فاضلاب به دنبال پروژه‌های شیرین‌سازی و انتقال آب نیز رفت.
مختاری در پایان به دو نگاه مدیریتی عرضه و تقاضا اشاره کرد و افزود: براساس نظر کارشناسان، باید به سمت مدیریت تقاضا رفته و با کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری آب، شرایط را در بخش‌های اقتصادی، خدمات و صنعت مدیریت کرد.
