نظام تعرفه‌گذاری پلکانی بررسی شد
دفاع کارشناسان از تصمیم برقی دولت
در همین رابطه ممکن است این سوال برای هر ذهنی مطرح شود که ارتباط تعرفه‌گذاری برق با خاموشی‌های اتفاق افتاده در تابستان امسال و سال گذشته چیست؟ برای درک این ارتباط بهتر است بدانیم، مطابق نظام تعرفه‌گذاری مستقر برای برق در حال حاضر، قیمت تمام‌شده این کالا با قیمت فروش آن اختلاف معناداری دارد، به عبارت دیگر برق به ارزش واقعی خود به دست مشترکان نرسیده و با قیمت‌های به مراتب پایین‌تری عرضه می‌شود.در چنین شرایطی بخش عمده مردم که مطابق آمار شرکت توانیر ۷۵ درصد از مشترکان خانگی را در بر می‌گیرد با بهره‌بردن از سطح مطلوب امکانات در حد الگوی مصرف برق استفاده می‌کنند، اما سایر مشترکان خانگی که تعداد آنها کمتر از ۲۵درصد مشترکان به حساب می‌آید، از برق ارزان برای مصارف نامتعارف نظیر تامین برق استخر، سونا و سایر امکانات رفاهی استفاده می‌کنند.
طبیعتا هر مشترک برق این اختیار را دارد که هر میزان برق را برای هر استفاده‌ای مورد بهره‌برداری قرار دهد، اما در ایران به دلیل اینکه مابه‌التفاوت هزینه تمام شده تولید و توزیع برق با هزینه فروش این حامل انرژی توسط دولت آن هم از منابع متعلق به همه مردم پرداخت می‌شود، بنابراین هزینه مصرف فراتر از الگوی پرمصرف‌ها برای روشن ماندن چلچراغ خانه‌ها از منابع متعلق به همه مردم تامین می‌شود. با توجه به شرایط تبیین شده، پس از سال‌ها تاکید کارشناسان حوزه انرژی بر لزوم تغییر در نظام تعرفه‌گذاری انرژی مجلس شورای اسلامی در قانون بودجه سال ۱۴۰۰، دولت را مکلف کرد تا نظام تعرفه‌گذاری را جراحی کند.
جزئیات مصوبه برقی جدید دولت
بر همین اساس، هیات دولت اخیرا در راستای عمل به تکلیف تعیین شده از سوی مجلس شورای اسلامی، در قالب مصوبه‌ای با دو رویکرد تشویقی و تنظیمی نسبت به تغییر در نظام تعرفه‌گذاری برق اقدام کرد. در این راستا بر اساس این مصوبه مشترکانی که کمتر از الگوی مصرف و میزان مصرف خود در دوره مشابه سال گذشته برق استفاده کنند به ازای هر کیلووات کاهش مصرف از پاداش قابل توجه معادل نرخ تولید، توزیع و هزینه سوخت نیروگاهی بهره‌مند می‌شوند. در شرایطی که این کاهش مصرف با شرایط ذکر شده در زمان اوج بار اتفاق بیفتد، میزان پاداش تعیین شده دو برابر خواهد شد. از سوی دیگر در بعد تنظیمی مصرف مشترکانی که فراتر از الگوی مصرف برق استفاده می‌کنند، برای هرکیلو وات ساعت مصرف فراتر از الگوی معادل هزینه تمام شده تولید، توزیع و هزینه سوخت نیروگاهی محاسبه شده و با افزایش مصرف فراتر از الگو این رقم اضافه می‌شود. نکته قابل توجه در افزایش قیمت پرمصرف‌ها استفاده آنها از یارانه انرژی تا حد الگوی مصرف است. به عبارت دیگر دولت به مشترکان می‌گوید تا حد الگوی تعیین شده از برق یارانه‌ای بهره‌مند می‌شوید اما برای استفاده بیشتر از الگو باید هزینه واقعی انرژی را بپردازید.
مصوبه برقی جدید دولت تطبیق قابل توجهی با شیوه متداول تعرفه‌گذاری در دنیا با نام نظام تعرفه‌گذاری پلکانی موثر یا IBT دارد. در همین رابطه عمده کارشناسان انرژی کشور تغییر تعرفه حامل‌های انرژی در قالب تغییر در نظام تعرفه‌گذاری را یک نظام مطلوب برای تعیین قیمت فروش برق به حساب می‌آورند.
نظام تعرفه‌گذاری یارانه‌ای در کنترل مصرف موثر نبود
استاد دانشگاه و کارشناس حوزه انرژی با اشاره به اینکه تعرفه‌گذاری پلکانی یا IBT راهکاری مناسب برای کنترل مصرف است، اعتقاد دارد: استقرار نظام تعرفه‌گذاری پلکانی موثر در بخش برق در آینده موجب کنترل مصرف می‌شود.
معین احمدی با نقد نظام تعرفه‌گذاری گذشته برق مبتنی بر پرداخت یارانه انرژی به پرمصرف‌ها گفت: در حال حاضر الگوی تعرفه‌گذاری که مورد استفاده بود، به صورت موثر مانع از مصرف بی‌رویه نشده و باید مقادیر قیمتی پلکان‌ها به نحوی تعیین شود که بازدارنده باشد. این استاد دانشگاه در تشریح شیوه تعرفه‌گذاری پلکانی موثر و تطبیق آن با مصوبه برق دولت گفت: در این شیوه تا مقدار معقولی قیمت‌ها پایین نگه داشته می‌شود که اسم آن را الگوی مصرف می‌گذارند. اگر از این مقدار مصرف فراتر رفت، افراد پرمصرف باید افزایش شدیدتری در بحث پرداخت هزینه‌های انرژی داشته باشند و بازدارنده باشد.
زیربنای رویکرد تنظیمی دولت در تعرفه‌گذاری برق
کارشناس انرژی با اشاره به مبانی مصوبه جدید برقی دولت گفت: کسانی که فراتر از الگوها و حتی چندین برابر الگوها مصرف می‌کنند، قاعدتا بر اساس قوانین علمی اقتصاد باید هزینه مصرف بالای خود را بپردازند. مهدی تفضلی در تشریح لزوم افزایش تعرفه مشترکان پرمصرف با رویکرد تنظیمی گفت: در بعد تنظیمی شاید حتی لازم باشد که مشترکان پرمصرف جریمه‌ای هم پرداخت کنند چرا که جای دیگران را در شبکه اشغال کرده‌اند. تفضلی در بیان تجربه سایر کشورها برای تعرفه‌گذاری برق گفت: در سایر کشورها هم این شیوه استفاده شده است تا از سودجویی و سوء‌استفاده کسانی که مصرفی فراتر از الگو دارند، جلوگیری شود و اگر هم افراد یا مجموعه‌هایی بخواهند مصرف بیشتری داشته باشند، موظف به پرداخت حق دولت بابت تولید انرژی باشند.
پرمصرف‌ها برای مصارف بی‌رویه خود هزینه واقعی‌تری پرداخت کنند
عضو مرکز مطالعات راهبردی انرژی دانشگاه تهران، در تایید مصوبه برقی دولت گفت: از آنجا که نحوه مصرف مشترکان خانگی به صورت یک طیف متنوع از کم‌مصرف تا پرمصرف تفکیک می‌شود، دولت به درستی مشترکان کم‌مصرف را مشمول افزایش هزینه نکرده است. سجاد حسین‌نیا ادامه داد: با این روش مشترکان پرمصرف برای مصارف بی‌رویه خود هزینه واقعی‌تری پرداخت می‌کنند. این کارشناس ارشد حوزه انرژی در بیان زیربنای علمی مصوبه برق دولت گفت: این روش در طراحی تعرفه‌های جدید از یک نظام پیشرو در نظام تعرفه‌گذاری دنیا بهره می‌گیرد که به نظام تعرفه‌های پلکانی موثر (IBT=Increasing Block Tariff ) مشهور است و در این نظام، مشترکان برق با یک مقیاس یکسان در مصرف برق سنجیده نمی‌شوند و میان مشترکان کم‌مصرف با مشترکان پرمصرف تفاوت گذاشته می‌شود، در نتیجه مصرف‌کنندگان برق به صرفه‌جویی و اصلاح الگوی مصرف تشویق می‌شوند و از فشار به عموم مردم جلوگیری می‌شود.
شرایط استفاده از انرژی تجدیدپذیر برای پرمصرف‌ها مهیا شود
کاظم علی‌نژاد، کارشناس حوزه برق در بیان یکی از نقدهای مطرح شده پیرامون مصوبه برق دولت گفت: یکی از مواردی که در مصوبه برق دولت نادیده گرفته شده است، مهیا کردن تسهیلاتی برای استفاده پرمصرف‌ها از انرژی تجدیدپذیر به وسیله نصب پنل‌های خورشیدی است. این کارشناس حوزه برق تاکید کرد: در مصوبه قبلی برق دولت در قالب برق امید این مساله رعایت شده بود و شرکت توانیر و وزارت نیرو باید در دستورالعمل‌های مرتبط با این طرح این امکان را مهیا کنند.
احیای عدالت با تغییر در نظام تعرفه‌گذاری انرژی
محمد پورحمید، کارشناس حوزه نیرو با اشاره مستقیم به مزایای نظام تعرفه‌گذاری پلکانی موثر در قالب مصوبه برقی هیات دولت گفت: نظام تعرفه‌گذاری قبلی صنعت برق زمینه بروز بی‌عدالتی بزرگی در میان دهک‌های درآمدی بود. این کارشناس حوزه نیرو ضمن بیان دلایل بی‌عدالتی در نظام تعرفه‌گذاری یارانه‌ای گفت: بر اساس آمار ۵۱درصد از یارانه برق پرداخت شده توسط دولت از جیب همه مردم به مشترکان پرمصرف سه دهک اول جامعه پرداخت می‌شد و سایر مردم از این یارانه بی‌نصیب بودند. پورحمید اظهار کرد: مصوبه برقی دولت در گام اول احیای عدالت در توزیع یارانه انرژی را به همراه دارد و این یارانه برای همه مردم به طور برابر تا سطح الگوی مصرف قابل استفاده است و عملا عدالت در فرصت به وضوح برقرار شده است.
