مزیت ایران در تولید انرژی خورشیدی

حسین مرادی مدیرعامل گروه مشاورین جاوید سرمایه صدرا انرژی تجدیدپذیر(Renewable energy)، به انواعی از انرژی گفته می‌شود که منبع تولید آن، بر خلاف انرژی‌های تجدیدناپذیر (فسیلی)، قابلیت بازتولید مجدد توسط طبیعت را داشته، یا به عبارتی منابعی هستند که پس از مصرف به راحتی جایگزین می‌شوند. انواع مختلف انرژی‌تجدیدپذیر شامل انرژی آبی (نیروی برق‌آبی)، انرژی بادی، انرژی خورشیدی، انرژی زمین‌گرمایی، انرژی زیست‌توده، (زیست‌سوخت)، انرژی امواج، انرژی جزر و مد و انرژی جریان اقیانوسی (انرژی دریایی) و انرژی هیدروژن هستند. کشورهای مختلف بنا بر اقلیم و سطح دانش و تکنولوژی خود در حوزه‌های مختلف تولید این انرژی سرمایه‌گذاری می‌کنند. در فاصله سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۶، سهم مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر از کل انرژی مصرفی جهان، از ۱۸درصد به ۳۵ درصد افزایش یافته است؛ به همین نسبت سهم انرژی‌ حاصل از سوخت‌های فسیلی نیز رو به کاهش بوده و از ۸۲ درصد به ۶۵ درصد رسیده است.

در این میان، ایران با توجه به تنوع اقلیمی قابلیت‌های متنوعی برای تولید انرژی دارد و شاید بتوان تولید انرژی خورشیدی را مهم‌ترین پتانسیل کشور در حوزه تولید انرژی تجدیدپذیر محسوب کرد. بنا بر گزارش وزارت نیرو (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر) با وجود ۳۰۰ روز آفتابی در بیش از دوسوم مساحت کشور و متوسط تابش ۵/ ۵ – ۵/ ۴ کیلووات ساعت بر مترمربع در روز، ایران یکی از کشورهای با پتانسیل بالای بهره‌برداری از انرژی خورشیدی است. برخی از کارشناسان انرژی خورشیدی گام را فراتر نهاده و در حالتی آرمانی ادعا می‌کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخش‌های گسترده‌ای از منطقه را نیز تامین کند و در زمینه‌ صدور انرژی برق (با منبع تجدیدپذیر) فعال شود. کشورهای همسایه ایران از یک سیستم فتوولتائیک (یا به اختصار PV، یکی از انواع سامانه‌های تولید الکتریسیته از نور خورشید است. در این روش با به‌کارگیری سلول خورشیدی، تولید مستقیم الکتریسیته از تابش خورشید امکان‌پذیر می‌شود)، با ظرفیت تولید یک کیلووات تنها ۱۴ تا ۱۵ درصد برق تولید می‌کنند، درحالی‌که راندمان آن در ایران بین ۱۶ تا ۱۹ درصد است و به عبارتی ایران باصرفه‌ترین و اقتصادی‌ترین کشور منطقه برای بهره‌گیری از انرژی خورشیدی است. در باب تجربه تولید و صادرات برق به کشورهای همسایه، ایران با داشتن بیش از ۷۰ هزار مگاوات ظرفیت تولید برق، در رتبه نخست تولید برق خاورمیانه قرار دارد، ‌این موضوع باعث شده است که در بازه زمانی ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۷، ایران به ۱۰ کشور همسایه برق صادر کند. صادرات سالانه ۱۰ میلیارد کیلووات ساعت برق، رقمی معادل۶۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور به ارمغان آورده است.

بررسی هزینه تولید و روند جهانی بازار تولید انرژی خورشیدی، دو روند اصلی را مشخص می‌کند. در وهله نخست روند رو به رشد تولید انرژی خورشیدی و دوم کاهش مدام و پیوسته هزینه تولید این گونه از انرژی دو روند مورد اشاره، نشانگر اقبال جهانی به تولید و مصرف انرژی خورشیدی است. بنابراین با توجه به تخصص و دانش بومی تولید برق و پیشینه صادرات برق به کشورهای همسایه و اقبال جهانی به سمت تولید انرژی خورشیدی و پتانسیل بالای تولید این انرژی در کشور، سرمایه‌گذاری در این حوزه با هدف صادراتی بسیار معقول و منطقی به نظر می‌رسد.  بنا بر گزارش بانک جهانی (۲۰۱۸)، مقوله تولید و مصرف الکتریسیته در خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) در وضعیتی پارادوکسیکال قرار دارد، از طرفی این کشورها تامین‌کننده بخش عمده‌ای از انرژی مصرفی جهان (نفت و گاز) هستند، از طرف دیگر در تامین برق مصرفی خود، با توجه به رشد سریع جمعیت و توسعه کسب و کار، با چالش جدی مواجه هستند. بنابر برآوردهای انجام گرفته تا سال ۲۰۳۵، کشورهای خاورمیانه باید سالانه ۹/ ۱ درصد به ظرفیت تولید برق خود بیفزایند. سرمایه مورد نیاز برای دستیابی به این هدف، معادل ۳درصد از تولید ناخالص داخلی(GDP) کشورهای خاورمیانه برآورد می‌شود. دشواری انجام چنین حجمی از سرمایه‌گذاری با دانستن رقم کسری بودجه کشورهای یادشده (به‌صورت میانگین ۳/ ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی خود) بیش از پیش مشخص می‌شود؛ بنابراین یکی از راه‌های منطقی تامین انرژی مورد نیاز وارد کردن آن است. بنابراین با توجه به مطالبی که ارائه شد، مشخص می‌شود ایران در حوزه تولید انرژی خورشیدی دارای مزیت قابل توجه در جهان و منطقه است. حرکت به سمت تولید این نوع از انرژی در ابعاد مختلف برای کشور دارای اهمیت است. ‌در بعد زیست‌محیطی، تولید این نوع از انرژی فاقد آلودگی بوده و در فرآیند تولید به مصرف منابع طبیعی (نظیر آب و...) نیازمند نیست. در بعد اجتماعی، با توجه به بالاترین بازدهی تولید این‌گونه از انرژی در نواحی بیابانی و کمتر برخوردار، می‌تواند زمینه اشتغال، سکونت و ماندگاری جمعیت این نواحی را فراهم آورد و باعث کاهش مهاجرت به نواحی کلان‌شهری و آسیب‌های ناشی از آن شود. در بعد اقتصادی، با توجه به چشم‌انداز نیاز کشورهای همسایه به برق، زمینه درآمدزایی و ارزآوری برای کشور فراهم می‌شود. در نهایت سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر و تامین برق مورد نیاز این کشورها، در حوزه سیاسی منجر به ارتقای نقش کشور در منطقه و در معادلات جهانی قدرت می‌شود.